1,99 €
Mehr erfahren.
- Herausgeber: DigiCat
- Kategorie: Für Kinder und Jugendliche
- Sprache: Niederländisch
- Veröffentlichungsjahr: 2023
In "Jongens van Oudt-Holland" neemt Cornelis Johannes Kieviet de lezers mee op een avontuurlijke reis door het historische Nederland. Het verhaal volgt de belevenissen van een groep jongens die opgroeien in het Nederland van weleer. Kieviet weeft moeiteloos historische feiten en fictieve gebeurtenissen samen, waardoor de lezers een levendig beeld krijgen van het verleden. Zijn vlotte schrijfstijl en levendige beschrijvingen zorgen ervoor dat de lezers zich volledig onderdompelen in de wereld van de Jongens van Oudt-Holland. Het boek wordt beschouwd als een klassieker in de Nederlandse literatuur en blijft tot op de dag van vandaag geliefd bij zowel jonge als volwassen lezers. Cornelis Johannes Kieviet, een voormalige onderwijzer, putte uit zijn eigen ervaringen en kennis van de Nederlandse geschiedenis om dit meeslepende verhaal te creëren. Zijn passie voor educatie en geschiedenis komt duidelijk naar voren in dit boek, dat niet alleen vermaakt maar ook informeert. Voor liefhebbers van historische fictie en avonturenverhalen is "Jongens van Oudt-Holland" een absolute aanrader.
Das E-Book können Sie in Legimi-Apps oder einer beliebigen App lesen, die das folgende Format unterstützen:
Ähnliche
Jongens van Oudt-Holland
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK I.
In het huisje aan den Lagen Horn.
Van een klein huisje, gelegen aan den Lagen Horn in het dorp West-Saardam, werd de deur geopend, en een jongen trad met een bedrukt gezicht naar buiten. Zijn houding getuigde van onwil, en hij scheen niet dan noode te voldoen aan een hem opgedragen last. Langzaam en weifelend trok hij de deur achter zich dicht.
't Was een zeer armoedig gekleede knaap. Zijn wambuis en korte broek waren tot op den draad versleten, en zijne muts getuigde van langdurigen dienst. Er behoefde niet aan getwijfeld te worden, of er werd onder het strooien dak van het nederige stulpje, dat hij zooeven verlaten had, armoede geleden, misschien wel bittere armoede.
De jongen had nog geen vijf schreden afgelegd, of hij bleef staan, knipte driftig met de vingers, stampte met zijn voet op den grond, en mompelde:
„Ik doe het niet,—ik schaam mij er voor, en ’t helpt toch niet ook!”
Hij keerde op zijne schreden terug, opende de deur, en riep half knorrig, half smeekend naar binnen:
„Moeder,—ik doe het niet,—ik wil niet, hoor! En ’t is moeite voor niets bovendien, want hij geeft het toch stellig niet.”
De jongen stond nu in een klein portaaltje, waarin eene deur toegang gaf tot de kamer.
Deze deur werd thans geopend, en een bleek, vermoeid vrouwenhoofd werd zichtbaar. Zij zag er zwak en lijdend uit, en de zorg had haar diepe rimpels op het voorhoofd gegroefd. Haar jak, stijf om het lichaam sluitende, zooals toen de algemeene dracht was bij de Saardamsche vrouwen, was al even armelijk als de kleederen van den knaap, maar ook evenals deze knap en zindelijk. Het hulletje, dat haar hoofd bedekte, was hagelwit en keurig netjes.
Zij opende de deur geheel, en zag haar jongen verdrietig en met een diepen zucht aan.
„Toe Jan, toe m’n jongen, probeer het nog maar eens. We hebben niets in huis voor een middagmaal…”
„Ja, Moeder, dat weet ik wel,—en ik vind het treurig genoeg voor u, Moeder,—maar Geurt Jansz wil niet meer borgen. Gisteren heeft hij mij gezegd, dat het voor de laatste maal was. Moeder, en… en…”
„En…? Wat wou je zeggen, kind?”
„En moeder, hij liet mij den vollen kerfstok zien, waar geen streepje meer bij kon, en hij zei, dat u eerst eens betalen moest. O,—dat er ook zoovele andere menschen bij moesten staan! Ik schaamde mij bijna dood, Moeder, en ik nam mij vast voor, liever van honger te sterven, dan nog eens zoo ten spot van anderen te staan.”
De vrouw deed moeite om een traan, die in haar oog opwelde, te onderdrukken en voor haar zoon te verbergen.
„Maar kind,” zei ze zacht, „wij hebben niets meer in huis, en ik weet niet, wat ik om twaalf uur op tafel moet zetten… Je weet, hoe ’n eter je broer Jacob is… en jij zelf—je moet toch ook wat hebben, en Marie, de kleine zus.”
„Ja, Moeder, en u ook, u ook!” stampvoette de knaap, terwijl hij haar den arm op den schouder legde. „O, Moeder, ik zie het wel, hoe de zorg u verteert, en hoe u bij den dag bleeker en magerder wordt. En als wij u óók moesten missen, dan wist ik heelemaal geen raad. ’t Is al erg genoeg, dat Vader dood is…”
Thans bedwong de moeder hare tranen niet meer, en zeide snikkend:
„’t Is nu bijna een jaar geleden, dat hij gebleven is in de Poolzee, op de Walvischvaart…”
„Ja, Moeder, ’t is al ruim tien maanden. ’t Was op den twaalfden Mei, dat het gebeurde…”
„En wat is er sinds dien dag van ons geworden, kind? We hebben alles gaandeweg opgeteerd, wat wij hadden, en thans is er voor de eerste maal geen eten in huis voor mijne kinderen.”
„En voor u evenmin, Moeder,” zei de knaap.
Een oogenblik zwegen beiden.
Eindelijk sprak de moeder zacht:
„Toe Jan, probeer het nog maar eens,—nog éénmaal…”
„Neen, Moeder, ik doe het niet!” was het antwoord.
„Nog éénmaal, Jan,—toe, voor je broer en je kleine zus. Of moet ik dan vanmiddag zeggen, dat ik niets voor hen heb,—niets?”
Jan keek naar den grond en richtte een oogenblik later zijne oogen op zijne moeder. Hij hoorde, hoe haar stem beefde. Opeens sloeg hij haar de beide armen om den hals, en fluisterde haar toe:
„Moeder,—ja, nog éénmaal zal ik het doen, voor u, lieve Moeder, voor u,—maar dan ga ik naar de Holle Sloot, en ik zal zien mij te verhuren voor de Groenlandsche visscherij……”
De moeder richtte zich op, doodsbleek.
„Jij,—Jan!—Ook jij? Wil jij me dan ook verlaten, om een graf te zoeken in die vreeselijke zee, die reeds je armen vader verzwolgen heeft?—Zou je dàt willen doen, Jan,—kùnnen doen?”
„Ja, Moeder, want honderden en nog eens honderden verdienen er een goed stuk brood, en keeren telkens ongedeerd in het vaderland weer. Als ze mij maar hebben willen, want ik ben nog zoo jong. Hoor eens, Moeder, dan verdien ik geld genoeg, om voor u allen te zorgen, wel niet rijk en weelderig, maar toch voldoende om te blijven leven. Ik krijg handgeld bij de aanmonstering, en verdien bovendien goed geld. U kent Klaas Meyer wel? Dien jongen van den Zuiddijk?”
„Jawel, kind, o jawel, dien ken ik,” zuchtte de weduwe, die hevig ontsteld was bij den voorslag van haar zoon. „Maar Jan, mijn lieve jongen, ik kan je niet …”
„Nu Moeder,” viel Jan haar in de rede, daar hij vast besloten was door te zetten, nu hij er eenmaal over begonnen was, „weet u wel, wat die verdient?”—
„Och—al was het nòg zooveel …”
„Hij heeft vijftien gulden handgeld gehad, Moeder, hoort u wel, vijftien gulden, en bovendien krijgt hij nog twee gulden per maand, behalve het verval, dat hem voor elken visch wordt uitbetaald. U zou er met de kinderen van kunnen leven, Moeder, wel zuinig, maar toch zonder zorg!”
„Behalve mijn zorg over jou, kind. Nacht en dag zou ik aan je denken, en bij elke windvlaag zou ik vreezen, dat je verdronk in die verschrikkelijke zee, waarin ook je arme vader gebleven is. O Jan,—o kind,—hoe kun je nu de gedachte daaraan juist in je hoofd halen.”
„Maar Moederlief,” zei Jan teeder, terwijl hij zich vol liefde aan hare borst vlijde en haar de armen nogmaals om den hals sloeg,—„maar Moederlief, kan het dan zòò blijven? Moeten wij dan gaan leven van de genade van den komenijsman en van den grutter, moeten wij dan bedelaars worden, Moeder?”
„Neen, kind, dat verhoede God!” sprak de weduwe.
„Is het dan niet veel en veel beter, dat ik ter walvischvaart ga, en het brood verdien voor u en de kinderen? Omdat Vader nu helaas zoo droevig gestorven is, ginds in het Westijs, moet een dergelijk lot daarom ook mij treffen, Moeder? U weet wel beter. Duizenden gaan er elk jaar heen, en zij komen geregeld weer hier. Natuurlijk, een ongeluk kan gebeuren, dat weet ik wel, maar dat kan evengoed plaats hebben, als ik op de scheepstimmerwerf ga, en dan verdien ik lang zoo veel niet.”
„Och ja, Jan, dat weet ik wel, maar nu je vader …”
„Ja Moeder, maar is verleden week nog niet een knecht van Lijnstbaas Rogge onder een schuit verpletterd, die van de helling gleed …”
„Ja, kind, dat is waar …”
„En is nog geen maand geleden een werkman van Sinjeur Calff niet door een molenroede gegrepen, en aan de gevolgen daarvan overleden? Hoor eens, Moeder, een mensch kan overal een ongeluk krijgen, maar dat is nog geen reden, waarom ik niet ter walvischvaart zou gaan. ’t Is eenmaal noodig, Moeder, en u moet er toe besluiten. Zooals nu kunnen we niet langer blijven leven. Wij worden bij den dag armer, en zullen weldra moeten bedelen …”
„Neen, kind, dat mag niet gebeuren, je hebt gelijk.”
De moeder droogde hare tranen, en keek haar kind peinzend en ernstig aan. Zij streelde hem langs de wangen, en vervolgde: „Je bent een goed kind, Jan, en de Hemelsche Vader zal je beschermen. ’t Is waar, ik mag je niet tegenhouden, want een andere uitweg is er niet. Ik zal er over nadenken, Jan, maar ga nu naar Geurt Janszen, en vraag hem, of hij ons nog eenmaal borgen wil …”
„Voor ’t laatst, Moeder?” vroeg Jan verheugd, nu zijne moeder hem zoo goed als toestemming had gegeven, om op de Groenlandsche visscherij te gaan. „Mag ik hem zeggen, dat wij spoedig onze schuld zullen afbetalen, omdat ik over eenige dagen mijn handgeld krijg …”
„Ja, Jan, zeg hem dat, als men je tenminste kan gebruiken, want je bent nog maar dertien jaar, en niet groot van stuk.”
„Ik zal mijn best doen, Moeder. In de Holle Sloot ligt het Bonte Calff, een walvischvaarder, die binnen een paar weken het anker licht. Sinjeur Calff is er de boekhouder van en heeft er de meeste aandeelen in, naar ik gehoord heb. En wat mij de meeste hoop geeft, Jan Folkersz is commandeur, u weet wel, dezelfde commandeur, onder wien Vader voer op zijn laatste reis. Wie weet, misschien neemt hij mij wel om de wille van Vaders nagedachtenis. Hij hield veel van hem, en is hier kort na Vaders dood tweemalen in huis geweest.”
„’t Is goed, kind, je kunt het in allen gevalle beproeven. Maar ga nu naar de komenij en zie wat te krijgen, want anders kom ik niet meer op tijd klaar. Jongen, jongen, wat een besluit! En wat een zorgen! Hoe moet ik aan de noodige kleeren voor je komen, want een walvischvaarder moet goed voorzien zijn. ’t Gebeurt dikwijls genoeg, dat je je twee-, driemalen per dag verschoonen moet,—en we hebben geen duit in huis.”
„O, Moeder, geen zorgen voor den tijd. Als ik mij kan laten aanmonsteren, krijg ik een mooi handgeld, en dan kunnen wij verder zien. ’t Aanmonsteren is eerst het voornaamste; komt dàt klaar, dan volgt de rest van zelf wel.”
„Daar heb jij geen verstand van, Jan, maar ’t is waar, laten wij den tijd niet vooruitloopen. Ik moet toch zeggen, dat het mij rustiger stemt te weten, dat er nu aan onze zorgen wellicht een einde komt, al houd ik mijn hart ook vast bij de gedachte aan de gevaren, die je gaan bedreigen…”
„Kom, kom, Moeder,” riep Jan haar lachend toe, terwijl hij zich verwijderde om naar de komenij te gaan, „haal u geen muizenissen in het hoofd. ’t Is wat een pleizierig leventje!”
Een paar minuten later stapte Jan de komenij binnen, waar de baas hem lang niet vriendelijk ontving. Gelukkig was er niemand anders in den winkel, wat Jan al gezien had nog vóór hij binnenstapte.
„Wat kom jij hier weer doen, manneke?” voegde baas Geurt hem op lang geen vriendelijken toon toe. „Ik heb je gisteren toch gezegd, hoe de zaken er voorstaan? Of heb je me toen niet goed begrepen?”
„Ja wel, baas, maar Moeder laat vragen, of u me voor ’t laatst nog eens borgen wil…”
„O zoo, kom je geld brengen?” vroeg de winkelier, die zich hield, alsof Jan dat gezegd had, hoewel hij hem heel goed had verstaan.
„Neen, dat kom ik niet doen,” zei Jan zacht, terwijl het schaamrood hem de kaken verwde. „Wij hebben geen geld.”
„Maar zonder geld heb je hier geen boodschap, ventje. Je moeder moest zich schamen, om hier te laten bedelen. ’t Is eene schande, zooals zij tegenwoordig handelt. Jelui lijkt wel een bedelaarsfamilie…”
Jan was doodsbleek geworden, en hij balde de vuisten.
„Dat is een leugen!” barstte hij los, nu hij op dien toon over zijne moeder hoorde spreken. „Wij bedelen niet, en zullen u eerlijk betalen, wat wij u schuldig zijn. Ik kom juist hier, om u te zeggen, dat ik mij zal laten aanmonsteren voor de walvischvaart, en dat we u, als ze mij aannemen, geregeld zullen afbetalen. Niet alles in eens, natuurlijk, want dat kunnen wij niet, maar elke maand wàt…”
„Zoo,—ja, àls ze je aannemen,—maar als ze dat nu eens niet doen, wat dàn? Want je bent nog veel te jong voor de groote vaart …”
„Ook voor kajuitswachter?” vroeg Jan angstig, want hij vreesde, dat baas Geurt wel eens gelijk kon hebben.
„Natuurlijk, ook voor kajuitswachter. Nu, als ze je nu eens niet hebben willen, wat dàn?”
„Dan zal ik net zoo lang werken, tot alles afbetaald is,” zei Jan kortaf. „Wij zijn eerlijke menschen, en zóó gróót is onze schuld bij u niet.”
„Dat is waar,” zei de komenijsbaas, „maar voor menschen, die niets hebben en niets verdienen, toch veel te groot. Alevel, ik hoop, dat je slagen zult, en wil je op goed geluk nog wel een keer helpen. Wat wou je hebben?”
„Een zakje bruine boonen en een met erwten, asjeblief baas. Ik beloof u, dat we eerlijk alles zullen afbetalen. Vanmiddag ga ik naar de Holle Sloot, om mij aan te melden. Op het Bonte Calff is dezelfde commandeur, onder wien Vader nog gevaren heeft, en ik hoop, dat hij me om zijnentwille aannemen zal.”
„Ik hoop het voor jou ook, jongen, en voor mijzelven daarbij. Je kunt het in allen gevalle probeeren. Ziedaar, hier heb je, wat je vroeg. Mocht je vanmiddag slagen, dan moet je Moeder maar eens bij me aankomen. We zullen dan wel afspreken, hoe verder te handelen. Als je slaagt, kan ze verder bij me krijgen, wat ze hebben wil, want ze is al z’n leven een knappe vrouw geweest, dat moet ik zeggen. De schuld is zoo groot niet, of daar is wel doorkomen aan, als er maar geregeld wat verdiend wordt.”
„Goed baas, ik zal het zeggen, Goêdag!”
„Dag jongen,—een goed welslagen!”
„Dank u wel!”
Jan spoedde zich naar huis terug, recht verheugd, dat het hem gelukt was een middagmaal te veroveren, want het zou hem innig verdroten hebben, indien zijne moeder en de twee kinderen, zooals hij ze altijd noemde, omdat hij de oudste was, aan eene leege tafel hadden moeten zitten. Om zichzelven dacht hij altoos het laatst. Door den dood van zijn vader en de kommervolle omstandigheden, waaronder deze hen achterliet, had hij al vroeg de zorgen des levens leeren kennen, en was hij in zijn doen en laten wijzer, dan andere jongens van zijn leeftijd.
Een uurtje later kwam zijn broer Jacob thuis.
Deze was een jaar jonger dan hij, maar hij was veel vroolijker en bezat veel meer levenslust. Nog nooit had hij de zorgen van ’t leven gevoeld, want nog altoos had zijn boterham geregeld op tijd voor hem klaar gestaan. Hoeveel zorgen het had gekost aan zijne Moeder, zoowel als aan zijn broer Jan, om die boterham daar te brengen, wist hij niet, daaraan dacht hij zelfs niet. Hij wist wèl, dat zij het ver van breed hadden, maar nog nooit had het hem aan iets ontbroken, en verder dacht hij er niet over. Hij was een zieltje zonder zorg, een aardige jongen, van wien zijne kameraden verbazend veel hielden, en wiens gezelschap hun hoogst welkom was. Hij had altoos pleizier in zijn leven, en bekeek de dingen van den vroolijken kant. Jan hield ook verbazend veel van hem.
Zoodra hij binnenkwam, nam hij zijn zusje van den vloer op, want de kleine Marije kroop nog meer dan zij liep, hoewel zij al twee jaar oud was, en begon met haar allerlei grappen te maken, zoodat zij het uitschaterde van de pret. Eindelijk zette hij haar op zijn rug, en ging op handen en voeten over den vloer kruipen, wat zij verbazend prettig vond. Zij gaf hem met hare kleine knuistjes tikjes op zijn blonden krullekop en riep: „Huup paard! Huup paard!”
En dan steigerde hij als een echt paard, zoodat zij soms hare beide mollige armpjes om zijn hals moest slaan, om niet te vallen. En hoe harder en wilder het ging, hoe liever zij het had. Maar Jacob wist wel, wat hij deed. Hij maakte wel veel drukte bij zijn spel, maar hij paste toch terdege op, dat zij niet vallen kon, of als dat gebeurde, deed hij het zoo voorzichtig, dat zij zich niet bezeerde.
Eindelijk kwam het middagmaal op tafel. ’t Was een verbazend eenvoudig gerecht, want het bestond slechts uit bruine boonen, waarover een mengsel van water en gesmolten vet was gedaan, en het werd opgediend in een enkelen schotel van grof, bruin aardewerk. Maar toch begroette Jacob den dampenden schotel met blij gejuich, want hij had grooten honger en lustte graag bruine boonen. Trouwens, hij was niet verwend, en men at toenmaals in burgerkringen over het algemeen toch veel eenvoudiger dan tegenwoordig. Borden werden bij het maal niet gebruikt. Men plaatste zich rondom de tafel, en na gebeden te hebben, schepten allen hapje voor hapje uit den schotel, zooals bij zeer eenvoudige lieden ook nu nog wel gedaan wordt.
Dat honger de beste kok is en rauwe boonen zoet maakt, bleek ook nu weer, want de jongens, die geduchten honger hadden, smulden aan de eenvoudige spijs, of het een koningsmaal was. Zelfs de kleine Marije schepte meê, en al morste zij minstens de helft van elken lepel op de tafel, de andere helft wist zij met veel succes naar binnen te werken. En de grove kost bekwam haar blijkbaar goed, want zij was een dik molletje met bolle wangen. Soms riep zij hare vingers te hulp, als er àl te veel op de tafel gemorst was, tot groot vermaak van Jacob, die dat erg grappig vond.
Toen de eerste honger gestild was en de lepels wat langzamer werden gehanteerd, zei Jan tot zijn broer:
„Je hebt zeker nog niet gehoord, wat ik vanmiddag ga doen, hè?”
„Neen, wat dan?” vroeg Jacob nieuwsgierig.
„’k Ga mij aanmelden voor de walvischvaart,” zei Jan. „Het Bonte Calff vaart binnen een paar weken uit, en ik zal zien, dat ik meêga als kajuitswachter.”
„Ha,—dat is heerlijk voor je!” riep Jacob uit. „Vindt u ’t goed, Moeder, dat hij gaat?”
„Ja, kind, ’k moet er in berusten,” zei de weduwe met een zucht, „’k Heb er den geheelen morgen al over nagedacht en ’t is me zelfs geen oogenblik uit het hoofd, maar ’k geloof ook, dat het ’t best voor ons is. De goede God is een Vader der weezen en een Trooster der weduwen. Op Hem stel ik mijn vertrouwen.”
„Moeder, ik ben blij, dat U er zoo over denkt,” sprak Jan ernstig. „Ik vind het eene heerlijke gedachte, dat u voortaan zonder zulke groote zorgen zult kunnen leven. U ziet er slecht uit, Moeder; uwe gezondheid heeft er onder geleden.”
„Ik kon er niet tegen, kind, om van de genade van anderen te moeten leven, en als ik geen kinderen had gehad, ware ik liever gestorven.”
Jacob keek zijn Moeder in de grootste verbazing aan. Wat hij hoorde, was voor hem geheel nieuw. Hij had nog nooit vermoed, dat de zorg zóó hoog gestegen was. En het verheugde hem nu dubbel, dat Jan ter walvischvaart zou gaan.
„Moeder!” riep hij uit, „over een jaar ben ik ook twaalf, en dan ga ik ook! U màg geen armoede lijden. Wij zullen wel voor u werken, is ’t niet waar, Jan?”
De Moeder lachte hare kinderen gelukkig toe. Nu zij eenmaal hare toestemming had gegeven, gevoelde zij zich inderdaad aanmerkelijk verlicht. De zorgen hadden haar zeer gedrukt, en ten slotte was zij er bijna wanhopig onder geworden.
„Als ze mij maar aannemen,” zei Jan, die zeer vreesde, dat dit niet gebeuren zou.
„Wel ja, jongen, waarom zouden ze niet?” zei Jacob. „Hè, ik wou, dat ik al mee mocht! ’t Is een echt leventje, wat ik je zeg. Elken dag walvisschen vangen, hoe meer hoe liever, want voor elken visch word-je extra betaald, en voor de afwisseling nu en dan eens met ijsberen vechten, of op eene ijsschots uit varen gaan…”
„Kind, houd op!” zei de Moeder, wie de angst op het gelaat te lezen stond. „Ik ben blij, dat jij er althans nog te jong voor bent, want je onvoorzichtigheid zou je gauw een groot ongeluk bezorgen.—”
„Gekheid, Moeder! Met ijsberen vechten ze allemaal. Weet u dan niet van den Commandeur Jonge Kees?”
„Kind,—praat er niet van!” zei zijne Moeder met een blik vol liefde en angst op haar oudsten zoon, die haar weldra zou verlaten, om al die gevaren te gaan trotseeren. „Het angstzweet breekt me uit, als ik er aan denk.”
„Och moeder, waarom?” lachte Jacob. „’t Is wàt mooi! Wil ik u eens vertellen? ’t Gebeurde in ’t jaar 1668, dus ’t is nu negen en twintig jaar geleden. De Commandeur Jonge Kees voer de Zwarte Walvisch, en zijn schip lag met twee touwen aan een ijsschots vastgemaakt. Het scheepsvolk was naar kooi gegaan, omdat het vermoeid was door het vangen van twee walvisschen …”
„Zeg eens, broertje,” viel Jan den verteller in de rede, „hoe weet jij dat alles zoo precies? Je bent er toch niet bij geweest?”
„Hij heeft het me zelf verteld, dus ’t zal wel waar zijn. Je weet toch wel, waar hij woont? Aan den Hoogendijk, waar „De man onder den beer” in den muur gemetseld is.”
„Jawel, dat weet ik—”.
„Jonge Kees is nu een oude Kees geworden,” ging Jacob lachend voort, „en hij vaart niet meer naar de Poolzee. Maar gisteren stond hij voor zijne deur een pijpje te rooken, en toen vroeg ik hem, wat die man onder den beer toch moest beteekenen, die bij hem uithangt.
„Die man ben ik zelf,” zei hij. En toen begon hij te vertellen. „Er waren maar een paar mannen op het dek en een van hen ontdekte opeens een grooten ijsbeer, zittende op een schots. Ze besloten de bemanning niet te wekken, en stilletjes een sloep overboord te zetten, om den beer te gaan dooden. Maar de loopers van het takel maakten zooveel lawaai, dat de Commandeur wakker werd en op het dek kwam. „Wat is er te doen mannen,” vroeg hij, „is er een walvisch te zien?” „Neen Commandeur, geen visch, maar een ijsbeer. We zijn juist van plan hem even een bezoek te brengen. Gaat u mede?” „Ja, maar dan moet er wat volk gewekt en een tweede sloep gestreken worden.” Dat gebeurde en ze staken van boord…”
„Hoe is het mogelijk,—hoe is het mogelijk!” zei de Moeder hoofdschuddend. „Wat zoeken zulke menschen de gevaren toch op. Waarom lieten zij dat beest niet stilletjes zitten?…”
„’t Ging aan de vlucht, moeder!” riep Jacob uit, terwijl zijn oogen schitterden van genoegen, dat hij zelf in zijn verhaal had.
„Nog beter,—waarom lieten zij dat beest niet gaan?”
„Daar zijn de ijsberen niet voor!” meende Jacob. „Maar luister. Hij sprong van de schots af in het water, en Jonge Kees, die met zijn sloep het dichtst bij hem was, bracht hem met zijn lans eene zoo zware wond toe, dat de ingewanden hem…”
„Hu, houd toch op!” riep zijne moeder uit. „Zoo’n stom dier…”
„Ja,—maar hij heeft een mooien pels, die veel geld waard is, en dit wist Jonge Kees ook wel. „Jongens,” zei hij tegen zijne mannen, „laat hem maar zwemmen, want hij zal het niet lang meer maken. Zijne wond is doodelijk.”
Maar toch klom de beer nog tegen een vijf voet hooge schots op, en daar ging hij op liggen met zijn bek op zijn voorpooten.
„Geef mij de schietlans! Hij sterft!” zei de Commandeur, en daarmede gewapend sprong hij op de schots. ’t Touw, dat er aan verbonden was, had een lengte van acht of negen vademen. Maar nauwelijks was de Commandeur op de schots, of de beer nam een zoo vervaarlijken sprong, dat Jonge Kees niet meer wist, wat hij deed. De schietlans vloog hem uit de hand over zijn hoofd heen, en op hetzelfde oogenblik lag hij achterover op de schots, met den beer boven op zich. Diens linkerpoot stond hem in de rechterzijde en zijn rechterklauw op zijne linkerborst, en het dier sperde den muil open om hem den strot af te bijten…”
„Kind, houd toch op,—’t is vreeselijk!” riep de moeder uit. „Ik kan er niet langer naar luisteren, en als ik wist, dat Jan ook zoo onvoorzichtig zou wezen, liet ik hem nooit gaan, hoor je,—nooit!”
„U begrijpt, dat Jonge Kees in de benauwdheid zat, of eigenlijk—hij lag er in, want hij kon geen vin verroeren. En de mannen in de sloepen hieven van schrik een erbarmelijk geschreeuw aan. „Help, help, springt op de schots! Redt den Commandeur!” riepen ze, maar er was er maar één, die moed genoeg bezat, om den man te helpen. ’t Was een matroos, Claas Niele van Westzaan, die alleen met een scheepshaak gewapend op de schots durfde springen, wat het gevolg had, dat de beer op de vlucht sloeg.
De Commandeur was meer dood dan levend, en ze moesten hem in de sloep dragen, doch ’t was alleen maar van den schrik, want gewond was hij niet.
De mannen wierpen den beer met een stuk hout, maar raakten hem niet, en hij liep hollend het hout achterna en schreeuwde zoo ijselijk, dat de mannen er van beefden. Toen besloten ze met hun allen op de schots te klimmen, om den beer de rest te geven. Jonge Kees nam nog eens de schietlans ter hand, en met hun achten gingen zij hem bestoken. Het schot van Jonge Kees was mis; de lans vloog hem onder het lichaam door, en de beer bleef er met zijn pooten overheen staan. Eindelijk ging hij uit vrees voor zijne aanvallers voet voor voet achteruit, tot hij in het water viel, en daarna hebben ze hem vervolgd van de eene schots naar de andere, totdat hij bezweek. Zoo’n grooten beer had Jonge Kees zijn leven lang nog niet gezien, en het had maar weinig gescheeld, of de Commandeur was voor de haaien geweest. Hij heeft het me zelf in kleuren en geuren verteld.”
„O ja, er gebeuren wel meer van die stukjes,” zei Jan, „maar ze loopen bijna altoos goed af. Wees maar gerust, Moeder, ik zal mij niet onnoodig in gevaar begeven. En bovendien, ik ben nog niet aangemonsterd. Was ik maar een voet grooter, dan zou ik meer kans hebben. Ik vrees werkelijk, dat ze mij te klein zullen vinden en te tenger. Toch ben ik veel sterker, dan ik er uitzie…”
„Kom, kinderen, de tijd zal het wel leeren. Jan, lees eens een hoofdstuk uit den bijbel. Dan kunnen wij danken.”
Jan deed wat hem gevraagd werd, zooals trouwens elken middag de gewoonte was, en na het dankgebed stonden allen van tafel op, behalve de kleine zus, die na het middagmaal en onder de lange vertelling van Jacob, met het hoofdje voorover op de tafel, in slaap gevallen was. De Moeder liet haar stil slapen.
„Waar ga jij heen?” vroeg Jan aan zijn broer.
„Naar de jongens, op den Dam,” was het antwoord. „We hebben afgesproken daar bij elkander te komen, om gezamenlijk een of ander spel te doen. Ga je meê?”
„Neen, ik ga naar het Bonte Calff. ’k Wil ’t liefst nu maar dadelijk weten, hoe de zaken er voorstaan.”
De beide jongens verlieten de woning.
Jan sloeg op den Hoogendijk rechtsaf, om naar de Holle Sloot te gaan, en Jacob linksaf, om zich naar zijne makkers te begeven.
De Moeder bleef in spanning achter.
HOOFDSTUK II.
Een hevig gevecht en een groot ongeluk.
Het dorp Saardam bestond uit twee deelen, Oost-Saardam, gelegen ten oosten van de Zaan, en West-Saardam, gelegen ten Westen daarvan. Oost-Saardam met Oostzaan behoorde tot de banne van Oostzaanen, en daarmede tot Kennemerland, en West-Saardam met Westzaan tot de banne van Westzaanen, en daarmede tot de Baljuwdie van Blois. ’t Waren dus twee afzonderlijke gemeenten, die wel enkele belangen gemeen hadden, maar overigens geheel van elkander gescheiden waren.
Eerst in later tijd, onder Napoleon, zijn de beide helften tot één gemeente vereenigd.
Dwars door de Zaan was een dam gelegd, die den eenigen verkeersweg uitmaakte tusschen Oost- en West-Saardam. Deze dam was er reeds vóór het jaar 1388, zooals uit de oude archieven blijkt. Het is echter niet bekend, in welk jaar hij precies is gelegd.
Toen Jacob Willemsz op den Dam kwam, vond hij daar al eenige jongens bijeen, want zij hadden afgesproken, elkander daar te zullen ontmoeten.
„Zoo Jacob,” riep een groote jongen hem toe, wiens kleeding duidelijk verried, dat hij tot den gegoeden stand behoorde. ’t Was Arent Bloem, de zoon van Meindert Arentsz. Bloem, een van de burgemeesters van Oost-Saardam.
„Zoo Jacob, ben je daar? Komt je broer Jan niet mede?”
„Neen, die heeft heel andere plannen!” antwoordde Jacob met een air van gewicht, want hij was er wat trotsch op, dat zijn broer ter walvischvaart zou gaan.
„Andere plannen?—Wat dan?” vroeg een andere knaap, die zoo lang en dun was en zoo’n smal hoofd had, dat hij wel wat aan een hazewindhond deed denken. ’t Was de zoon van meester Pomp, een man, algemeen bekend onder de Saardammers. Dat was geen wonder, want hij vereenigde in zijn persoon de betrekkingen van chirurgijn en barbier, zooals in dien tijd gewoonte was, en men kon hem dus een gewichtig man noemen.
„Jan gaat zich laten aanmonsteren voor de Groenlandsche vaart,” antwoordde Jacob. „Vanmiddag gaat hij naar het Bonte Calff, waarvan de Commandeur een kennis van ons is.”
„Je broer is er nog veel te klein voor,” zei Heyn Pomp met eenige minachting, want hij wist wel, dat hij zelf een hoofd grooter was dan Jan Willemsz. „Als hij mijne lengte nu nog had, was het wat anders,” vervolgde hij niet zonder eenige verwaandheid, die Jacob boos maakte.
„Och kom,” zei Jacob lachend, „die dunne lengte van jou heeft ook niet veel te beteekenen. Als je ergens tegen aanloopt, sla je dubbel.”
„Wat wou je zeggen?” vroeg Heyn Pomp beleedigd, want de andere jongens lachten om hetgeen Jacob gezegd had.
„Ik wou alleen maar zeggen, dat het hem niet in de lengte zit, maar in de kracht. En Jan is sterk genoeg, veel sterker dan jij. Dat hebben we laatst gezien, toen hij je een pak slaag gegeven heeft, dat je kraakte. Wat wist jij, zoo lang en dun als je was, toen van beenen maken!”
De jongens begonnen opnieuw te lachen, want Heyn Pomp kenden zij allen als een praatsmaker, die van iedereen wat te zeggen had en toch niet veel moed bezat. Maar Heyn werd boos en trad een schrede naderbij.
„Wie zegt, dat ik loopen ging?” vroeg hij, terwijl hij zich met gebalde vuisten voor Jacob plaatste en zijn smal gezicht bijna tegen diens neus hield. „Durf jij dat zeggen?”
„Ja,—dat durf ik!” zei Jacob, die zich ook schrap zette, om dadelijk gereed te zijn, als hij mocht worden aangevallen.
„Zeg dat nog eens, als je ’t hart hebt!” schreeuwde Heyn luidkeels. „Zeg jij, dat ik aan den loop gegaan ben, omdat ik bang was van Jan?”
„Ja,—dat zeg ik!” herhaalde Jacob, en hij voegde er aan toe: „Dat durf ik nog wel honderdmaal te zeggen, en wel duizendmaal ook. Je moet niet denken dat ik bang voor je ben.”
„En ik voor jou ook niet!” schreeuwde Heyn, die echter geen moed genoeg bezat, om Jacob aan te grijpen.
„Heyn durft niet!” sarde een andere jongen, met een korte, gedrongen gestalte en een paar gespierde armen en beenen. Hij heette Ary Kist, en was de zoon van een smidsknecht. „Toe Heyn, laat je niet van de vliegen steken.”
„Hij is me te min,” zei Heyn, die het tijd vond, den aftocht te blazen. „Ik vecht niet met zulke kleine jongetjes.”
Maar nauwelijks had hij deze woorden gesproken, of hij voelde zich bij de keel grijpen, en in minder dan geen tijd lag hij voorover op de leuning van het sluisje, dat in den Dam was aangebracht, en kreeg hij een aantal geduchte klappen op zijne broek. Jacob had zich driftig gemaakt, en gaf hem eene afstraffing.
„Dáár dan!” zei hij tegen Heyn Pomp, die bang was, dat hij voorover in de sluis zou duikelen. „Neem dát dan van het kleine jongetje, en wees dankbaar, dat je niet meer krijgt.”
„Goed zoo!” zei Arent Bloem. „Jacob is in zijn recht, want jij behoeft geen kwaad te spreken van zijn broer. Ha,—ginds komen Cornelis Noomen, Claes Alewijns, Dirk en Teeuwis Rogge en Jan Laurensz Louwe aan. Hei jongens, komt hier!”
De komst van de vijf genoemde jongens maakte een einde aan de vechtpartij, tot groot genoegen van Heyn Pomp, die er geduchte spijt van had, dat hij de ruzie begonnen was, want de klappen van Jacob kwamen harder aan, dan hij aangenaam vond.
„Wat was er aan de hand,” vroeg Cornelis Jansz. Noomen, wiens vader lakenkooper was en tevens tot de vroedschap der gemeente behoorde. „Waren jullie aan ’t vechten!”
„Jammer, dat ’t uit is,” lachte Dirk Rogge, „’t Lijkt wel, of ik altijd te laat moet komen, als er een pretje is.”
„Een mooi pretje!” zei zijn broer Teeuwis. „Zeg jongens, wat gaan we doen?”
„Willen we naar het Hemveld gaan?” vroeg Claes Alewijns Salm, ook de zoon van een burgemeester. „Daar is altijd wel wat te beleven.”
Op dit oogenblik hoorden de jongens zich toeroepen, en omziende ontdekten zij in de Zaan een fraaie roeiboot, waarin twee jongens gezeten waren. Een mooie hond, wel bijna zoo groot als een klein kalf, stond voor op de plecht.
„Ha, daar zijn Nicolaas Calff en Pieter Gekeer. „Nu zijn ze er allen. Hallo—waar gaan jullie heen?” vroeg Arent Bloem.
„Wel, we komen aan de afspraak voldoen. We zouden immers op den Dam bij elkander komen?” antwoordde Nicolaas Calff, die de riemen hanteerde. Hij was de zoon van een der voornaamste ingezetenen van Saardam. Zijn vader was een zeer voornaam koopman, wiens schepen naar alle zeeën bevracht werden. Ook het Bonte Calff behoorde voor een groot gedeelte aan hem, zooals we Jan Willemsz reeds hoorden opmerken.
„’t Was maar gelukkig voor Jacob en Heyn, dat mijn Vader niet in mijne plaats in de boot zat,” merkte de andere jongen lachend op. „Als hij gezien had, hoe die twee aan ’t vechten waren, was het niet goed met hen afgeloopen.”
„Dat kon wel,” zei Claes Salm. „De Heer Schout laat niet met zich spotten. Maar jij zult hen wel niet verklappen, denk ik?”
Jan Gekeer was inderdaad de zoon van den Schout, maar hoezeer de jongens zijn vader ook vreesden om zijne gestrengheid, met Jan gingen zij graag om, want hij was een aardige jongen, en zij konden hem volkomen vertrouwen. Al hadden zij soms iets uitgevoerd, dat niet door den beugel kon, Jan zou er thuis nooit over spreken, want dat vond hij laf. Zijn vader vroeg hem er trouwens ook nooit naar, zeker om van zijn zoon geen klikspaan te maken.
„Wat een mooie hond is dat toch!” zei Arent Bloem. „Zeg, Nicolaas, zou hij je redden, als je over boord sloeg?”
