1,99 €
Mehr erfahren.
- Herausgeber: DigiCat
- Kategorie: Gesellschafts- und Liebesromane
- Sprache: Niederländisch
- Veröffentlichungsjahr: 2023
Jacobus Jan Cremer's work 'Betuwsche novellen, en Een reisgezelschap' is a collection of novellas that offer a vivid portrayal of rural life in the Betuwe region of the Netherlands. Cremer's literary style combines elements of realism and romanticism, showcasing his ability to capture the beauty and hardships of the countryside. The novellas provide a glimpse into the everyday lives of the working class, exploring themes of love, loss, and social change in the 19th century. Cremer's attention to detail and rich descriptions immerse the reader in a world that is both familiar and distant. Jacobus Jan Cremer, a prominent Dutch author and artist, drew inspiration from his upbringing in the Betuwe region to create works that reflect the cultural heritage of the area. His deep connection to the land and its people is evident in 'Betuwsche novellen, en Een reisgezelschap', as he presents a nuanced portrayal of rural life that resonates with readers of all backgrounds. Cremer's keen observations and compassionate storytelling make him a significant figure in Dutch literature. I highly recommend 'Betuwsche novellen, en Een reisgezelschap' to readers interested in 19th-century Dutch literature, rural narratives, and the intersection of realism and romanticism. Cremer's evocative prose and poignant themes make this collection a compelling and engaging read.
Das E-Book können Sie in Legimi-Apps oder einer beliebigen App lesen, die das folgende Format unterstützen:
Ähnliche
Betuwsche novellen, en Een reisgezelschap
Inhoudsopgave
Betuwsche Novellen En een Reisgezelschap
VanJ. J. Cremer. Wiege-Mie.—De rechte Jozef.—De oude Wessels en zijn gezin.—De reis van Gerrit Meeuwsen en zien zeun noar de Amsterdamse karmis.—Eene zoogmoeder.—De Fransche komiek en de douairière.—De vriend van den huize.
Achtste Druk. Leiden.—A. W. Sijthoff’s Uitg.-Mij.
Wiege-Mie.
“Hei je ’t neis1 uut ’t darp al geheurd?” vroeg de daglooner Peter Janssen aan zijn vrouw, die bezig was om voor haar vermoeiden echtgenoot de avondpap op te doen. “Hei je ’t al geheurd Net, hoe miseroabel gauw de weduwvrouw van Cloas Hermsen hoar man is noagestapt?”
“Wat zei je!” riep de huismoeder verbaasd, terwijl ze den aarden schotel met pap op tafel zette: “Is manke Heintje dood? Wel jong, jong, die twee hebben mekoar dan niet lang allinnig geloaten. Cloas is van de leinte gesturven, en Heintje—da’s nou krek zes moanden loater! Jong, jong, ’t is veur Wiege-Mie ’en heel ding; woar mot ze noa toe? ze het niks, geen spier; neejen en breien kan ze, moar da’s alles, en ik geleuf niet, dat ze ’t nog al te best duut.—Nou stil blagen!” vervolgde vrouw Janssen, hare vier spruiten toesprekende, die hunkerende de roggemeelspap zagen dampen: “moeder kan niet alles te geliek. He’k nou ooit van m’en lêven! Ze zal zoo um de vieftig zin gewêst, en Wiege-Mie was met St. Jan achttien joaren in ’t darp.—Loawwe erst bidden Peter, de kienders drammen en sjenken da’k m’n eigen woorden niet heuren kan!”
Janssen nam het pijpje uit den mond, drukte de pet voor de oogen, en vrouw Janssen gaf haar oudsten telg een duw met een dreigenden wenk om de oogen dicht te doen.
Men bad—Peter bad ernstig met een dankbaar hart; Willem, zijn buurman, had zeker zulk heerlijk avondeten niet voor zijne vrouw en kinderen. Zijn gebed was reeds geëindigd, maar toen hij over den rand van zijn pet de roode wangen van zijn goede vrouw en de kinderen beschouwde, toen deed hij de oogen weer dicht en zei nog eens: “Ik dank U goede en groote God, amen.”
Vrouw Janssen had ook wel gebeden, maar zij was een weinig afgedwaald: manke Heintje was toch gesturven; ze dacht er over, wanneer de begroafenis zou wêzen; of er op ’t arfhuus ook wat van heur goajing zou zin, en zoo almeer, totdat ze eindelijk bedacht, dat de goede God haar ook wel eens had kunnen oproepen en, “hoe ellendig Peter dan met de kienders zou zin blieven zitten,” en er kwam een traan in haar oog, en ze was innig dankbaar dat zij nog was gespaard gebleven, en ze zei zacht tot den Vader in den Hemel: “Ik dank U goede en groote God, amen.”
De kinderen hadden hun “Heere zêgen,” enz. spoedig afgerammeld, en gluurden nu eens naar den dampenden schotel met pap, en dan weder naar hunne ouders, om te zien, of ze nog niet haast gedaan hadden.
Vader zette de pet weer op het hoofd; moeder gaf het teeken om te beginnen, en eer vijftien minuten waren verstreken, was de pap uit den schotel naar de respectieve magen verhuisd.
Het gezin was verzadigd en de kinderen werden spoedig ter rust gelegd. Peter rakelde het vuur aan den haard nog eens op. Net bood haar jongste kind, dat in een kribje had liggen slapen, de moederlijke borst, en ’t kleintje weerde zich dapper. “Och Peter,” zei vrouw Janssen, terwijl zij de oogen op het knaapje hield geslagen: “die jong is pas zeuven moanden oud, ’t is nou over drie doagen Alder Heiligen, en tegen Maria Lichtmis is ’t alweer zoo wied.”
“Kom, da’s zoo’n spul niet,” sprak Peter op geruststellenden toon: “we motten toch ’t half dozijntje vol hebben, hé Net?”
“Gij hebt goed proaten,” antwoordde de vrouw: “gellie mannen denkt er moar zoo licht over; ik sprêk bij onderveinding. Moar neen, ge zegt wel dat ’t niks is, moar as ’t zoo wied is, dan zie je nog veul benauwder en mankelieker as ik; en jong, ge weet óók wel, dat de spuuling op zoo’n wies hoe langer hoe dunder wordt; ’t geet tot nou nog goed, went ge bint ’en starke errebeijer; moar a’j ’s niks te verdienen hadt!—En Peter, a’j is kwam te vallen! wat zou ’k dan toch beginnen met zes bluujen van kienders? O!” vervolgde vrouw Janssen, eensklaps weder aan manke Heintje denkende: “as ’t ons óók zoo most goan, wat zouwen de kienders dan anders wêzen as Wiege-Mie nou is? Goddank dat we nog gezond zin!”
De echtelieden zaten nog eenigen tijd koutende bijeen, en toen de dorpstorenklok tien slagen deed hooren, lagen ze gerust in de warme bedstee, en sliepen weer onbezorgd den volgenden morgen te gemoet.
Ieder wist nu in het dorpje G... dat Heintje Harmsen was overleden, en ieder wist ook, dat de zoogenaamde Wiege-Mie nu allerongelukkigst bleef zitten; iedereen beklaagde het schoone meisje, dat nu niemand op de wereld had die zich harer zou aantrekken.
Wie Wiege-Mie was, wist niemand, maar hoe ze aan dien zonderlingen naam was gekomen, wist de kastelein uit de Roskam het best te verhalen van allen uit het dorp, want deze toch was met Cloas Harmsen en zijne vrouw dikke vrienden geweest, en het heugde hem nog zoogoed als de dag van gisteren, dat Cloas—’t was met St.-Jan achttien joaren gewêst—’s mergens um zes uur bij hum op den dêl was komme loopen, toen ie net doende was ’t kalf te wêteren, en Cloas toen had gezeid: “Wel Teunis, wel jong, nou mot ’k oe wat roars en neis vertellen;” en hoe biester veralterierd Cloas er had uutgezien; en hoe ze toen noar de kleine keuken achter de gelagkoamer woaren gegoan, en Cloas weer was begonnen: “Heur is Teunis, ge bint ’en mins woar ’k op vertrouwen kan, luuster: Van mergen,”—moar Cloas had noar de deur gekeken of ’r ook iemand stond te luusteren; en toen Teunis had gezeid, dat ie gerust sprêken kon, had Cloas weer ’t woord opgevat en gezeid: “Van mergen dan, toen ’k um drie uur ’t peerd veur de stutkar had gezet um mest te voaren, en ’k de kar vol had, en ’t darp uut ree um ’t vrachtje noar de koekamp te brengen toen zag ’k—jong, ’t was ’en roar gezicht—midden ien ’t spoor bij de jachtpoal van Reijntjes, e’n kleine iesdere wieg met ’en gruun kleid2 ’r over heer. ’k Goeng er noar toe; ’k dee ’t gruune kleid ’r af, en zie, doar lag ’en jong bluutje in, met ’en kupke net krek of ’t van ’en engeltje was. Ge kunt begriepen,” had Cloas al verder gezeid: “ge kunt begriepen Teunis, da’k ’en gezicht zette toen’k dat kienje doar zag liggen; ’t begon te schraauwen en ’k wist niet wa ’k doen most. Goeje road was duur—’k brocht ’t vrachtje mest, zoo gauw as bles moar loopen kos, noar de koekamp, en toen ’k weerum kwiem stond de wieg nog op dezelfde ploats, en ’k loajd ’m—met ’t kiend ’rin—op de stutkar.
“Toen ’k t’huus kwam,” had Cloas al verder gezeid: “was de vrouw oan ’t botter wassen, en toen ze de wieg zag, en dat ’r ’en kiend in lei, begost ze ’en kêl op te zetten da’k meinde dat ze de begoaves3 op ’t lief kreeg. ’k Zei hoar, krek veur de vuust, wat ’r van ’t geval was, en toen hebben we ’t ding beproat, Teunis, en gemeind dawwe den burgemeister ’r oangifte van mosten doen; en, dat he ’k gedoan; en de burgemeister met Joapik den assesser zin toen bij ons oan huus gewêst, en toen hebben ze in de heele wieg niks gevonden as ’t kiend, en ’en pampier dat stark was dicht gelakt, en woar buuten op te lêzen en geschrêven stond: “Dit kind wordt den vinder aanbevolen. God zal ’t hem loonen. Haar voornaam is Marie. Deze wieg moet haar eigendom blijven, en niet voordat zij meerderjarig zal zijn, mag zij dezen verzegelden brief openen.” Dát had ’r op te lêzen gestoan, en hij had dan zooveul as de parmissie van den burgemeister gekregen um ’t onneuzele bluutje op te vuujen, went, de vrouw had toch in de dartien joaren dat ze getrouwd woaren, geen kienders gehad, en zou ze zeker niet meer kriegen ook.
Dat alles herinnerde Teunis de kastelein, zich bijzonder goed, en hij wist ook nog wel, hoe hij ’s nachts—toen Claas Harmsen den morgen daarop het kind had gevonden—door den voerman eener kar was opgeklopt, die een glas brandewijn gedronken en gezegd had “dat ie noar B. most.” Teunis had naderhand begrepen, dat die voerman maar iets gepraat had om hem op een dwaalspoor te brengen, daar de kar den volgenden dag door een dorp in de tegenovergestelde richting was gereden.—Hoe ’t zij, Marie was door den braven Claas en zijn vrouw als kind aangenomen en opgevoed, en algemeen was zij, sedert haar komst in het dorp, onder den naam van Wiege-Mie bekend.
’t Was—juist vier weken na den avond dat we Peter Janssen met zijn gezin aan de roggemeelspap hebben gezien,—nog vroeg in den morgen, en, daar de zon in ’t eind van November eerst om acht uren te voorschijn komt, zou het nog stikdonker geweest zijn, zoo niet de volle maan haar licht had verspreid.
Peter verliet de bedstee en stiet het vensterluik open.
“Hé! snee,”4 was het eerste wat hij zei. “Heere m’n tied, wat is ’t van nacht ien ens weinter geworden. Kom vrouw, d’ruut!” vervolgde hij, nog eens naar het warme plaatsje ziende dat hij zooeven verlaten had: “kom Net, d’ruut, de snee leit wel anderhalf voet dik; ge mot gauw de boel veur de deur wat wegkeeren.”
De gehoorzame echtgenoote deed wat haar man begeerde, en toen de sneeuw was weggekeerd, hieng ze de kêtel met woater te vuur, en dee ze ’en lood koffie in ’en kleiner kêtelje, en—de koffie begost al gauw te pruttelen, en toen Peter ’t erste kummeke opslurpte, toen zei ie: “dat ’t hum goed dee.”
“Heur Peter,” begon vrouw Janssen, toen ze eindelijk tot rust kwam: “’k Heb van nacht ’en roare dreum gehad; ’k mot ’m oe êfkes vertellen. Ge mot dan wêten da ’k dreumde: dat ’en man met ’en blinkend gewoad—net krek as de engel oanhad woarvan domenei letst geprêkt het—hier in de keuken kwiem; ’k weet niet of ’k hum ’en stoel gaf of niet, moar ’k heurde duudelik dat ie zei: “Vrouw, ie mot starven, en Peter mot starven, en dus mo’j oe beschikking moar moaken.” ’t Was net precies toen ’k ’t heurde of ’k deur de grond zonk, en ’k zei: “Moar mijnheer, wie zal dan onze erme kienders verzurgen?” en, Peter! ’k vuulde dat ’k in den dreum begost te greinen; moar toen zei de engel, met ’en vrindlik gezicht: “Goeje minsen zullen veur de kienders zurgen; moar: geliek als gij wilt dat oe de minsen doen, doet ze ook desgelieks.” Toen Peter, wier ’k wakker, en ’k begos noa te denken; en ’k docht ’r oan, hoe de boel van manke Heintje van doag deur de arfgenoamen zal verkocht worden, en ’k docht ook oan den man met ’t witte gewoad, en oan Wiege-Mie, en zie, Peter...”
“En ge docht ’r toen oan, die ongelukkige dern bij ons in huus te nemen?” viel Peter haar in de rede.
“Joa,” hernam de vrouw: “de dreum beteikent twee dingen: erst, de toezegging van ’en lang lêven, en dan nog de oanmoaning um ’t erme schoap van ’en Mie as kind te verzurgen.”
Peter was het met haar eens; en beiden geloofden vast dat het zóó Gods wil was, en dat ze daarom met liefde moesten gehoorzamen, overtuigd dat het hun hiernamaals zou vergolden worden.
Vóór dat Peter ter deure uitging, was er nog afgesproken, om voor vrouw Janssens bespaarde penningen de wieg op ’t erfhuis te koopen, want: “’t kribje was ’en oakelik ding, en ook: tegen Lichtmis.... dan was ’t weer zoo wied!”
De sneeuw lag wel anderhalf voet hoog; ’t was alsof er uit den hemel een wit kleed over het aardrijk was uitgespreid. De boomen, den vorigen dag zoo dor en naakt, waren in één nacht weder geheel bekleed geworden, en de dunne takjes zelfs droegen een dik laagje sneeuw. ’t Was een vreemd maar toch een schoon gezicht; doch men moest er niet te lang naar kijken, want dan begonnen de oogen zeer te doen.
Door de dorpsstraat had men al spoedig een pad geloopen, maar voor de paarden, die zware vrachten hadden, was het erger, en Peter zag zelfs, toen ie noar ’t arfhuus goeng, dat de mulder twee peerds veur de mêlkar had.
Zooals vrouw Janssen dien morgen wel had gezegd, werd de boel van manke Heintje door den notaris vau het dorp aan de meestbiedenden verkocht.
De gierige Jaap Jolles van K. en zijn zuster Grietje waren de eenige erfgenamen.
Alle meubels en andere roerende goederen, die Heintje Harmsen hadden toebehoord, waren genommerd. De notaris zat met zijn klerk in de keuken om aanteekening te houden; voor de deur was de sneeuw wat weggeveegd, en boven het raam, aan de rechterzijde der deur, was een linnen luifel bevestigd, waaronder een tafel en banken waren geplaatst. Op die banken zaten eenige zonen Davids, en kooplustige of nieuwsgierige boeren en boerinnen. De afslager stond op de bank onder de luifel, juist bij het raam, en had allerhande aardigheden om de vodden die ter tafel werden gebracht, den koopers smakelijk te maken of aan te prijzen.
“Vort! hier hei’j niks meer te moaken!” brulde de ruwe stem van Jaap Jolles: “wou ie die wieg óók nog houwen, inhoalige dern, doar ie van Heintje Meu al zoolang veur niks gegêten en gedronken hebt!” en terzelfder tijd zag Peter Janssen, die met de handen in den zak, naar ’t verkoopen had staan kijken, dat de algemeen beminde Wiege-Mie, door den gierigen erfgenaam bij den arm werd genomen en de deur der woning uitgezet, waar ze nu achttien jaren lang de hartelijkste gastvrijheid had genoten.
Daar stond nu de arme Marie, verlaten, geheel alleen in de groote wereld; en ’t was zoo koud, en zij was zoo grof bejegend door den hardvochtigen erfgenaam van haar onvergetelijke tweede moeder—zij, de gevoelige, teedere ziel, en ze begon bitter te weenen bij den dorpel der woning, waar ze als kind zoo dikwerf gespeeld had.
“Da’s wat nei’s!” riep de afslager, toen door het geopende raam onder de luifel, een oude ijzeren wieg naar buiten op de tafel werd geschoven: “’t Is ’en kosteljeus ding,” vervolgde hij: “’en Sintercloas presentje veur oe liefke, Bram; ’t is ’en wieg van ’en roare komaf. Wie bied ’r ’en gulden veur?”
“Vief stuuvers!” riep men binnen.
“En ’en kwartje,” zei Peter Janssen.
“Nog ens!” riep een andere stem.
“’En Gulden!” zei Peter.
“En ’en kwartje!” zei Bram.
“Nog ens!” klonk het binnen.
“En ik!” riep Peter.
“Een en drie kwart!” zei de afslager: “Niemand meer as één en drie kwart?—niemand? één moal, ander moal”—tak! klonk de houten hamer op de tafel, en de ijzeren wieg was door Peter Janssen gekocht.
Wat Marie had gevoeld toen haar eenig eigendom door den hebzuchtigen Jolles was ter veiling gebracht; wat zij had gevoeld, toen hij haar, op eene aanmerking daarover, de deur had gewezen; wat er toen in hare ziel was omgegaan, ’t laat zich moeielijk beschrijven; maar zeker is het, dat zij nog bitter stond te schreien, toen de brave Peter haar vertroostend toesprak, en haar op de gulhartigste wijze bescherming en huisvesting aanbood.
’t Liep tegen Lichtmis, en ’t huisgezin van Peter Janssen stond vermeerderd te worden. Wiege-Mie was de getrouwe hulp van moeder Janssen. Ze was schoon en goed, en ze was de lieveling van al de kinderen en van de echtelieden ook.
Peter kwam binnen: hij was naar stad geweest; lei een pak op de tafel, en sprak:
“Dèr vrouw, doar hei’j nou ’en nei kleed veur de wieg; as Mie ’t moar neêjen wil dan ku’j ’t ding in ’en ummezien verdig hebben.”
“Best jong!” zei vrouw Janssen: “doar hei’j goed oangedoan.—’t Lepke is mooi,” vervolgde zij, het sits beziende: “Toe Mie, nou mo’j de wieg moar van de vliering hoalen, en ’t gruune sits ’r af turnen, en ’t neije d’r um doen.”
Marie ging zoo spoedig ze kon de vlieringtrap op, om de wieg, waaraan voor haar zulke vreemde herinneringen waren verbonden, naar beneden te halen; en weldra kwam ze door Peter geholpen er mee in de keuken strompelen, en zette zich alras aan den arbeid.
“Die vuuring zit doanig vast!” zei het meisje, toen ze al een half uurtje met tornen was bezig geweest: “’t is of ’r pampier of wat anders tussen gedaon is. Zie ’s Peter....!”
“Wat?” zei Peter, die bezig was om de riemschoenen tegen de klompen te verwisselen: “Wát! zit ’r ’en pampier tussen de vuring? Loak ’s kieken, dern.—Wat zei je?—Heer!—’k Gleuf ’t verechtig!—Gauw, turn los! Pas op, snie den boel niet kapot. Joa, kiek, ’en pampier! Zie ’s vrouw!—He’k z’n lêven!—’en dun pampierke d’r in! Wat steet ’r op? Lês Mie! ik kan niet lêzen.—Nog ’en pampierke! Nog één! Harrejennig! Ze zin krek as de bankpampierkes die ’k bij den ontvanger zoo veul heb zien liggen. Zeg Mie, wat steet er toch op te lêzen? Wat?”—en de verblufte Peter bleef Wiege-Mie met een geopenden mond aangapen, toen ze gezegd had dat: ’t “bankpampierkens van duuzend gulden ’t stuk woaren.”
De onverwachte ontdekking baarde het brave doch arme huisgezin geen geringe verwondering.
Marie had den goeden Peter en zijne vrouw, die haar zoo liefderijk hadden opgenomen, niet verhaald dat op de buitenzij van den verzegelden brief—dien ze trouw tot hare meerderjarigwording bewaarde—de wieg haar als onverdeeld eigendom was aanbevolen. Ze had er niets van willen zeggen, want, al had ze honderdmaal de waarde van die wieg bezeten, dan nog zou ze het gaarne aan haar liefderijke verzorgers hebben afgestaan.
De aanzienlijke som van zes duizend gulden, die tusschen de voering van het wiegekleed was gevonden, bracht den eerlijken Peter in groote verlegenheid; “Joa,” dacht hij, toen de eerste verbazing wat geweken was: “Joa, ’k heb de wieg op ’t arfhuus wel deugdelik en eiges gekocht; en ’t goeng voetstoots. De wieg heurt me toe, en dus ook wat ien de wieg verburgen was. Moar....” dacht hij verder: “moar, as ’k ’en eerlikke kerel wil blieven, dan mo’k....” Doch de geldduuvel, woarvan domenei zoo dukkels had gesproken, begost ’m nou weer zoo roar te bloazen en te hitsen; en hij had nog niks gezeid, toen vrouw Janssen ’t woord opvatte en sprak:
“Mie, nou bi’j d’r dan op éns uut. Wel dern, woar zu’j noar toe? a’j nou moar niet te gruts bint om bij ons in huus te blieven. Zesduuzend gulden!” En vrouw Janssen bekeek de pampierkens nog ’s stuk veur stuk.
Na lang praten en nog eens praten, werd er eindelijk besloten, om den verzegelden brief, dien Marie nu te voorschijn had gehaald, te openen. In dien brief stond vermeld, dat het meisje de voering van het groene kleed over de wieg moest doorzoeken; dat ze dan zesduizend gulden zou vinden, welke som voldoende zou zijn, om haar volgend levensgeluk aan de zij van een braven boerenzoon te bevestigen, en haar tevens in de gelegenheid zou stellen, hare liefderijke verzorgers een duurzaam blijk van dankerkentenis aan te bieden.
Dat Peter den geldduivel spoedig overwon, was wel te denken, en dat Marie, hoogst verblijd, echter dadelijk besloten had geen de minste aanspraak op het geld te willen maken, was eveneens te verwachten.
Marie dan, bleef bij ’t echtpaar in huis, maar Janssen brocht vijf van de briefkes bij den notoaris, um ze tegen ientrest veur Wiege-Mie te bewoaren, totdat de rechte um hoar zou gekommen zin.—Voor de andere duizend gulden kocht hij twee melkbeesten, ’en peerd en ’en huukske grond. Hij zei en bazuinde ’t overal uit dat ’t ’m best goeng, en dat God ’m boven duuzenden gezêgend had. En vrouw Janssen kreeg drie doagen noa lichtmis ’en oarig dernje, dat Marie wier genuumd. En, toen de bruur van vrouw Janssen, die als ramplesant gediend had, ’en joar loater ien ’t darp kwiem, kreeg ie zin in Wiege-Mie en Wiege-Mie in hum en, nog ’en joar loater, en ze wieren ’en poar.
Peter is tot nog toe, wat de afkomst van Marie aangaat, geen haar wijzer geworden dan al de dorpelingen van G., want, toen hij ’t laatst Teunis, den kastelein uit de Roskam, sprak, wist hij hem op zijne vragen niets anders te antwoorden, dan: “Joa jong, a’k dát te wêten kos kommen, dan zou ’k van schik—gleuf ’t vrij—de erste Zundag de beste, ’en gulden ien ’t karkezekske doen.”
1 Nieuws.
2 Kleed.
3 Stuipen.
4 Sneeuw.
De rechte Jozef.
“’t Steet mien niks oan; as ’k dát had kunnen veurzien was ’t best meugelik gewêst da ’k de jong iensgeheel niet in huus had genomen.”
“Moar hoe ku’j nou zoo sprêken,” beantwoordde een vrouwenstem de pasvernomen mansstem: “Ge weet ’r nog niks af; ’t is licht nog verbeilding; en al was ’t zoo....”
“Al was ’t zoo...! Al was ’t zoo...!” viel de eerste in: “Nooit van z’n lêven! Denk ie da’k mien dern oan zoo’n koale jong zou versmieten? Neen vrouw, wa’k gedoan heb, dat he’k gedoan, en God zal me doar veur zêgenen, dat zal ie; moar gek zin, za’k niet; doar ku’j over rêkenen.”
Na deze woorden van den eersten spreker volgde er een pauze, van welke gelegenheid wij gebruik maken, om den lezer met de sprekend ingevoerde personen, en met de plaats waar ze spraken, bekend te maken.
Voorzichtig!—’t is donker in de keukenkamer van Janboer. Voorzichtig, er brandt geen nachtlicht, en het flauwe schijnsel der starren, dat door de hartjes in de luiken naar binnen dringt, is niet voldoende om u voor een onaangename kennismaking met de stevige meubelen van Janboer te vrijwaren. Voorzichtig! wij zullen u—met het terrein bekend—den weg wijzen. Pas op! Links van den ingang hebt gij het groote kabinet. Wat daarin zit, weten wij niet. Janboer weet het best, en misschien ruilt hij den inhoud niet voor dien van uw kunstig bewerkte en zekere brandkast. Wacht, hier zoudt ge u leelijk kunnen stooten aan de ijzeren vuurplaat; en buk u wat, want de vooruitstekende schoorsteen is niet bijzonder hoog; jammer dat gij die mooie porseleinen pullen en schotels niet zien kunt, Mevrouw, wel wat groot voor uw étagère, maar voor uw pronkkamer à la renaissance lang niet te versmaden. Hoor! tik, tik, de groote staande klok vlak in den hoek bij het raam. Het is ons als zagen wij de, altijd met den slinger heen en weer duikende scheepjes boven de wijzerplaat, die reeds zoo menigen boer een: “Hoe is ’t meugelik!” deden ontboezemen.
Zie zoo, houd u maar dicht bij de groote, in het midden staande tafel, dan loopt gij geen gevaar u aan de langs den wand staande stoelen te stooten. En nu, niet verder; dat zou onbescheiden zijn. Weet gij, daar in dien hoek, schuins tegenover het kabinet, hangen een paar bonte meubelsitsen gordijnen voor een vierkante opening, die men bedstede noemt, en waarin, weinige seconden geleden, het afgeluisterde gesprek gevoerd werd.
De gordijnen zijn flink dicht geschoven, en al waren zij dat niet, dan zouden wij in dat duistere vierkant toch niets kunnen onderscheiden. Gelukkig, dat onze bekendheid met Janboer en Trijntje de verbeelding te hulp komt, en dat gij alzoo over den inhoud van die bedstede niet in het onzekere behoeft te blijven. Mochten en konden wij zien, dan zouden wij twee hoofden bespeuren: de hoofden van Janboer en Trijntje. Janboer—volle maan; echter minder blank, want zijn gelaatskleur heeft niets maanachtigs. Vol als de maan, en rood, of liever bruin, als ja, als een bruin boerengezicht.—Trijntje, die denkelijk achterin ligt, daar zoudt gij zeker medelijden mee hebben.—“’t Vel over de butjes,” zeggen zij die haar kennen, “en zoo gêl, als ’t eier-door van ’en kiep, die niks as achterwurp kriegt.”
Janboer heeft zeker de blauwe pluimmuts op, en Trijntje de nachtelijke floddermuts.
De staande klok slaat—elf—en, vijf minuten later hoort men hetzelfde getal slagen dof in de verte.—Stilte in de bedstee. Eindelijk is het echter alsof er door de achterin liggende, iets binnensmonds gemompeld wordt.
“Aweer! aweer!” hooren wij nu duidelijk Janboers stem: “ik zeg oe dan, da’k ’r niks van heuren wil. Goed bin’k, moar niet gek: As Jenneke dat in de kop het, dan loat z’op mien niet rêkenen. Nou is ’t uut. Sloap wel!”
Een zacht gemompel doet zich wederom hooren, en eindelijk de stem van moeder Trijntje: “Bidt ie van oavend niet?” waarop wij het: Dat hêw ummers al gedoan,” vernemen, ’t welk met een: “Neen Jan,” beantwoord wordt, na welk gesprek zich een geritsel van dekens laat hooren, alsof twee lichamen zich overeind zetten, en daarna een onverstaanbaar geprevel, dat slechts.... door Eén gehoord werd, door Éen, die alomtegenwoordig is, die de kleinste wenschen van het hart kent vóór dat de lippen ze hebben geuit, door Een, die barmhartig, genadig en liefde is.
Nogmaals vernemen wij nu van Janboer en Trijntje een: “Sloap wel!” en niets treft meer onze ooren, dan het onophoudelijk tik, tik, tik, der staande klok met de scheepjes.
Op ongeveer twintig schreden afstands van Janboers woonhuis met achterdeel, stond de groote of hooge schuur. Bij de schuur waren drie hooibergen geplaatst, die, met graan en hooi gevuld, den landman een heerlijk gezicht opleverden, en hem reden gaven tot de innigste dankbaarheid voor zooveel onverdienden zegen. In de genoemde hooge schuur, die voor de winterstalling van het rundvee, en tot berging van het boerengerij diende, was tevens een kamertje op de eerste balken getimmerd, waar de twee knechts, Berend en Jozef, hun nachtverblijf hielden. Berend was na den avondmaaltijd naar de hooge schuur gegaan. Jozef had gezegd: nog wat op de dêl te motte keeren.
—Da’s nou al zoo dukkels! dacht Berend, toen hij op zijn kamertje was gekomen: doar wi’k ’t miene van hebben. Den Jozef is ’en onnutte dienstknecht, woar den Heere ’en grouwel af het; en wat het ie ’en pretensies op z’n lief; en wat smeêrt1 ie den boer en de vrouw. Joa, ik zie ’t best, asof zien botterams niet de halfscheid dikker zin as de miens; en dan altied dat sjenken en drêjen bij Jenneke; doar he’k ’t ook niet op geloajen. De begeerlikheejen des vleises! Ik kan ’t niet begriepen, dat de dern zin in ’em het; en ik geleuf toch, dat ’r wel zin, die d’r knapper uutzien as hie. Is ie zoo zwart van hoar as ik? is ie zoo stark as ik? en is ie zoo schriftuurlik as ik? Neen Jeuzefke, doar za’k is ’t miene van hoalen!” En de schriftuurlikke Berend, die heel onschriftuurlijk jaloersch was, klom behoedzaam de ladder af, die naar het kamertje leidde, sloop de schuurdeur uit, en wilde juist langs den hooiberg naar het achterhuis gaan, toen hij—duudelijk gesmuuspel heurde.
Doar hewwe ’t lieve lêven al! dacht Berend, en—hij vuulde zich ontruuren. Of het een heilige verontwaardiging was, weten wij niet, maar zeker is het, dat hij een koortsachtige aandoening ondervond, die hem de klavieren deed knuusten. Langzaam, met ingehouden adem, naderde hij nu de plaats, waar hij het gesmuuspel vernam. ’t Was te donker om veul te onderscheijen, moar toch, ’t was tussen den bongerd en ’t huus, dat heurde ie wel, bij de zonneblommen en stokrozen. Heur, joa—’t was Jenneke die sprak.
En Berend hoorde haar zeggen:
“Moar ik geleuf toch, Jozef, dat ie ’t oan voader most zeggen. Hie mag oe best, en ’t is nóú zoo in ’t gniep.”
“Och lieve Jenne,” was Jozefs antwoord: “wat zal ’t dan zin! Neen, zal ie zeggen; kortweg neen, en, wat zal ’t dan wêzen! Licht mo’k dan vort, de deur uut; wied weg den boer op; en ’k zie oe nooit weerum. As ’k moar ’en klein lepke grond had, dan was ’t nog te prebieren; moar nou—-en och, ge bint zoo’n snuuperig dernje, ’k heb oe zoo lief, da’k hoast niet zonder oe zou kunnen lêven; en gij, Jen?”
“Nou Jozef, dat he’k oe ummers al zoo duk gezeid” sprak Jenneke: “ik mag oe óók best, en ik geleuf dawwe al heel tevrêjen zouwe zin as we moar zooveul hadden as ’en errebeijers mins; moar toch, ’t was bêter as ze ’t wisten. Jong, as ze d’r is achterkwiemen dawwe zoo in ’t gniep met mekoar verkeerden!”
—Wél in ’t gniep, dacht Berend: wee u, gij geveinsden! zegt de Heere; maar Berend vergat dat ie zelf machtig in ’t gniep stond te luusteren.
“’t Kan ummers geen kwoad,” hernam Jozef: “overdag bi’j te bang um me oan te zien, en dus zie’k al blied as ik oe ’s oavonds is pakken en mokkelen kan.”
Kleine pauze.—Berend sloop nog dichter bij—maar zag niets. De torenklok sloeg elf uur. ’t Was omtrent het oogenblik, waarin Janboer en Trijntje baden. Baden zij ook voor de onschuld hunner dochter? Ja, zeker hebben zij voor hun kind gebeden, maar, voor hare deugd hadden ze niet te vreezen, want Jenneke was braaf en goed, en had God lief met een rein en schuldeloos hart.
’t Bleef, noar Berends zin, al te lang stil. Of ze hum misschien ook geheurd hadden...? ’t Kon wel wêzen: moar neen, heur, doar fluisterde Jenneke weer:
“Kom Jozef, loawwe nou goan, ’t het al elf gesloagen, en ’k stoai de dood uut, dat z’ons gewoar worden.”
“Nou dan, mien beste Jenne,” zei Jozef: “’k wil oe niet langer houwen a’j wilt; moar, loa’k oe erst nog is kussen....”
—Vort moar weer, dacht Berend: ’k het ’r ’t miene af. En zeer haastig sloop hij langs den hooiberg de schuurdeur binnen, beklom de ladder, smeet op zien cel2 de bovenkleeren uut; wierp zich op zijn stroozak; prevelde: “Berend is d’r ook nog,” en begon flink te snorken, toen hij Jozef de ladder hoorde opkomen.
Het: “Wee u gij geveinsden!” was hem wel op de lippen, maar niet in het hart.
“Watte?”3 zei Janboer den volgenden morgen, toen Berend, die op de deel aan den wanmolen had gezeten, hem iets aan ’t oor was komen fluisteren.
“Da’k den boer asteblief wel is sprêken wou,” herhaalde Berend iets harder.
“Sprêken?” hernam de boer: “Wat hei’j dan? As ’t moar niet van oe fiemelderie is, went ieder veur zich het zien eigen begriep, en as ie met ’t ouwe in den hemel denkt te kommen, dan zu’j d’r noar alle gedachte niet veul conversoatie hebben. Ikke en de vrouw we gleuven nog niet ens ’t zelfde.”
“Neen boer,” sprak Berend weder: “doar za’k moar af zwiegen; ’t is van heel wat anders.”
“Nou kom d’r dan moar veur uut; ’k houw van rond veur de vuust,” zei Janboer.
“Moar ’k wou oe allinnig sprêken,” hervatte Berend: “’t is ’en geheim.”
“Denk ie dan, dat de twee kelfkes en de verkens in ’t schot ’t zullen noavertellen?” zei Janboer: “Gauw wat, ’k heb geen tied.”
“Nou dan boer,” begon Berend, terwijl hij een verbazend braaf gezicht zette: “ik bin achter ’en ding gekommen, woar ’k niet van heb kunne sloapen. De boer weet ’t, ’k het den boer altied met zurg en eerlikheid gediend, asof ’t veur mien eiges was, en ’k mag niet liejen dat ze den boer achter zien rug beknoojen of bestêlen, en den boer moar wat veurproaten en ’m toch schand aandoen.”—Berend herinnerde zich zeker niet meer, dat ie ens toen de boer ziek was, met de weit noar de merkt was gewêst en toen ’en kwartje op ’t mud minder had thuus gebrocht as ie beurde. “Neen,” vervolgde Berend: “dat kan ’k niet, en doarom mo’k den boer nou moar zeggen wa’k weet.”
“Dat zou tied wêzen,” zei Janboer: “ge proat mien al veuls te lang.”
“’k Zal dan zeggen,” hernam Berend: “da’k den Jozef al lang gemêjen heb. Of ie den boer bestêlt, da wee’k niet,”—wat zachter sprekende: “moar da’k dan dit, en dan dat, niet zie, dat weet ’k best.”
“Da’s niettes!” zei Janboer wrevelig: “dat za’k van Jozef nooit gleuven; doar is de jong veuls te best toe. Al het ie geen cent, gevuul van dankboarheid het ie genogt da’k ’em as ’en schoojersjong in huus heb genomen; sprèk doar niet van.”
“Dat niet gleuven, dat niet gleuven!” riep Berend: “Niet gleuven van ’t kromme en verdrêjde geslacht! Nog wel arger, boer, zu’j motten gleuven van oe Jeuzefke. Joa, nou za’k ’t zeggen ook,” en Berends gelaat nam een vreemde plooi van heiligheid aan: “Asof ie Jenneke ook al niet slecht het gemoakt, en asof ie d’r niet altoos....”
“Berend, ge liegt!” riep Janboer pijnlijk geschokt, zoo hard dat de varkens verschrikt uit het schot naar buiten stormden: “Wát...! wou.... ie.... van Jenneke proaten! Ge bint ’en lasteroar met al oe fiemelderie, en ge kunt m’n huus uut, heur ie!”
Berend stond eerst mal te kijken, maar zocht den ontstemden boer, door gunstig gekozen woorden tot bedaren te brengen, en verhaalde: hoe hij toevallig de bijeenkomst achter ’t huus had bijgewoond, en ’t van zien plicht had gerêkend, den boer d’r kennis af te geven; dat ie ’m volstrekt niet behoefde te gleuven, moar dat ie toch wou dat ie zich overtuigde en ’t oavend is mee achter ’t huus kwiem.
Janboer stonden de tranen in de oogen. Of ’t leugen of woarheid was, den Berend had ie wel willen trampen. Evenwel, hij hield zich goed, en besloot om zich ’s avonds te overtuigen in hoever Berends beschuldiging waarheid bevatte.
’t Was kwartier over tienen. Jenneke had genacht gezeid. De meiden en knechts ook.
Moeder Trijntje, die niet wist wat Jan toch schêlde, stapte juist in haar bedstee, toen de man zei: “Vrouw, ’k goai nog êfkes op de dêl um te zien of de jongens alles wel kloar hebben.”
“Goed,” zei de vrouw, en weg was hij.
Janboer, wien het bloed den ganschen dag had gekookt, voelde zijn onrust vermeeren nu het oogenblik naderde, waarin hij wellicht de hardste waarheid zou vernemen.
—Die jong, die Jozef, die ’k as mien eigen kind heb opgevuud, zou die mien Jenneke, mien eenigste Jenneke, hebben slecht gemoakt? dacht Janboer.—Neen, neen, ik mag, ik kan’t niet gleuven. Den Berend,—’k vertrouw ’m moar half. Altied het ie zoo wat biebels, en, dán is ’t duk niet veul. Hie het ’en hêkel oan Jozef, umdat ie meer mien man is; en naar Jenneke drêjt ie altied zien zwarte kop.—Moar, as ’t is zoo was?.... Weet Jozef dan niet da’k Jenneke nooit oan den jong van bleinde blauwwammis zou gêven; oan ’en jong, die tot zien viefde joar met zien voader den boer af bêdelen liep? Wist Jenneke niet, dat ’k heel wat bêters veur d’r had as ’en koale jong, zonder huus of hof?—As ’t verkeeren was gewêst, ’k had ’m weggeschopt: moar dát.... ’t is um ’t verstand te verliezen...!” en Janboer verdween door een achterdeurtje op de deel, in de duisternis.
Even als den vorigen avond zaten Jozef en Jenneke weder hand in hand op het bankje tusschen de zonnebloemen en stokrozen. Reeds geruimen tijd hadden zij geliefkoosd, met wat ruwer handen, maar anders al tamelijk als gij, minnende lezers of lezeressen! Reeds menig zoet woordje was er gewisseld, wel niet zooals gij ze wisselt, maar toch heel aardig: mien beste Jenne—mien Jozef—mien hartje—mien jong—duufke—en al wat in de ooren van verliefde boortjes en boerinnetjes liefelijk en zoet klinken mag.
Toen echter het gekoos eenigen tijd had voortgeduurd, begon Jenneke vreeselijk te beven.
“Wat schêlt oe Jenne?” vroeg Jozef.
“Och Jozef, heur ie dan niks?” was Jennekes wedervraag: “’t was krek of ’k zuchten heurde, en geritsel bij den bongerd.”
“Malligheid dern,” hernam Jozef.
“Neen Jozef, heur dan moar: ik bin zoo oakelig! Hawwe ’t moar niet begonnen. Ik gleuf da’k toch slecht heb gedoan.”
“Slecht? slecht!” schreeuwde eensklaps de bekende stem van Janboer achter de minnenden, die Jenneke van schrik deed verstijven en Jozef deed sidderen: “Slecht! Woar is de rekel, de smêrlap—de..... ...” Jozef hoorde niets meer. Een vreeselijke slag op het hoofd deed hem duizelen; bewusteloos zeeg hij neder, en noch het getier van den bedrogen vader, noch het geschrei van het ontzette Jenneke riepen hem tot zijn bezinning terug.
Na den noodlottigen slag, aan Jozef toegebracht, maakte Janboers woede spoedig voor een angstige bezorgdheid aangaande des jonkmans toestand plaats. Zonder zich in de eerste verwarring meer om zijn dochter te bekommeren, droeg hij Jozef de woning binnen, en gelastte der verschrikte moeder Trijntje, om de wond aan ’t achterheufd met êk4 en woater te wasschen. Jenneke stond te kieken asof ze versteind was. Janboer sprak haar geen woord toe, en liep, toen Jozef in ’t bed op ’t kelderkamerke was geleid, zoo hard as ie kon noar den dokter. Toen deze was aangekomen—Janboer had niet op den dokter gewacht, maar in vreeselijke onrust terstond den terugtocht aangenomen,—vroeg deze natuurlijk in de eerste plaats, na den patiënt te hebben onderzocht, hoe de wonde ontstaan was.—En Janboer begon:
“Joa dokter...” Maar moeder Trijntje, die in des boers afwezigheid, onder snikken en hikken van Jenneke de toedracht der zaak had vernomen, viel hem in de rede met een: “Loat ik nou sprêken, Jan.—Hoe ’t gekommen is dokter? dat za’k oe zeggen, heur ie.... dat za’k oe wel zeggen....”
Maar juist, toen moeder Trijntjes brein werkzaam was om een noodleugen te verzinnen—waarover wij haar niet al te hard zullen vallen, omdat haar lang aarzelen getuigde hoe onhandig zij in ’t liegen was—sloeg Jozef,—dank zij dokters meegebrachte opwekkende middelen,—voor het eerst de oogen weder op, zag de omstanders pijnlijk aan; en moeder Trijntje die deze gelegenheid aangreep om haar onbegonnen verhaal af te breken, riep: “Zie hie lêft weer. Goddank!”
Janboer, wien ’t hart vreeselik had geklopt, begon ook weer ruumer te oajemhoalen, en ’en gevuul van dankboarheid kwiem bij ’m op.... O! as ie is ’en moord had begoan! zoo dacht hij, en een paar tranen glinsterden in zijne oogen.
“Maar door welk toeval is de wond ontstaan?” vroeg de dokter nog eens.—’t Was net, of Janboer ’en scheut deur z’n lief kreeg, toen ie alweer die vroag heurde, en zich vermannende wilde hij oprecht zijn vergrijp verhalen, toen Jozef met een zwakke stem zich liet hooren. “Mien—eigen—schuld,” zeide hij: “’en zwoar stuk hout, is mien—op ’t heufd gekommen.”
Janboer, die, door de verschrikkelijke gedachte van manslag te hebben begaan, de oorzaak van zijn overijling schier vergeten had, hoorde de voor hem verontschuldigende woorden van Jozef, terwijl ze toch de volle waarheid behelsden, met ontroering. Moeder Trijntje klonken ze als engelentonen in de ooren; en Jenneke.... Jenneke, die weer strak voor zich uit had zitten staren, brak in een bitter schreien los.
De geneesheer, die in de woning van den alom geachten Janboer, haast aan geen misdadig opzet had durven denken, was door Jozefs woorden geheel gerustgesteld, en ging, na een verband te hebben gelegd, huiswaarts, om bloedzuigers te halen, die aan het achterhoofd moesten gezet worden.
Dat er dien nacht niet veel van slapen kwam, was natuurlijk, en zelfs Jenneke, die op haar vaders woorden “Goa noar bed, dern!” zich naar haar zolderkamertje had begeven, was te zeer door verschillende aandoeningen verontrust, om den slaap te kunnen vatten. De verdenking waaronder zij lag; het misnoegen harer dierbare ouders bij het gevoel van schuld over hare, ja, onschuldige, doch tevens ongepaste samenkomsten; de deerniswaardige toestand waarin zich haar beste Jozef bevond, door den opgewekten toorn van haar vader, dien zij, door haren plicht getrouw te blijven, had kunnen voorkomen—dit alles te zamen deed Jenneke vele tranen storten; en nog had zij geen oog geloken, toen Trui de melkmeid haar om vijf uur kwam roepen.
—Nou za’k dan toch is zien, of ’r veur mien ook ’en brok in de pap is, dacht Berend, toen hij den morgen na het noodlottige voorval, in de hooge schuur aan het dorschen was: Nou zal ’t dan met Jeuzefke wel uut wêzen, en ik zal ’t miene woagen. Wat kan ’t mien schêlen of ze met Jozef het verkeerd? ik zal d’r mien niks um schrenieren. Janboer zal ze nou toch niet kwiet roaken. Zoo kom ie in ’t smeer Berend, en—Jeuzefke, heur ie: de lesten zullen de ersten zin!
Nog was de schriftuurlikke Berend zoo aan het denken, toen Janboer, die moar niet wist woar ie ’t zuuken zou, de schuurdeur binnentrad.
—Zou ik? dacht Berend, toen hij den boer zag naderen: “Toe moar,” sprak eene stem in zijn hartengedichtsel; en Berend lei de vlêgel over den nek; zette de linker vuust in de zied’, en zijn boer medelijdend aanziende, sprak hij:
“Nou boer, gleuf me, ’k heb veul met oe te doen; ge bint tot ’en oakelige beveinding gekommen; moar, ’t was mien plicht um ’t oe te zeggen. Joa, ’k zei al lang, den Jozef bedriegt den boer, moar niemand kos ’t gleuven. En ’en jong die j’ as ’en keuje5 gefokt hebt; ’t is ’en ding, ’t is ’en ding! Ie hebt ’en adder oan oe boezem gekoesterd, en hie het oe lilk in oe eigen vleis gebêten.”
Janboer werd bleek—zijn ongelukkig kind.
“Moar,” vervolgde Berend: “de Heere kastijdt dengenigen den ie lief het. Joa boer, zoo mo’j d’r moar over rekenen; en of Jenneke nou al verkeerd gelêft het, d’r zou ’r toch nog wel een te veinden zin, die zou zeggen—um den Heere noa te sprêken—Ik rêken oe de zunden niet toe; en die, um de wereld geen achterdocht te geven, zou zeggen: Boer, ik zal oe en Jenneke wel weer in eere stellen. En, boer, wat zou ie wel zeggen, as ik Jenneke is tot vrouw nemen wou?”
Janboer, die sedert het voorgevallene geheel van streek was, keek Berend aan alsof deze een tijger was die op hem loerde. ’t Was alsof hem de woorden in de keel bleven steken; en toen hij eindelijk de stem terug kreeg, zeide hij, terwijl hij zich eensklaps omwendde: “Mins, mins, ’t schêlt oe in ’t heufd, of, ge zint slecht!”
Berend had een geheel ander antwoord verwacht, en keek krek asof ie de vlooi in ’t zoad zag.6
—Niet! niet! dacht hij: dan za’k ’em anders sprêken! En den boer volgende, beet hij hem met een nijdige stem in het oor:
“Weet ie wel, Janboer, da’k oe ook in mien macht heb? Weet ie wel, da’k giesteren oavend alles heb gezien, en da’j, as ik ’t wil, wel is op ’t schavot kost kommen?”
“Wat, wat!” riep Janboer ontsteld: “zeg, wat proat ie, mins?”
“Wat ik proat,” hernam Berend: “da’j Jozef met ’en stok op ’t heufd hebt gesloagen, en dat ie wel is krepieren kos, hê! Zeg, bin ik gek, of zu’j mien toesloan?”
“Pak oe boel in; op stond!” riep Janboer, schier buiten zich zelven: “Vort, mins, ik mag oe niet langer zien!”
’t Was kort na het laatst vermelde gesprek, dat Janboer het kelderkamertje binnentrad, waar moeder Trijntje bij de bedstee van Jozef gezeten was. Zijn vragende blik werd met een bedenkelijk hoofdschudden beantwoord. Janboer zuchtte.
“Woar is Jenneke?” vroeg hij eindelijk zeer zacht. Trijntje haalde de schouders op, en fluisterde: “Stil toch; hie slupt.”
Janboer ging heel voorzichtig naar de bedstee—de klompen had hij voor de de deur laten staan—keek door de reet der gordijnen naar den rustende, en zag dat deze met geopende oogen voor zich uit staarde. Waarschijnlijk had de zachte tred van Janboer Jozefs ooren getroffen: althans hij wendde zich naar de opene zijde der bedstee en zag den boer met zijne doffe oogen droevig aan. Janboer schrok, ja hij schrok van dien blik.—Gij hebt het gedaan; gij zijt mijn moordenaar! waren dat niet de woorden, die de lijder met zijn matte oogen tot hem sprak? “O God!” klonk er een stem in Janboers binnenste, terwijl hij de handen vouwde en de oogen naar boven sloeg: “O God, vergêf ’t oan mien Jenneke; vergêf mien miene schuld, en loat den Jozef weer kloek worden. Spoar mien, Heer! da’k op mien olden dag geen moordenoar zal wêzen. Vergêf mien da’k mien overeild heb; moar, hie had mien kiend verzuukt! Spoar dit huus Heere, ’t zij zoo!” En in Janboers oogen welden groote tranen op, die langzaam over zijn bruine kaken vloeiden.
De lijder, die na de woorden van den vorigen avond niet weder gesprokken had, scheen de tranen van den boer te hebben bespeurd, en het was zichtbaar, dat hij zijne krachten verzamelde om iets te zeggen.
“Hier kommen,” sprak hij eindelijk: “Jenneke ook”, en weder sloot hij de oogen.
Het kwam Janboer voor, dat ’t al heel arg met den jong gesteld was. Schielijk gaf hij Trijntje te verstaan, dat zij Jenne halen moest, en zoo spoedig mogelijk naar den dokter moest zenden om den patient te komen zien. Trijntje verwijderde zich snel, doch zonder gerucht, en eer vijf minuten waren verstreken, bevonden zich vader, moeder en dochter voor Jozefs legerstede.
Wij zullen de verschillende aandoeningen van de zich op het kelderkamertje bevindende personen niet in ’t wijdloopige beschrijven, en den lezer niet vermoeien met de lezing van datgene, ’t welk hij gereedelijk uit de verschillende toestanden besluiten kan. Bij Janboer en Jenneke waren vrees, medelijden en schuldbesef, uit verschillende oorzaken, de heerschende gevoelens. Moeder Trijntje was geheel medelijden, en toen zij daar bij Jozefs bed stond, bij Jozef, die doar zoo ellendig neerlag en toch altied zoo’n goeje jong was gewêst, en die ’r as ’en eigen moeder altied had lief gehad, toen wier ’t hoar te eng um ’t hart en ze begon luidkeels te snikken.
Jozef, door die droevige tonen gewekt, sloeg de oogen weder op, en de bedrukte ouders met hun lieve kind voor het bed bespeurende, sprak hij langzaam en zacht, met merkbare krachtsinspanning:
“Gleuf mien boer en vrouw, ik het oe vertrouwen nooit geschonden. Jenneke het nooit veur God misdoan. ’k Had hoar niet allinnig motten sprêken, moar—zoo woar as ’k bij God hoop te lêven, zoo woar is ze nooit slecht gewêst.” Jozef hield even stil.—Jenneke snikte; vatte de handen van haren vader, en Janboer, die bij Jozefs woorden, om zijn eenig kind ruimer ademde, maar tevens meer schuld gevoelde—want hij geloofde Jozef—liet Jenneke begaan: en toen hij dien kinderlijken handdruk voelde, had ie zien kiend weer, zien beste Jenne en hij riep—naars moeders oordeel veel te hard: “Goddank!”
“As ’en erme jong,” hernam Jozef: “hei’j mien, toen mien bleinde voader in oe schuur starf, in huus gehouwen, en gevuud as eigen; ’k zie d’r dankboar veur gewêst; moar ’k had motte begriepen, da’k te min was um oan Jenne te denken. Boer en vrouw, vergêf mien dan wa’k ’k heb misdoan; en, wa’k liejen mot is mien verdiende straf.”
“Och, mien Jozef, mien kiend!” huilde moeder Trijntje.
“’k Zal ’t niet lang meer moaken,” hervatte Jozef: “dat gleuf ’k; moar ’k zal bij God veur oe bidden, en dan zal God oe ook verder wel zêgenen. Nou zie’k muû. Lêft soamen wel.”
“God! hie starft!” riepen Janboers vrouw en dochter als uit éénen mond, en juist wilde Janboer den dokter te gemoet loopen om hem tot spoed aan te zetten, toen deze de deur binnentrad.
“Och, help mien Jozef, as ’t niet te laat is,” smeekte de goede Trijntje.
De geneesheer trad dadelijk op den lijder toe; sloeg hem aandachtig gade; voelde zijn pols, en verklaarde dat er volstrekt geen gevaar bestond: “De patiënt heeft rust noodig,” sprak hij,—“hij is niet zonder koorts, maar gepaste middelen en rust zullen hem, met Gods hulp, wel spoedig weer in orde brengen.” Nu onderzocht hij de wond, legde een nieuw verband en verliet Janboer en de vrouwen in een geheel andere stemming, dan die waarin hij hen bij zijne komst had aangetroffen.
Voor een oogenblik zullen wij Janboers woning verlaten, om den schriftuurlikken Berend bij zijn vertrek een eindwegs te vergezellen. Den valschen beschuldiger, den bewerker van Janboers overijling, den schelm, die met de treurige omstandigheid, zoo brutaal als slecht zijn voordeel had willen doen, en die bij de natuurlijke verwerping van zijn schandelijk aanbod, den boer met een gerechtelijke aanklacht had durven bedreigen, den schijnbaar vromen Berend, kon Janboer niet langer onder zijn dak dulden, en met zijn bijeengepakt boeltje in een zak over den schouder, en het volle loon in den buidel, trok Berend tegen den oavond het dorp in.
—Erst is oanstêken, dacht Berend, en hij stapte de herberg het Zwaantje binnen.
Hij pruufde, en dacht aan ’t mislukte plan;—hij kommendierde nog ’en slok en beet zich kwaadaardig op de lippen;—bij den derden borrel, die naar binnen gleed, verkreeg Berends gelaat weder een vreemde uitdrukking van heiligheid, en toen hij den vierde binnenhad, en den vijfde trillende aan de lippen bracht, dacht hij—als een dronken mensch nog denken kan—aan—zijn wraak.
Nog nooit hadden de boeren van ’t dorp, Berend van Janboer zoo onbekwaam over den weg zien loopen. De jongens, uut de oavendschool, riepen hum noa: “Lap, zuupert,” enz. enz., en Berend, wien alles soeselde en drêjde, belandde eindelijk waar hij wezen wilde, namelijk aan het woonhuis van den burgemeester. De schel ging over met een vreeselijk geweld, zoodat de burgervader, eenig onheil vermoedende, in persoon de deur ging openen.
Het onderhoud van Berend met den burgemeester verdient geen vermelding; want de edel achtbare vernam van den beschonkene niet veel meer dan onsamenhangende klanken, die hem alleen bewezen, dat de vent smoordronken was.
“Als ge niet goedschiks vertrekt, zal ik je met den veldwachter ’t dorp laten uitzetten,” riep de burgemeester, eindelijk het gebrabbel van den beschonkene moede: “Vort kerel!” en tevens gaf hij Berend een duw in de ribben, waardoor deze vloekende—ja! vloekende—op den grindweg voorttuimelde! smeet de deur weer dicht, en kwam bij zijne vrouw met de geruststellende verzekering: dat ’t maar ’en dronkende vent was geweest.
Tot onuitsprekelijke blijdschap van Janboer, Trijntje en Jenneke, werd de voorspelling van den kundigen dokter ten volle bewaarheid. Den derden dag nadat Jozef de wonde bekomen had, kon hij het bed reeds verlaten. Wel was ie nog licht en wonderlik in ’t heufd, moar de pien was veil minder en de wond zou spoedig geheeld zijn. En, toen hij, weinige dagen later, met Janboer achter de stokrozen op ’t benkske zat, toen dacht hij aan de liefderijke hand Gods, die hem gespaard had, en er kwam hem een: Goddank! over de lippen.
“Amen,” zei Janboer, en Jozef wenkende, gingen zij te zamen naar de keuken, waar moeder Trijntje en Jenneke zaten te spinnen.
Janboer ging bij ’t vuur zitten; stopte zien piepke; stak ’et oan; keek in den schorsteen; kwam ’en poar moal: hm! hm! keek nóg ens in den schorsteen; smeet het hout van de ploat in ’t vuurgat; h’mde nóg ens, en zei toen, terwijl hij zijn gelaat in dichte rookwolken hulde:
“Me dunkt vrouw, we mosten nou moar de kogel deur de kark smieten. Wat ’r gepessierd is, is gepessierd, en doar zal ik, en Jozef en gij, nieweer over sprêken. Nou Jozef—hm! hm!.....” Janboers gelaat was door den tabaksdamp geheel onzichtbaar: “nou Jozef, a’j dan veur Jenneke den rechten Jozef wilt zin, dan geluk d’r mee, we zullen oe as zeun beschouwen. Pas moar goed op, dóár hei’j mien hand.
Jenneke, die na den noodlottigen avond, geen tien woorden met haar vader gewisseld had, en steeds, in weerwil van hare blijdschap over Jozefs herstelling, afgetrokken was gebleven, ’t was haar alsof ze droomde.
Jozef was zoo beduusd, dat ie de hem toegereikte hand in ’t eerst geheel vergat. Moeder Trijntje keek alsof ze bij ’t bakken van den weg was gewêst; en ’t einde van de confusie was, dat Jozef en Jenneke, Janboer en de vrouw kusten dat het zoo klapte. Natuurlijk, lieve lezeressen, werd Jenneke later door Jozef schadeloos gesteld.
“Nou, nou, ’t is al genog,” zei Janboer eindelijk, toen er bij al die hartelijkheden ook al weer tranen in ’t spel kwamen: “Spoar mien zénuees as ’k oe bidden mag. ’k Het ’r nooit af geheurd of geweten, moar sinds da’k de domeneisjuffer van zénuees heb heuren sprêken, gleuf ik vast da’k ze ook heb.’”
Nu waren dan in Janboers woning de hekken geheel verhangen. Allen waren dankbaar; allen waren tevreden; en ofschoon Janboer somwijlen wel eens de oude schoen knelde, en hij Jozef veur zien Jenneke toch wel wat heel min vond, zoo ontdeed hij zich dan spoedig van het knellende schoeisel. Hij herdacht dan den geheelen loop van omstandigheden, en vooral die liefderijke woorden van Jozef toen zij allen voor zijn behoud vreesden, en besloot met de woorden: “Joa en goeie, is toch beter as ’en rieke.”
Drie maanden na de verloving was het brulleft in Janboers woning.
Jozef en Jenneke waren volkomen gelukkig.
Janboer en Trijntje ook.—Volkomen? Ja, volkomen,—moar zie, Jenneke goeng ’t huus niet uut. Neen, al vond Jenneke ’t ook niet zoo heel verkieslik, dat was niet anders, de jongeluu trouwden bij de ouwers in.
En Berend?—Berend was, drie weken na zijn vertrek uit Janboers woning, in de functie van koloniaal te spreken, aan boord van de Eendracht, liggende te Harderwijk.
Janboer en Trijntje zagen hem nooit terug, en waren er niet rouwig om.
Wat Jozef betreft, hij toonde wel veur Jenneke de rechte Jozef te wêzen, want hij bemint zien Jenne as z’n oogappel. Veur de kienders—joa ’t half dozijntje is al vol—kan er geen bêter voader zin. En, veur de oudjes? Zie, hie eert en lieft ze as ’en eigen zeun, en ’t litteiken oan ’t achterheufd, hie nuumt ’et: den oadelslag!
1 Vleit.
2 Kamertje.
3 Wat belieft u?
4 Azijn.
5 Jong varken.
6 De aardvloo in het oliezaad oefent een zeer nadeeligen invloed op den oogst uit.
De oude Wessels en zijn gezin.
“Ge zegt niks, Frerik.”
“Gij ook niet, grootvoader.”
“Neen, mien jong, da wee’k wel, moar ’k docht ook oan merrege.”
“Doar docht ik krek oan,” hernam Frerik.
Kleine pauze.
“Woarum zucht ie, Frerik?”
“Zucht ’k?” zei Frerik: “ik docht da gij zuchtte; moar ’t kan best wêzen, went ’k docht aweer oan merrege.—As’t is mis was!”
“As’t is mis was!” herhaalde de grootvader.
“Ge kunt zoo weinig meer, en Bart is zoo miseroabel slofs! Wat zal ’t met den tabak wêzen!” hernam Frerik.
“Dat mag onze lieve Heer uutmoaken!” sprak de grootvader: “’k Wor zoo miseroabel stram in de been’; ’t snijen dat kan ’k nog, moar ’t brêken dat geet niet meer,1 en ’t klimmen ien de schuur, och Heere, doar bin’k allang niemeer kapoabel toe.”
“En Bart is zoo slofs!” zei Frerik, weer zuchtende.
“Och! kwoad is ie niet,” hernam de oude man: “moar slofs is ie, dat is ie.”
“As ie oe moar goed verzurgt, en as ie Door ook moar uut den weg blieft, went hie zit ’r altied op de kop. ’t Is ’en ding.”
“Och, wat za’k oe zeggen?” hernam de grootvader: “de jong zal zien eigen licht wel oangriepen; hij ’s nog zoo jong; en met Gods zêgen, dan kan alles wel terecht kommen. Ook is ’t nog niet zeker da’j d’r ien zult speulen. ’t Kan licht nog meeloopen. As ’t mot dan mot ’t, en dan za’k met Bart en Door wel doen wa’k kan. En voorts,” besloot hij: “’t zal êvel toch moar veur drie moanden zin.’”
“Joa! as ’t dát was,” zei Frerik: “dan was ’t heel niks, moar ’k heurde, da ’t ook wel langer kos worden; ze proaten zoo veul van ’t schieten leeren; doar he’k ’et niet op!”
“Nou Frerik,” zei de oude man na eenig zwijgen: “’k zei al: God zal ’t uutmoaken. As ’t wézen mot, dan zal ’t wel goed zin; loawwe nou moar noar bed goan.”
Dit gesprek werd tusschen Arie Wessels en zijn kleinzoon Frerik gehouden, in den avond vóór den dag dat de ruim achttienjarige jongeling loten moest.
Frerik en Bart hadden hun ouders voor bijna twee jaren verloren en woonden nu met hun grootvader op een gepacht tabaksplaatsje, waarvan Frerik, onder het opzicht des ouden mans, grootendeels de bestiering had.
Toen, kort na ’t overlijden van Wessels zoon, ook diens vrouw gestorven was, en de oude man met de veertien- en zestienjarige kleinkinderen overbleef, bestond er natuurlijk behoefte aan vrouwelijke hulp, doch de boerenmeid, die daartoe werd aangenomen, was op den duur veel te kostbaar en werd alzoo spoedig door een vlug en aardig meisje vervangen, dat, mede hare ouders voor eenige maanden verloren hebbende, gaarne den huis- en veld-arbeid zou verrichten, as ze moar de kleeren veur ’t lief en de kost veur ’t eten kreeg.
Dat meisje nu, zeventien jaren oud, was het reeds genoemde Doortje. Voor een meisje uit de arbeidende klasse zag Doortje er waarlijk niet onaardig uit. Ware Doortje, bij haar komst in de wereld in een groote-lui’s wieg gelegd, door een baker a ƒ 5 in de week getroeteld en—vooral dicht bij de vuurmand—gebakerd geworden; had zij, omdat mama niet zogen kon en eene min een te commun wezen was, extra beste pap gebruikt; ware zij later maar veel op de kinderkamer geweest en maar ferm gepinceerd geworden; had zij maar veel gebak, patés à la dit en à la dat gegeten, dan zou Doortje ook wel wit zijn gebleven en er heel interessant hebben uitgezien; dan zou ze wel commun hebben gevonden wat de groote wereld commun noemt; dan zou Doortje ook wel een figuurtje à la wesp hebben gehad, en kunnen neigen op de vallende stadsjuffers-wijze, in plaats van “g’n dag of g’n oavend” zeggen; dan zou Doortje het zwarte haar ook wel zwart hebben gehouden en misschien à la Theba hebben opgepoefd of à l’enfant hebben gedragen; dan zou Doortje het boerenmoes ook niet gelust en van de wrungel bij ’t brood “Hoe—is—het mooogelijk!” hebben gezegd—maar nu: Doortje was bij hare komst in dit ondermaansche, maar povertjes in het pak gestoken, en genoot haar eerste voedsel aan de moederlijke borst. Van ’t roosteren voor de vuurmand was heelemaal niets ingekomen, daar de ouders er zulk een meubel niet op na hielden; de lucht was grootendeels haar kinderkamer geweest, terwijl de korsetten haar vreemd bleven, tot dat ze eens, op marktdag in de stad zijnde, ergens ’en natuurlijke juffer van was, veur de gloazen had zien ronddrêjen, die ’en ding om de lêjen had dat ze met ’en koord van achteren toetrok, zoodat zij zich toen verklaren kon, woarum de juffers in stad zukke dunne lieven hadden, maar tevens tot het besluit kwam, dat zij—moar liever tevrêjen zou zin met ’t lief woar God ’r mee geschoapen had.
Romans, daar had Doortje zelfs niet van hooren spreken; in één woord: hare gelaatskleur mocht door de zon ook al gebruind, hare zwarte haren mochten eenigszins gerost en hare handen door den huis- en veld-arbeid wat ruw zijn, Doortje was een frissche boerenmeid; prettig van voorkomen, opgeruimd van humeur, gezond van harte—dat ondervonden hare tafelgenooten—en ook gezond van ziel, ofschoon zij—dit moet gezegd worden—wel eens wat al te druk met de jongens kon stoeien; maar stoeien is toch beter dan lonken en smachten, en lonken en smachten, daarvan, neen daarvan had Doortje niet het minste verstand. De beschouwing van Doortje heeft ons wat lang opgehouden, en dewijl de morgen voor het gezin weldra zal aanbreken, zoo zullen wij de overige huisgenooten, terwijl zij nog rusten, maar vluchtig beschouwen.
