Harut Kostandyan. Literary Works/Յարութ Կոստանդեան. Երկեր E-Book
Harut Kostandyan / Յարութ Կոստանդեան
7,99 €
Mehr erfahren.
- Herausgeber: Edit Print
- Kategorie: Gesellschafts- und Liebesromane
- Sprache: Englisch
- Veröffentlichungsjahr: 2021
The following volume of
Diaspora series presents the literary works of Harut Kostandyan. It includes the poems, prose, and letters of the French-Armenian writer.
«Սփյուռք» մատենաշարի սույն հատորով լույս է տեսնում Հարութ Կոստանդյանի երկերի ժողովածուն։ Այն ներառում է ֆրանսահայ հեղինակի բանաստեղծությունները, արձակ գործերն ու նամակներ։ Ժողովածուում ամփոփված է անօրինակ կյանքով, «բնազդական յոյզերով, ընդոստ մտածումներով» ապրած բանաստեղծի գրական ողջ ժառանգությունը։
«Հարութ Կոստանդյանի բանաստեղծությունները, ներառյալ՝ արձակն ու նամականին, խոսքի, զգայունության հարաբերականորեն մեզ անծանոթ, հիացմունքի մղող մի այնպիսի կենսադաշտ են ստեղծում, որ «անձանձիր միայնութիւնից» դուրս գալու ուղիներ որոնելիս համոզւում ենք, որ առեղծվածի չվերծանումով միայն կարող ենք ապրել Բանաստեղծությամբ․․․»։
Das E-Book können Sie in Legimi-Apps oder einer beliebigen App lesen, die das folgende Format unterstützen:
Ähnliche
Յարութ Կոստանդեան
ԵՐԿԵՐ
Բանաստեղծութիւններ, արձակ էջեր, նամակներ
Հրատարակութեան պատրաստեց, ծանoթագրեց՝ Արթուր Անդրանիկեան
Երկու խօսք
...եթէ Բանաստեղծութիւնը որոշակի իմաստով Մարդու յիշողութիւնից փրցուած ծուէններ համարենք, ապա Յարութ Կոստանդեանի /1909-1979/ պարագային նրա «սրտի տրոփիւնները» տարածութիւն եւ ժամանակ հասկացութիւնների միախառն սիրոյ վկայութիւնն են՝ իր ապրած ժամանակից դուրս, հաւատընծայ ոգորումներով։ Ամէն դէպքում յաւելեալ չարժեւորելով բանաստեղծական այն ինքնեղ տեսակը եւ ըմբռնումները, որոնք ամենեւին գրողական երեւակայածին քմայքի արգասիք չեն, այլ պրովանսեան լեռներից իրականութիւնը դիտարկած մարդու, մտաւորականի տեսողունակ հայեացքի արտայայտութիւն՝ «ոչ հեռու» ինքն իրենից. գուցէ միահիւսումի արտասովոր ճգնակեցութիւ՞ն, թէ՞ կրկնակ վտարանդուած Հայի կեանք ապրեցնող, արժեւորող սովորոյթի ուժ ստացած պատմութիւն...
Արդ, դժուար է հաւատալ դիպուածի իրողութեանը,– որտեղ ծնուած լինելու եւ ինչ ճանապարհներով ուր հանգրուանելու կենսապատումը,– որ երեւի թէ իրեն նոյնպէս անյայտ մնաց, ամենեւին չհետաքրքրեց, որովհետեւ անտրամաբանական շղթայական զարգացումները,– բաժանուած մի գծիկով,– ծննդեան եւ մահուան թուականների միջեւ,– վկայութիւնն են ինքնապայքարի /գուցէ ինքնախաղի/ առկայ ու գրեթէ միշտ անյաղթահարելի բանաստեղծի համար։ Ճշգրիտ՝ բան ա ստեղծողի, ինչպիսին ինքն էր խստակեցութեամբ, սահման չճանաչող սահմանախախտմամբ, քանզի «երազն էր գերհզօր», որովհետեւ հետամուտ էր երազի չիրականանալուն՝ այդ ընթացքով, նեարդ առ նեարդ ուրուագծելով իր տեսած Աստծոյ ճշմարտութիւնը ։
Զտարիւն ներշնչանքի բանաստեղծը լինելու հանգամանքը գրգռուածութեան աստիճան ներգործել է Յ. Կոստանդեանի մտազգաստութեան եւ անմիջականութեան վրայ, այն առումով, որ ինքնապահանջութեան կեցուածքը չի դիմակայել այն հարցադրումներին, որոնք դոյզն-ինչ անսովոր են եղել փորձառութիւնը յաղթահարողին։ Եւ թուացեալ «դժուարին արտայայտուելը», այլ խօսքով ու խորքով՝ սակաւագրութիւնը, բանաստեղծի եւ նոյնիսկ այլոց համար՝ խնդրոյ առարկայ, երբեմն աւելորդ /կամ յաւելեալ/ կասկածների տեղիք է տուել՝ աւաղումների արտայայտութեամբ։
Այսկերպ, ոչ լիարժէքօրէն է բացատրելի, երբեմն «կոպիտ պարզեցմամբ հրամցուած» այն միջավայրը, որ էութեամբ ներդաշնակւում է բանաստեղծի ինքնապահպան բնազդով ապրող մարդու ներկայ եւ յարակատար նկարագրին, գաղափարազերծ, խօսքի «յիշողութեամբ» ներաշխարհային այնպիսի վիճակներ ստեղծող, որոնք նախասկզբնականի եւ վերջաւորի «մատոյցներում» մեր տեսողութեան եւ դիտողականութեան ընդմէջ «լռութեան անշարժ բեւեռում» եղանակաւորում է իր պատկերացումները զգայական տարասեւեռ այն աշխարհների մասին, որոնց պայմանական գոյութեամբ ապրում ենք, որոնց հաւաստիութիւնը մեզ համար միեւնոյն է, ինչպէս ցանկացած տեղատարափ՝ խօսքի, զգացումի, թէ արտաբերուած ինքնաբուխ մտքի...
Յարութ Կոստանդեանի բանաստեղծութիւնները /ներառեալ արձակն ու նամականին/ խօսքի, զգայնութեանց յարաբերականօրէն մեզ անծանօթ, հիացմունքի մղող մի այնպիսի կենսադաշտ են ստեղծում, որ «անձանձիր միայնութիւնից» դուրս գալու ուղիներ որոնելիս համոզւում ենք, որ առեղծուածի չըվերծանումով միայն կարող ենք ապրել Բանաստեղծութեամբ...
Արթուր Անդրանիկեան
Երեւան, 2020, 10-17 դեկտ.
Բայց երազն էր գերհզօր
Յառաջաբան
Ֆրանսահայ գաղութին մէջ ամէն ոք տեղեակ էր, թէ մեր մօտ կ՛ապրի մեծատաղանդ բանաստեղծ մը, Յարութ Կոստանդեան: Ամէն ոք կը նշանակէ, այս պարագային, տասնեակ մը հաւատարիմ ընթերցասէրներ, որ սակայն հակամէտ էին մոռնալու բանաստեղծին լուսաւոր ներկայութիւնը, եւ այս՝ կրկնակ պատճառներով: Նախ անոր համար, որ Յարութ Կոստանդեան միշտ սիրած էր ապրիլ աշխարհիկ խմբաւորումներէ հեռու, վճռապէս հեռու, իր ներամփոփ կեանքի երազային հարստութեան մէջ, եւ յետոյ անոր համար որ Յ.Կ. իր երգերը կը հրատարակէր երկա՜ր, երկար ընդմիջումներով, տեսակ մը չկամութեամբ, որպէս ասուպ բացխփիկ:
Բանաստեղծութիւնը չի մատուցուիր հրապարակի վրայ, ան կը փնտռուի: Բանաստեղծութիւնը մէկն է այն խոր-հրդաւոր եւ վերապահեալ կալուածներէն, ուր արշաւախումբեր միայն կը համարձակին մուտք գործել առաջնորդութեամբ կոյր ուղեցոյցներու: Այս երկուքը, կարաւան եւ ուղեցոյց, ուրիշ բան չեն այլ սէրն ու երազը անոր, որ բանաստեղծութեան հուրովն է վառուած:
Զուգադիպութեամբ մը, որ անբացատրելի չէ այս պարագային, պէտք եղաւ կտրել լեռ ու ձոր, երթալ գտնելու համար մեր բանաստեղծը Փրովանսի իր մենաստանին մէջ, գտնելու զայն, որ կը մերժէր ամէն հրատարակութիւն, որ կը յամառէր կրկնել ինքն իրեն եւ մեզի համար – Աստուծոյ պէս եղիր գործերդ ուրացող, բայց որ հաճեցաւ, տիտղոս մը շնորհել առաջին ժողովածուի մը, որ ահաւասիկ՝ բանաստեղծութեամբ...:
Ամէն անոնք որ կարդացած են մեր բանաստեղծը, անցեալ Անդաստանի գեղատիպ հատորներուն մէջ, անոնք գիտեն, եւ այսուհետեւ պիտի գիտնան աւելի հանգամանօրէն, թէ Յ.Կ. կը պատկանի արուեստագէտներու այն հազուագիւտ դասակարգին, ուր բանաստեղծը անդրադարձած է իր գործունէութեան վրայ: Այն դասակարգին ուր բանաստեղծը խօսած է մէկէ աւելի փլանի վրայ, եւ երբեմն նոյնիսկ վարագոյրին ետեւէն: Շնորհիւ բառերու իր կախարդական դաշնաւորումին, Կոստանդեան հիւսած է թափանցկութիւն մը, որուն ետեւ կ՛ընդնշմարուին հիմնական հարցումներ. Ինչու՞ բանաստեղծութիւնը եւ ի խնդիր ի՞նչ բանի:
Նման հարցումներ պիտի մնային անբացատրելի խորհուրդ, եթէ չգիտնայինք, առնուազն, թէ աշխարհ համանուագ թրթռացում մըն է զոր չենք լսեր: Բանաստեղծը այն էակն է որ կը լսէ ուժգնօրէն, որ լսելու բախտն ու դժբախտութիւնն ունի, այլեւ կը փոխանցէ զայն բառերու կախարդանքին շնորհիւ, այսինքն արուեստին: Արուեստն է որ ընթերցողը կը խլէ իր տեղէն, զայն կ՛առնէ իր առանձնական թրթռացումին մէջ, արուեստն է որ ընթերցողը կը փոխադրէ անծանօթ մակարդակի մը վրայ, ուր պիտի ապրի լիութեան մը պատրանքը:
Մակարդակը բարձրադիր է՝ Յարութ Կոստանդեանի մօտ: Իր երգը կը ժայթքի ընդերքէն եւ կ՛երթայ քերել բարձրագոյն կատարներ եւ հպանցել խորհուրդը ամրափակ դռներու: Իրեն համար բանաստեղծութիւնը ոչ մտաւորական խաղ է եւ ոչ ալ միջոց՝ զգացումներու յաւելեալ փրփուրը արտաքսելու: Իրեն համար, ինչպէս ամէն ճշմարիտ ներշնչեալի, ան որոնումի եղանակ մըն է, ապահովաբար միակ կարելին միստիքականութեան հետ եւ անկէ առաջ, որով բանաստեղծը պիտի տիրանայ իր ամբողջական ինքնութեանը: Ինչ որ բաժանեալ էր եւ հակամարտ, պիտի միանան եւ միաձուլուին: Օ՜ անձանաձիր միութիւնը ուր միավանկ՝ կը միանան միտք ու հոգի: Այս տեսակ ասութիւններ կը կրկնուին էջերու շարքին, միակտուր վիճակի մէջ թէ ցանուցիր: Չենք գիտեր թէ հոգեկան եւ իմացական ինչպիսի՜ գործողութիւններ կը կատարուին ի խնդիր բանաստեղծութեան յայտնութեան: Այդ գործողութիւններուն ալքիմիային տեղեակ չենք բնականաբար: Ինչ որ գիտենք, մերձաւոր է եւ անգոհացուցիչ: Կարելի է սակայն ըսել, թէ բանաստեղծութիւնը տեսակ մը «անձնասպանութիւն» է: Ես-ը կ՛անհետանայ յուզումի ցնցումին ներքեւ, որով նաեւ կ՛անհետանայ տեսանելի աշխարհը: Ստեղծուած պարապը կու գայ գրաւել Գեր-Ես-ը (sur-moi) որ ներոյժ խոյանք մըն է, խզում-անջատում (arrachement): Առաջին շարժումը, որ կը զգացուի Յ.Կ.-ի բանաստեղծութեան մէջ, այդ զօրեղ խոյանքն է, որ յստակօրէն կը խօստովանի երբ բանաստեղծը կ՛ոգեկոչէ, զոր օրինակ, Արծիւը,–
Ո՜վ սիգապանծ, սաւառնաթեւ վեհութիւն,
Թեւերուդ թափը կշռական ու թեթեւ
Չունի՜նք թէպետ – բայց երազն է գերհըզօր:
Մարդ էակին յամառ երազներէն մէկն է գոյութիւնը տիեզերական միութեան, հեռու՜ն, բարձր տեղ մը, այդ կարծեցեալ լիութեան՝ զոր կը կոչենք Աստուած, ի չգոյէ լաւագոյն բացատրութեան մը: Բանը, բառը եւ տառը որ բանաստեղծէն դուրս կը հոսին եւ միջոցին մէջ կը սփռեն դաշնաւորում մը, անոնք կը մասնակցին Միաւորին կազմութեան, եթէ յարմարեցան, ինչպէս բանալին կը յարմարի իր կղպանքին, տիեզերական անճառելի դաշնաւորումին: Քուրմը բանաստեղծ եղած էր միշտ եւ փոխադարձաբար: Իմանալի Բանն է որ զանոնք բաժնեց իրարմէ, կասկածելի մուտքին առջեւ Գաղտնի Գիտութիւններու: Անհրաժեշտ չէ որ հաւատացեալ ըլլայ բանաստեղծը, բառին ընթացիկ իմացութեամբ: Արդէն Յ.Կ. չի կատարեր նման խոստովանութիւն: Բայց երգը կը վկայէ իր մասին:
Այդ երգն է որ ընթերցողն առած՝ իր վայրասոյզ թէ դաշն ալիքներուն մէջ, զայն մասնակից կը դարձնէ իր փառաբանութեան, իր ըմբոստացումին, իր հարսներգին, եւ կու տայ թրթռացումը կատարելութեան, այսինքն գեղեցիկին: Այս իմացումով, Եղիշէ Դուրեան, թէեւ կրօնաւոր՝ նուազ հաւատացեալ էր քան իր հանճարեղ եղբայրը Պետրոս: Այն ամէն ինչը զոր մենք կը զետեղենք աստուածութեան ծիրին մէջ, ոչ առանց երկմտանքի, այնքան բարդ է որքան պարզ, ինչպէս այստեղ, սա երգին մէջ.
Սանձում է յոյզերն իր այստեղ Ուղղահայեաց նոճին
Ունկն դիր, ունկն դիր, բանաստեղծ
Բարդութեան պէս պարզ այս ոճին
Ու ծղրիթները կ՛օրրէ...
Աւելի երկար մէջբերում մը պիտի պարզէր բանաստեղծութեան բնոյթն ու տարողութիւնը.
Աշունն որ անցաւ ոսկեզօծ էր բոսոր,
Առաւօտները խնկում էին սերկեւիլ.
Վերջին միրգերը քաղեցին այսօր,
Թուփերին դեռ կան հատիկները բիլ
Մորմերի որ տրտմութիւն են բուրում:
– Ես կթե՜լ եմ ամէն քաղցրութիւն
Եւ ամբարել եմ անբաժան լեղին –
Եւ արդ, ընդէ՞ր եմ տրտում.
– Ամէն հովի դէմ՝ հոգին առատաստ,
Եթէ կա՜յ հոգի,
Եթէ կան հովեր՝ հոգին է պատրաստ:
Եթէ գան հովեր՝ կը մեկնիմ անդարձ.
– Մնաս բարեաւ ոչ ոքի:
Այս զմայլելի երգը կու տայ տպաւորութիւնը բացարձակ ազատութեան մը, որ լիութիւն է: Բանաստեղծը գտած է իր լիութիւնը, դաշնակութեան մը մէջ, որ տիեզերական կը թուի: Եղած է թէ լիութիւն եւ պարապութիւն այսինքն՝ լայնածիր ընդունարան վերին պատգամներու, ներշնչում անուան տակ, եւ էութիւն անհեղեղ: Ընդունակ՝ ստեղծելու եւ ստեղծուելու, լեցուելու եւ պարպելու, համաձայն այն վարկածին, ըստ որուն ինչ որ վերն է, վարն է (Ce qui est en haut, e’est come ce qui est en bas).
Դիտելի է որ, Ես-ին ջնջումը կը կատարուի, Յարութ Կոստանդեանի մօտ, ընդլայնումով եւ բացառաբար միայն կծկումով եւ խտացումով: Խտացումը իր լիութիւնը կը գտնէ խաւարի դէմ, որ ջնջումն է աշխարհի այլազանութեան, որ չքացումն է ձեւին եւ գոյնին, վերջապէս աշխարհ մը, ուր սեւ արեւը կը ճառագայթէ եւ որուն հոգեմաշ խուզարկումներն են Պօտլէռ, Մարլարմէ եւ ուրիշներ: Յ.Կ.-ի բանաստեղծութիւնը կ՛ուղղուի տարբեր ճամբով, դէպի արեւը, որ երկրորդ երեսն է խաւարին: Բանաստեղծները որ ծարաւի են անհունի, կը տատանին երկու անկարելի բեւեռներու միջեւ, ամէն ինչին եւ ոչինչին:
Ճաճանչագեղ անձրեւ մը կը ցողուի Կոստանդեանի այն զմայլելի քերթուածներուն մէջ, ուր երկինքը լեցուն է ծիծեռնակներով, ուր համասփիւռ է զիլ համերգը ճպուռներուն, ուր արեւախանձ Փրովանսի արշալոյսը կը բացուի խոր, տարածուն, լայնաշունչ, մինչեւ անհունը: Այն անհունը, որուն խորութիւնը՝ խորութիւնն իսկ է բանաստեղծին սիրտին:
Եւ փա՜ռք յոյզին այս տօթակէզ եւ բարգաւաճ
Որ ձուլուելով ծառին, ծաղկին
Օժտել է մեզ երազներով լուսաճաճանչ
Եւ հրաբորբ տենդով նախկին
Հիւթել հեշտանքն արարչագործ ու փառահեղ
Վայելքն անբաւ վաղվաղակի...
Կոստանդեանի քնարը բազմալար է: Կշռոյթը կը փոխուի ըստ կամս: Ահաւասիկ տրտմաթախիծ Եղերերգի առաջին տունը.
Հովե՜ր, հովե՜ր որ անհնար
Գիտէք լարել որպէս քնար
Ամէն մարմին եւ հոգի.-
Արդ յոյզերով հոգեգալար
Անշարժութիւնն իմ բազմալար
Կ՛ուզէք դաշնել աղօթքի...
Տրտմութիւնը չէ սակայն որ կը բնորոշէ ժողովածուն, այլ տարբեր հոսանք մը, որ խորունկէն կը թափանցէ անոր ամէն մէկ տողին, եւ որ կարելի է կոչել բարձրագոյն իմաստութիւն: Քաղցրաթթու պտուղ, որ կեանքի խոր մտերմութիւնը միայն կը պարգեւէ: Կոստանդեան նման է այն քնարերգուներուն որոնք զինքը կանխեցին, Դուրեանի, Պէշիկթաշլեանի, Մեծարենցի, սա տարբերութեամբ, որ պոլսահայ մեր տարաբախտ երիտասարդներուն ապրումը, չեղա՜ւ մարմնական ապրում, այլ հոգեկան: Անոնք չգրկեցին հոմանուհի մը, կողակից մը կամ խայտուն որդիներ: Յարութ ապրած մէկն է: Գինիի շիշ առջեւն է, երբ կ՛երգէ Վասն Գինովութեան: Ամէն պարագայի մէջ, Յ.Կ. կը խօսի որպէս մէկը, որ տեղեակ է խնդրին.
Թող օրերն այս յանդուգն յորդեն,
Անցնեն ժամերն ահագնաշեշտ.
Ես անցած, անցած, անցա՜ծ եմ արդէն
Ուղիներով անհրաժեշտ...
Անհրաժեշտ չէր որ մեր կեանքի ուղին վերածուէր տարագրութեան գողգոթային, բայց քանի որ այդպէս եղաւ, մենք պիտի լսենք բանաստեղծին եղերերգը, ուր չեն յաջողիր մէկզմէկ չէզոքացնել ժպիտ եւ արտօսր: Անյիշատակ քերթուածին մէջ կը լսուի արձագանգը /բոլորովի՜ն բացառաբար/ Ափոլինէրի (La chanson du mal-aimé).
Ես մի օր մտայ Անի
Որ ճաշարան էր աւերակ...
...Յիշում եմ անյագ բերկրութւնը մեր
Երբ երգում էինք «Հայաստան»
Եւ շնչում էինք երկինք ու արեւ.
Բայց ժամերն անցնում էին շուտով
«Մայր Արաքսի ափերով»:
Այս Հայաստանը Սփիւռքահայուն ոգեկան հայրենիքն է, որ արմատ չունի: Եւ որովհետեւ չունի, ոչ ոք կրնայ զայն ընել արմատախիլ.
Զի ոչ մի յոյզ եւ ոչ մի սէր,
Ոչ վեհագոյն վայելչութիւնն այս վայրերի
Եւ շռայլուած ոչ մի շնորհ,
Ոչ մի հանգիստ ու ապաստան,
Պիտի յուսան որ մոռանամ քեզ իմ կրօն,
Որ ուրանամ քեզ՝ Հայաստան...
Մասնավորաբար համբուրելի է Յարութ իբրեւ անզուգական երգիչը սիրոյ, իբրեւ ներշնչեալ տաղասացը սիրոյ անսպառ պարգեւներուն: Ան կ՛երգէ անճառելի գեղեցկութիւնը կանացի մարմնին, անոր բուրումնաւէտ պտուղներուն եւ բերքառատ դաշտերուն: Բանաստեղծական պատկերները իրարու կը յաջորդեն իր գրիչին տակ, կը շփոթուին, կը բիւրեղանան եւ բոցեղէն սիւնը կը մնայ գեղուղէշ, յանձնուած եւ անսպառ, կարկաչուն եւ փոթորկայոյզ: Թրթռուն մատներով կը կերտէ արձանը գեղեցկութեան, այնքա՜ն մօտէն, այնքան գիտակից քնքշութեամբ, որ կը թուի չհպիլ «սիրասուն սիրականին»: Հլու թէ կախարդ՝ կինը կ՛անցնի երկնքի վրաններուն ներքեւ, ուր տեղ չունի ոչ մէկ վաւաշոտութիւն: Ուրեմն փա՜ռք՝ պարզուած առագաստին:
Յուզիչ է ծաղիկը գարնան,
Յուզուած է միրգը հասուն.
Ծաղկունքն ե՞րբ միրգ կը դառնան
Սիրական իմ սիրասուն...
--Կա՜ց, անհամբեր պարմանի՝
Այստեղ թաքուն ստուերներ կան քեզ համար
Դալարագեղ ծաղկոց փաղփուն ծիրանի
Եւ լուսաղբիւր հեշտանքների պէս պայծառ
Սիրականի ստինքները հոլանի,
Բեղու՜ն, բեղու՜ն երջանկութիւն քեզ համար...
Բանաստեղծի բնազդը չի խաբեր: Գլխագիր գեղեցիկը անպայման կ՛անցնի կնոջմէ։ Կրօնքը, որ ամէն բան գիտէ /երբ գիտէ/ գիտէ նաեւ թէ Բարձրեալին ճամբան կ՛անցնի Յոյսէն։
Յարութ Կոստանդեան մեզի եկած էր Պարսկաստանէն, ճշդիւ՝ Նոր Ջուղայէն, երբ դեռատի էր տակաւին: Երկար տասնամեակներու կենակցութիւնը մեր լեզուին հետ, իր արեւելահայերէնը օժտած է անհրաժեշտ հարստութեամբ: Իր լեզուին մէջ ներկայ է մեր աստուածախոյզ գրաբարը, որ շարականի եւ խունկի բոյր մը կու տայ քերթուածներուն: «Գիրք Ողբերգութեան»ը անծանօթ չէ հեղինակին: Այսպէսով ստեղծուած է գրաւիչ լեզու մը, իսկապէս ինքնատիպ: Բանաստեղծական լեզուն միշտ օտար լեզու է, որոշ տեսակէտով:
Արեւելահայերէնը ըլլալով երերուն եւ խախուտ լեզու, Յ.Կ.-ի քերականութիւնը գէշ վայրկեաններ կ՛ապրի գիրքին մէջ: Այս պարագան ոչ միայն չի վնասեր, այլեւ կը նպաստաւորէ բանաստեղծութիւնը: Արուեստը գիտէ օգտագործել խոչընդոտներ, իր մէջ լուծելով կամ շրջադարձելով զանոնք: Կարեւորը այն չէ թէ բառերը եղած են կապակից թէ ոչ: Բաւական է որ ներքին երակ մը զանոնք իրարու զօդէ, այսինքն թէ բառերը իրարու հետ պառկին երկուքով, երեքով, եւ արձակեն բոցակէզ հեւք մը: Գերիրապաշտները կ՛ըսէին «Les mots font L’amour».
***
Յարութ զիս յուզեց, վերակոչելով մեր անմոռանալի Մոնփառնասը, որուն հաւատարիմ երկրախոյզներն էինք: Անոր պողոտաները, որ սալարկուած էին աստղերով եւ թակարդներով, չափեցինք եւ չափչփեցինք երկար գիշերներ, երբ տակաւին չէին մարած ջահերը եւ չէր պատռած կեդրոնի վարագոյրը: Պէրպէրեան վարժարանէն ի վեր, Յարութ երկրորդ վայելչագեղ բանաստեղծն էր որուն կը ծանօթանայի, առաջինն ըլլալով Մատթէոս Զարիֆեան: Մատթէոս թէ Յարութ իրենց գրպանին մէջ ունէին մագնիս մը որ կիները իրենց կը քաշէր: Հիւսիսի ոսկեծամ աղջիկները կը դառնային մեր գեղադէմ բանաստեղծին շուրջ, ինչպէս արեւածաղիկը՝ ընդէմ երկնքի աստղին: Անոնցմէ մէկը ներկայ է միշտ, քերթուածի մը ցանցին մէջ -«Ձիւնասպիտակ Նորվեկուհին»:
Ես աւարտեցի: Խօսքը կու տամ հրատարակիչներու նոթին, որով կը բացուի ժողովածուն: Կ՛ընդօրինակեմ անոր վերջին պարբերութիւնը, աւելորդ համարելով որեւէ յաւելում:
«Այս հատընտիրը, որուն ձեռագիրները ձեռքէն խլելու բախտն ունեցանք, կը հրատարակենք անխառն հաճոյքով՝ ի ցնծութիւն արուեստն ու բանաստեղծութիւնը սիրող հոգիներուն եւ ի փառս հայ գրականութեան»:
Շահան Շահնուր
Օրերի իմաստութիւնը 1935 թ.
Եոհաննէ՜ս, իւրաքանչիւր իմաստութիւն իր օրն ունի, եւ իւրաքանչիւր օր իր իմաստութիւնը: Իւրաքանչիւր կեանք մի քանի օր ունի ապրելու, սակայն օրը միայն մի կեանք ունի:
Ու այն օրը որ անցաւ, աշխարհը նրա նման այլեւս չէ տեսնելու:
Օրերը նման են պողոտայից անցնող ամբոխին, շատերը իրար են նմանում, սակայն նրանցից իւրաքանչիւրը ունի իր անհատական կեանքը, յատուկ ներաշխարհը, երազներն ու խորհուրդը:
Եոհաննէ՜ս, մի ասել,– այս օրը դատարկ էր, եւ ունայն անցաւ: Որովհետեւ դատարկ էր հոգիդ, եւ ու՞ր կը թափես գինին եթէ բաժակը լեցուն է արդէն...:
Կան օրեր երբ կեանքը՝ հեքիաթական ծառի պէս ծաղկում է մի քանի վայրկեանում, թափւում են թերթերը ծաղիկների, հասունանում է միրգը անուշահամ, ու կախարդում քիմքը անմահական բոյրերով...
Եւ կան օրեր երբ դեղնում են տերեւները ծառերի, ու անկեանք վար թափւում՝ հնադարեան իմաստունի առարկաների պէս...
Եւ դեռ կան օրեր՝ երբ անձրեւը որպէս մի մահերգ, թախծագին ու դանդաղ իջնում է հոգու խորքերը եւ կեանքի գեղեցկութիւնը քօղարկում:
Եոհաննէս, մի սպասեր որ գարնան բիւրեղեայ ու արեւազարդ օրերը գան, եւ ճաշակես թավշամորթ ու սիրատենդ միրգերը հեշտանքի:
Եթէ ծառը ծաղկած է, եթէ ծիծեռնակը իր բոյնն է շինում, ի՜նչ փոյթ որ դեռ հեռու է գարունը...:
Եւ դեռ կան օրեր, երբ բոլորը իրար հետ շաղկապուելով ստեղծում են միակ, անբաժանելի ու աստուածային մի ներդաշնակութիւն:
Այսպէս են սիրոյ օրերը, երբ օրերի եւ սիրոյ իմաստութիւնն ու հեշտանքը շթոփւում, նոյնանում են իրար հետ:
Այն ժամանակ, Եոհաննէս, մի փորձեր զատել օրերը քո հաճոյքից, բայց եւ մի շփոթեր օրերի իմաստութիւնը քո սիրոյ հետ:
Որովհետեւ իւրաքանչիւր իմաստութիւն իր օրն ունի, եւ իւրաքանչիւր օր՝ իր իմաստութիւնը:
****
Այսօր երբ գրիչս ձեռք առնելով, սկսեցի այս թուղթի անբիծ մաքրութիւնը արատաւորել, կրկին անգամ յիշեցի քո խօսքերը.
– Բաւ է որքան զգայութիւններովդ փորձեցիր կեանք ու շունչ տալ անզգայ թուղթին. Բաւ է որ ճգնեցիր թուղթի վրայ ստեղծել միտքեր, ու քո հերթին դառնալ ստեղծագործութիւնը մտքերիդ...:
Թող հիմա գրիչն անզօրութեան, մտիր կեանքի մէջ, մօտեցիր քո նմաններին, ու գրիր սրանց սրտերի բաբախուն մագաղաթին վրայ, անգամ եթէ ստիպուած լինես գրչի փոխարէն դաշոյն գործածել... այն ժամանակ միայն գրածիդ արժէքը կը գիտնաս...
Այսպէս խօսեցար դու, եղբայր իմ Եոհաննէս, ու ես ականջալուր եղայ քո խօսքերին ու կատարեցի որպէս առաջին պատգամը հեթանոս աստուծոյ:
Ես մտայ կեանքի մէջ, մօտեցայ իմ նմաններին, ու նրանք մօտեցան ինձ: Ու ես փնտռեցի նրանց սրտերը, ու չգտայ:
Եւ, ո՜վ իմաստուն Եոհաննէս, նրանք էին որ սրտիս մագաղաթին վրայ գրեցին, գրեցին, սակայն առանց երբեք գիտնալու որ մի օր իրենց գրածը՝ իրենք կը կարդային...:
Եւ նրանցից ոչ մէկը դաշոյն գործածելու քաջութիւնը ունեցաւ:
Հիմա, ես նորէն գրում եմ թուղթի վրայ:
***
Յիշում եմ այն օրը, Եոհաննէս, երբ Արամայիս ու Արամազդ այցի եկան մեզ: Ու մենք յակնթագոյն բաժակների մէջ գինի խմեցինք:
Ու գինին, ծիածանով շրջանակուած վարդագոյն մշուշի պէս, բարձրացաւ մեր հոգիների անհունին մէջ:
Ու Արամայիս, որ բանաստեղծ է, ասեց.
– Խօսենք հիմա, ու թող, վարդերի պէս պերճ ու հեշտաբոյր, բառերը ծաղկեն մեր շրթունքների վրայ: Որովհետեւ, այն շրթները որ ածւում են ազնիւ գինով, գռեհիկ խօսքերով պէտք չէ պղծել: Ու աւելացրեց.
– Երբ որ մեռնեմ, ու գեհենի բոցերի մէջ մարմնիս վերմակովը մի պերճաղիճի մերկութիւնը ծածկեմ, աշխարհային կեանքի միակ բանը որ պիտի ափսոսամ, կը լինեն այն օրերը –երբ ես գինով արբեցայ: Որովհետեւ ի՞նչ է կեանքը, - մի զոյգ գեղեցիկ աչեր, մի ժպիտ, երազ, յետոյ յաւիտենական նիրհ – որ գեհենի բոցերից էլ աւելի սոսկալի է:
Ու Արտաւազդ, որ փիլիսոփայ է, ասեց.
– Կեանքը գեղեցիկ ու իմաստուն լինելով է ճշմարիտ:
Ու մահը ճշմարիտ լինելով է գեղեցիկ եւ իմաստուն:
Ու ես երգեցի.
– Ով չի սիրել անհուն սիրով – գէթ մի անգամ.
– Ով չի արբել յակինթ գինով – գէթ մի անգամ.
– Ով չի խաբուել կնոջ ձեռքով – գէթ մի անգամ.
Նա չէ ապրել, այլ մեռել է – հազար անգամ...:
Իսկ դու, Եոհաննէս, դու լուռ մնացիր:
Յիշում եմ այն օրը երբ Արամայիս եւ Արտաւազդ այցի եկան մեզ, որովհետեւ այն օրը, Եոհաննէս դու լուռ մնացիր:
***
Եոհաննէս, գիտեմ թէ ինչ ես փնտռում անցեալի անապատների մէջ:
Փնտռածդ գերեզմանն է քո սիրոյ:
Կ՛ուզես բանալ գերեզմանը, տենչում ես վերստին նայել անցեալի վրայ եւ ափսոսալ: Աւա՜ղ, նա այժմ կմախքացած է եւ այլեւս չունի իր վաղեմի գեղեցկութիւնը:
Գիտեմ, սակայն, որ քո երեւակայութիւնը տեսողութիւնդ կախարդելով կը լրացնէ պակասը:
Փորէ՜, փորէ՜ գերեզմանը, մինչեւ որ անդունդ բաանս քո առջեւ... բայց փնտռածդ յաւիտեան աներեւոյթ կը մնայ:
Որովհետեւ փոշիացած է կմախքը:
Եոհաննէս, եղբայր իմ, հիմա ունկն դիր խօսերիս, որովհետեւ նպատակս քեզ բան սովորեցնել չէ, այլ շատ բաներ մոռացնել տալ:
Որովհետեւ նա, որ քայլում է դէպի ծագող արեւը, դէպի լոյս ու ճշմարտութիւն, նրա ստուերը, նրա անցեալը հետեւում է նրան:
Իսկ նա, որ թիկունքը դարձրած է դէպի այգը՝ հեռանում է ոսկեզօծ շառայլներից, նրա ստուերը՝ նրա անցեալն է առաջնորդում նրան:
Բայց ես ինչպէ՜ս չասեմ քեզ, որ մարդու հոգին է իր անցեալը:
***
Եոհաննէս, կան օրեր, երբ մարդկութիւնը իմ ամենասոսկալի թշնամին է դառնում:
Երբ գիտեմ, որ ձեռքերս շղթայւում են, ու մարմինս կքում է մի անտանելի ծանրութեան տակ:
Եւ հոգիս բանտարկուած է մի խուցի մէջ, որի պատերը հայելիներ են:
Հայելիների անհունութեան մէջ բազմապատկւում է հոգիս ու ահա ինձ նմանող անթիւ էակներ շարժւում են տառապում, լալիս ու ծիծաղում՝ ինձ նման:
Ու թւում է ինձ որ հայելիները պատկերացնելով հոգուս անզօր ցասումն ու տառապանքը, իմ իսկ պատկերովս են ծաղրում ինձ...:
Այն ժամանակ յուզումի մրրիկն է շառաչում գանկիս մէջ:
Մի ճնշող ու հեղձուցիչ գոլորշի բարձրանում է կուրծքիս տակ: Ցաւագին աղաղակելու, սրտիս մէջ կուտակուած թոյնն ու ատելութիւնը մի ողբաձայն ու ահարկու ոռնոցով արտաշնչելու տենչանքն եմ ունենում:
Եոհաննէս, ազատուելու համար այս անպատում տանջանքից, հեռանում եմ այն վայրերից ուր մարդիկ իրենց առօրեայ կեանքն են ապրում, հեռանում են դէպի դաշտ, դէպի լեռ ու անտառ, ուր բնութիւնը իր խիստ նայուածքով լռեցնում է այն ամէնը որ արուեստական է հոգուս մէջ:
Եւ աղբիւրի ջինջ հայելին, որի մաքրութիւնը այնքան դիւրին է պղծել, ինձ ցուցնում է որ ես՝ ես եմ...:
Սակայն կան օրեր, երբ բոլոր էութեամբս ատում եմ ինձ, ատում մտքերիս անհանդուրժելի տիրապետութիւնը կեանքիս վրայ, ատում իմ ներկայութիւնս իմ մէջ:
Եոհաննէս, մարդկանց իշխանութիւնից ազատուելու համար, հեռանում եմ դէպի դաշտ, դէպի լեռ ու անտառ:
Բայց ասա, դու որ իմաստուն ես, ես ինչպէ՞ս հեռանամ ինձանից, ես ու՞ր երթամ...:
***
Եոհաննէս, ի՜նչ զով են ու զուլալ երազանքի աղբիւրները:
Ամառուայ կիզիչ տօթին քանի անգամներ ենք եկել ու նրանց զուլալ ու պաղ ջուրերով զովացել...
Քանի՜ անգամներ ենք եկել ու նրանց յստակ ջուրերի մէջ մեր հոգիների աղտեղութիւնը մաքրել, ու յետոյ, դալար խոտերի, խատուտիկ ծաղիկների վրայ ընկողմանած /աղբիւրների մօտ ծաղիկները սիրամարգի փետուրների պէս բազմերանգ են ու փափուկ/ ունկնդրել զարմանահրաշ հեքիաթին:
Ի՜նչ ցնծութիւն ու հեշտանք, Եոհաննէս, արեւակէզ ու փոշոտ ճամբաներով հասնել երազանքի աղբիւրին ու սրտի տապը զովացնել...
Ես տեսայ դաշտի աղբիւրը որ խաղաղ կարկաչելով անցնում էր վերի ամպերի հետ ամպերի պէս ծիլ ու ծաղիկ համբուրելով:
Ու գիշերը լուսինը վեր նայելով զարմանում էր, աղբիւրի յստակ ու ջինջ հայելու մէջ՝ տիեզերքի գանձն ու անհունութիւնը տեսնելով...
Ու ես տեսայ այն աղբիւրը, որ սարի գագաթից, ուրախ կարկաչելով հազար ու մի խաղերով իջնում էր դէպի դաշտ, ու թագնւում ծաղիկների վերմակի տակ:
Հիմա ձմեռ է, Եոհաննէս, բուքն ու բորանը սուլում են ձիւնապատ լեռների, սառած դաշտերի վրայ, ու ճամբորդը իր տնակը քաշուած, կրակով է ջերմացնում իր մարմինն ու հոգին...
Եոհաննէ՜ս, ե՞րբ պիտի գայ գարունը, ե՞րբ պիտի հալուեն ձիւնն ու սառոյցը, որ նորից հոսեն ուրախ կարկաչելով, հազար ու մի խաղերով, լուսնեակի շողերի պէս, հովերի համբոյրի պէս, հոսեն, հոսե՜ն աղբիւրները երազանքի...
Բանաստեղծի գերեզմանին առջեւ
Անձրեւն իջնում է հեղուկ երգի պէս,
Դուռը դամբանիդ բախելով ի զուր,
Սակայն յուսալով գուցէ ինձ լըսես՝
Ահա՝ եկել եմ, երկիւղած ու լուռ:
Վարպե՜տ, այս ես եմ, անանուն մի ես,
Հոգիս վաճառած գրքիդ մէկ էջին,
Դու որ նիրհում ես, բաց աչքերդ ու տես,
Քանզի մարմնացած քո երգն եմ վերջին...
Իջնում է անձրեւն այտերիս վրայ.-
Արցու՞նք է արդեօք, թէ՝ միայն անձրեւ.
Անձրեւ կամ արցունք նոյնըն է հիմա՝
Հանգչում է մահը այս քարի ներքեւ...
Վարպետ, այս ես եմ, անանուն մի ես,
Եկած սեւ կաւովդ արձան կերտելու...
Ա՜հ, ես անքուն եմ, իսկ դու ննջում ես,
Վարպէ՜տ, եկել եմ վիճակ փոխելու...:
Արեւելեան գորգ
Սենեակս մութ է ու օդը սպառուած: Լոյս չկայ, օդ չկայ:
Արեւի մի նիհար. Հիւանդ ու մրսկոտ ճառագայթ շողում է պատուհանի միջից եւ ժանեակէ վարագոյրի ստուերահիւս ընդօրինակութիւնը ձգում գորգիս վրայ:
Գորգս կապոյտ է. վրան սակայն գոյնզգոյն ծառեր, ծաղիկներ ու թռչուններ կան նկարուած:
– Ո՜վ գիտէ Արեւելքի ո՞ր քաղաքում հիւսեցին քեզ, ու հիմա դու Փարիզում սենեակս ես զարդարում:
Հէ՜յ Արեւելքի գորգ, դու էլ ինձ պէս օտար ես այստեղ: Քեզ էլ են անարգել, փռել են կոշտ գետնի վրայ ու փոշոտ ոտքեր կոխոտում են երեսդ:
Արեւելքի գորգ, եթէ մեր երկիրը լինէինք՝ ես քեզ զուարթ պարտէզի մէջ կը սփռէի, կանաչ ու դալար խոտերի վրայ, ծառերի զով շուքին տակ, կարկաչուն աղբիւրի մօտ:
Ու կօշիկներս հանելով, ծալլապատիկ կը նստէի վրադ ու կ՛երազէի:
Սամովարը կ՛եռար մեր կողքին, միրգեր կը թափուէին մեր շուրջը ու սոխակներ կ՛երգէին ծառերի վրայ:
Ու դու, այն հէքիաթական գորգի պէս կը սլանայիր դէպի երազային աշխարհներ՝ ուր մենք Խայամի հետ գինի կ՛ըմպէինք ու դէրվիշների հետ հաշիշ կը ծխէինք:
Հէ՜յ, հէ՜յ Արեւելքի գորգ...
Արեւի մի նիհար, հիւանդ ու մրսկոտ ճառագայթ շողում է պատուհանիս միջից՝ գորգիս վրայ:
Եւ ահա այն թիթեռանման ծաղիկները կարծես թէ մի խոր քնից արթնանում են, ծաղկում եւ բուրում...
Խատուտիկ թռչունները կեանք են առնում եւ դայլայլում:
Ծառերը աճում, բարձրանում են սենեակիս մէջ, ծածկելով առաստաղը սաղարթախիտ ճիւղերով:
Գինարբուք
...Ու տուր ինձ մի բաժակ գինի,
Ուր թափել է արեւն իր հուր,
Նախ քան օրը գիշեր լինի –
Եկ, սիրուհիս, բաժակը տուր:
Նուռ պրիսմակովը բաժակի՝
Գեղեցկութեանդ ցոլքը դիտեմ,
Նըմանի դէմքդ հրեշտակի,
Սատանայ ես թէեւ, գիտեմ:
Եկ, սիրուհիս, լեցուր բաժակն,
Շրթներիդ վարդը օծէ ցողով,
Ու շրթներիդ համբոյրի ակն
Թող քաղցրանայ նաեւ գինով...
Համբոյրդ լինի թող գինեհամ,
Արժանանանք մենք գեհենին...
Բայց համբոյրովդ թէ չարբենամ՝
Չըմեղադրես ազնիւ գինին:
Այս է իմ տուն...
Մըթին ու նեղ սանդուխներով՝ ութը յարկեր երբ բարձրանամ,
Նրբանցքներով նեղ ու մըթին շէնքի սրտումն երբ խորանամ,
Ես կը խորհեմ, սենեակիս դուռն հազիւ բացած,
– Այս է իմ տուն, իմ հայրենիք, այս է բոլոր իմ ունեցած...
Արեւելքից հետըս եկած մաշուած մի գորգ,
Գոյնը նետած, վըտիտ ու մերկ, կարծես մի որբ,
Խօսում է մերթ յիշեցնելով ձայովն իր ցած՝
– Այս է իմ տուն, իմ հայրենիք, այս է բոլոր իմ ունեցած...
Պատից կախուած նըրա պատկերն գեղեցկադէմ,
Փայլում է մերթ յիշատակով քաղցր ու վըսեմ:
Սիրում էր Նա, սակայն վաղու՜ց է մոռացած,
– Այս է իմ տուն, իմ հայրենիք, այս է բոլոր իմ ունեցած...
Գրքակալում գրքերի հոծ ամբոխը լու՜ռ,
Պատմել է ինձ իմաստութիւն, հեքիաթ, ի զու՜ր...
Քանզի գիտեմ՝ նրանց խորհուրդն ես գոց սորված՝
– Այս է իմ տուն, իմ հայրենիք, այս է բոլոր իմ ունեցած...
Ու քարտէսը Հայաստանի – ծովից ի ծո՜վ –
Դէմս է փըռում խոցուած սրտին թոյնն ու գորով...
Սակայն մտքումս քարտէսն հազար մասի պատռած՝
Որոնում եմ մի հայրենիք, ուր մարդը չէ մարդից ատուած...
Հող
Հող՝
արգանդ, գերեզման
ու նորից արգանդ:
Ուր ապրել եմ ես
երկար տարիներ՝
առաջ քան ծնուելս:
Ուր երբ որ մեռնիմ,
նորէն պիտ ապրիմ
երկար տարիներ՝
առաջ քան ծնուելս...
Հող՝
արգանդ, գերեզման
ու նորից արգանդ:
Քեզմով է շինուած
տաճարս աննըման,
ու երբ նա փուլ գայ,
քեզմով պիտ՝ ծփեն
պատերը նըրա.
որ կրկին անգամ
դէպ՝ վեր բարձրանայ:
Հող՝
արգանդ, գերեզման
ու նորից արգանդ
Հող...:
Երազ
Առ S.W
Մի կորսըւած հիւղ կիսաւեր՝
Ծածկեր մեր սէրն ու մենութիւն,
Ոսկեբիւրեղ վերից աստղեր
Վար թափէին ցօղ, օրհնութիւն:
Այսպէս մենակ ու մոռացուած,
Ու մոռացած աշխարհը սին,
Լոյսերի պէս իրար գրկած՝
Ձուլուէինք ջինջ արշալոյսին...
Բայց ինձանից հեռու՜ ես դու,
Ինձ աւելի մօտ է լուսինն...
Լինես սակայն մօտ թէ հեռու՝
Նոյնն է վախճանն այս երազին:
Ուժ
Թող երգեն նըրանք՝
Երգերը հիւանդ
Սիրոյ ու վարդի...
Կ՛երգեմ ես միայն
Իմ երգը ուժի:
Էլ ո՜վ է ուզում
Մի ատլաս լինել
Ու մէջքի վըրայ
Աշխարհը կըրել,
Տիեզերք լինել,
Աշխարհն իր ափում
Որպէս խաղալիք:
Մի թեթեւ շունչով
Աստղերը ցրուել,
Արեւը մարել,
Լուսինը վառել,
Տիեզերք լինել...:
Երգըս որպէս ադամանդէ
Մի մոլորակ,
Տիեզերքում կ՛երթա՜յ, կերթա՜յ,
Եւ ամէն տեղ իր հետքը կայ՝
Ինքը չկայ:
Երազանք
Երազանքիս բիւրեղին մէջ քեզ տեսայ,
Մայրամուտի գեղեցկութեան պէս թախծոտ,
Անցա՜ր վարսերըդ ոսկի, ու աչքերդ շափիւղայ,
Անցա՜ւ երազն ու հիմա հոգիս տեսքիդ է կարօտ:
Յովազի պերճ, յոյլ քայլերովդ հեշտօրօր,–
Անցաւ մարմինդ մի ծաղկազարդ նաւի պէս,
Առագաստներն ուռած,– ստինքդ էին որ բոլոր
Հովերն եկան փայփայել... Ու չըհասայ բընաւ քեզ...:
Բայց գալըստեանդ ես կը հսկեմ վերըստին,–
Ե՛կ դիցուհիս,– դարձուր գիշերս առաւօտ...:
Ինչպէս արտոյտն ընդառաջ կ՛երթայ ծագող արեւին՝
Երգում եմ քեզ, մինչ յաւէտ սիրտըս սրտիդ է կարօտ:
Քաոս
Հասել եմ ես վերջապէս
Ափերն անափ լըռութեան,
Հեռուն թողած սոխակի երգն,
Անմիտ ժըխորը մարդկութեան:
Եւ ոչինչ կայ ոչընչութեան այս ափերում,
Դատարկութիւն, վերը, վարը,
Դատարկութիւն իմ սրտում.
Լըռութիւնը պատել է ինձ՝
Ինչպէս մըշուշ աներեւոյթ,
Բայց գանկիս մէջ շըշընջում է
Լուռ մեղեդին յուշերիս,
Ու մերթ ընդ մերթ ինչպէս փարոս
Մտքիս լուսաստղն է փայլփլում
Ծովին վըրայ քաոսի:
Փակեմ աչքերս
Փակեմ աչքերս ու սպասեմ
Յիշողութեան հեշտանքին –
Սիրուած դէմքը թող ժպտի ինձ
Քաղցըր ժպտովն իր վաղեմի,
Պչրոտ ու հեշտ ժամն ինձ դառնայ
Մոռացութեան մութ վիհից.
Եւ հաճոյքի վայրկեանը թող որ նորից
Իր հրեղէն մտրակով
Ցնցէ մարմինս ու հոգիս:
Բայց ո՛չ մի աստղ, ոչ մի պատկեր ու ժըպիտ:
