Irydion E-Book

Zygmunt Krasiński

• Herausgeber: Ktoczyta.pl
• Kategorie: Poesie und Drama
• Sprache: Polnisch
• Veröffentlichungsjahr: 2020

Beschreibung

„Irydion” to zaraz obok „Nie-boskiej komedii” najwybitniejsze dzieło Zygmunta Krasickiego, wydane anonimowo w 1836 roku. Akcja dramatu rozgrywa się podczas panowania Heliogabala w roku 222 n.e., a jego głównym wątkiem jest bunt Irydiona, stanowiący aluzję do powstania listopadowego. Bohater musi podjąć działania na rzecz ważnych idei, które narażone są na oddziaływanie wszechobecnego tragizmu.

Leseprobe

Zygmunt Krasiński

Irydion

Warszawa 2020

OSOBY

IRYDION – także: SIGURD, HIERONIM; syn Amfilocha (Hermesa) Greka, i Grimhildy, kapłanki Odyna z plemienia Cymbrów;

ELSINOE – siostra Irydiona

MASYNISSA – towarzysz i doradca Amfilocha, a następnie Irydiona; afrykański starzec, posiadający tajemniczą i demoniczną moc

HELIOGABAL – cesarz rzymski, pochodzący z Emezu, z Syrii; arcykapłan Mitry (Baala); młodzieniec lat 18

ALEKSANDER SEWER – brat cioteczny Heliogabala, adoptowany przez niego dla podtrzymania dynastii; młodzieniec lat 13

MAMMEA – matka Aleksandra Sewera, ciotka Heliogabala

KORNELIA – prorokini chrześcijańska

WIKTOR – biskup wspólnoty chrześcijańskiej w Rzymie

ULPIANUS DOMICJAN – prawnik, nauczyciel i doradca Aleksandra Sewera

EUTYCHIAN – powiernik cezara

RUPILIUS – pomocnik Eutychiana

EUBULLUS – inny dworzanin cezara

PILADES – służący Irydiona

GLADIATOR – SPORUS, ostatni z rodu SCYPION

SYMEON z Koryntu, chrześcijanin, jeden ze stronników Irydiona-Hieronima

ARYSTOMACHUS

LUCJUSZ TUBERO

FILOZOF

NIEWOLNICY

GLADIATORZY

CHÓR SŁUŻEBNIC

CHÓR NIEWIAST

CHÓR KAPŁANÓW

CHÓR KARŁÓW

CHÓR PRETORIANÓW

CHÓR MŁODZIEŃCÓW

CHÓR BARBARZYŃCÓW

CHÓR PODZIEMNYCH GŁOSÓW

CHÓR Z WNĘTRZA ŚWIĄTYNI

IRYDION

Et cuncta terrarum subacta.

LUCANUS

..... Aestant ingens

Uno in corde pudor mixtoque insania luctu,

Et Furiis agitatus amor et conscia virtus.

AENEIDOS. Lib. X

Już się ma pod koniec starożytnemu światu – wszystko, co w nim żyło, psuje się, rozprzęga i szaleje – Bogi i ludzie szaleją.

A jako Jowisz pan na niebie, tak Rzym pan na ziemi kona i szaleje. – Fatum jedno spokojne, niewzruszone, rozum nieubłagany świata, patrzy z wysoka na wiry ziemi i nieba.

Wśród zamętu wznoszę pieśń, która mi gwałtem z piersi się dobywa. – Niechaj duch zniszczenia ku pomocy mi będzie, – niech moje natchnienie kręci się i toczy się, i rozlega na wsze strony jako piorun burzy, która grzmi teraz nad wiekami przeszłości i wszelkie życie strąca do otchłani – a potem niech umiera jak on po dokonaniu dzieła. – Tam nowy świat na wschodzie! Ale mnie już nic do niego.

Gdzie postacie, które tak dumnie i wzniośle kroczyły dawniej po twoich siedmiu wzgórzach, o Rzymie? – Gdzie patrycjusze twoi z nożem ofiarnym i włócznią w ręku, z sercem pełnym tajemnic, z chmurą zgrozy na czole, ojcowie rodzin, ciemięzcy plebejanów, ukróciciele Włoch i Kartagi? Gdzie westalka wstępująca w milczeniu z ogniem świętym na schody Kapitolu?

Gdzie mówce twoi, panowie duszy tysiąców, stojący ponad falami ludu, gwarem poszeptów obwiani i burzą poklasków? – Gdzie żołnierze legionów bezsenni, ogromni, z twarzą spiekłą od słońca, ochładzaną znojem, rozjaśnianą połyskami mieczów? – Wszyscy zniknęli jedni po drugich – przeszłość ich zagarnęła i jak matka tuli do łona. – Nikt ich nie wydrze przeszłości.

Miasto nich podnoszą się nieznane dotąd kształty, ni piękne jak półbogi, ni silne jak olbrzymy tytańskich czasów; ale dziwaczne, migające złotem, z wiankami na czole, z pucharami w dłoni; a wśród kwiecia sztylety, a wśród biesiady trucizny, a w ich tańcach konwulsyjne podrzuty – niby to życie bez granic wśród pieśni i jęków, ryku hien i nawoływań gladiatorów. – Śmiech z takiej wiosny umajonej krwią i woniami spiekłych kadzideł! – Śmiech z takiego życia! – Ono przejściem tylko, ono nic nie utworzy, nic nie zostawi po sobie, prócz krzyków kilku i sławy marnego skonania!

Motłoch i cezar – oto jest Rzym cały! –

Izydo matko wiadomości i milczenia, stopy twoje zbryzgane pianą morza, okryte pyłem długiej podróży, obca mowa brzmi naokoło ciebie – i stoisz na Forum Romanum i dotąd się rozpatrzyć nie możesz, kędy sama jesteś, kędy brzegi Nilu.

Z pagórków Armenii, z nizin Chaldei, Mitra też, pan młodości i śmierci, ciągnie ku Rzymowi i już stanął w lochach Kapitolu i nożem ofiarnym potrząsa wśród głuchej nocy nad trupami ofiar.

W portykach greckich, w słodkim cieniu korynckich filarów barbarzyńskim chodem stąpa syn północy – stanie czasami i na toporze wsparty szuka błękitnymi oczyma, czy gdzie nie spotka Odyna, Boga ludów swoich.

Odyn Cymbrycki dotąd się nie zjawił – żal mu borów sosnowych i śnieżnej pościeli, i szarego nieba, i chórów Walhalli. – Ale chwil kilka jeszcze – i on puści się na pielgrzymkę do Rzymu!

Naprzód, Bogi i ludzie! – Drogi wasze się pokrzyżują od wschodu na zachód, od północy na południe. Miejsca dla was nie będzie. – Idźcie więc i kołujcie, błądźcie i wracajcie potem.

Tak zwykle przed śmiercią bywa.

Naprzód, Bogi i ludzie! – Szalejcie do woli – ostatni to szał, ostatnia to gonitwa wasza – a Fatum z was się urąga, krzyż godłem swoim wzięło i wy wszyscy wcześniej czy później padniecie przed krzyżem.

Z tego świata, co się zżyma i kona, wycisnę myśl jedną jeszcze – w niej będzie miłość moja, choć ona jest córą szaleństwa i zwiastunką zguby!

Naprzód w szał, naprzód w tan, Bogi i ludzie wokoło myśli mojej – bądźcie muzyką, co przyśpiewuje jej marzeniom – burzą, pośród której ona się przedziera jak błyskawica – bo imię jej nadam, postać nadam, i choć poczęta w Rzymie, dzień, w którym Rzym zginie, nie będzie jej ostatnim. Ona trwa, dopóki ziemia i ziemskie narody – ale za to w niebie dla niej miejsca nie ma!

Gdzież jesteś, synu zemsty – w jakiej ziemi leżą zwłoki twoje? – Duch twój pomiędzy jakimi duchami? –

Ze świata gruzów wywołałem cienie umarłych – w nocy na forum stanął senat przede mną – schylone widma, obarczone pamięcią podłości, i między nimi nie było ciebie!

Gladiator powstał z lochów cyrku i szedł na czele swoich przy świetle księżyca – przebici wszyscy – usta sine powtarzały w śnie śmierci: „Morituri te salutant, Caesar„. – Ale pomiędzy nimi nie odkryłem ciebie.

Na Palatynie, na wzgórzu ruin i kwiatów, panów świata dla mnie wzruszyły się prochy – płynęli przede mną – diadema krwią zlutowane trzymało się ich czoła – każdy na czole niżej miał znak potępienia – purpura na ich barkach powiewała, a zza niej świeciły gwiazdy przez otwory wydarte sztyletami zabójców – ale i tam nie ujrzałem ciebie.

Męczenników Chrystusa słyszałem śpiewy i modły. – Dźwięki te wzlatywały z katakumb i szły prosto ku niebu – był tam głos jeden niewieści, smutniejszy, piękniejszy nad inne – znany tobie kiedyś, ale teraz sam jeden, niezwiązany z twoim.

Gdzież jesteś synu zemsty, synu pieśni mojej! Już czas zmartwychwstać, by deptać po zwłokach olbrzyma – pamiętasz – przysiągłeś. – Wyrzekłeś się wiary, nadziei, miłości, by raz tylko, raz jeden spojrzeć, a potem zanurzyć się tam, gdzie miliony. –

Godzina dobija – bo kędy miasto wieczne panowało, dziś grób szeroki, rozwarty, napełniony kośćmi i gruzem, opleciony pełzającym bluszczem i ludem. – Powstań – chodź – wzywam cię. – Ja i straszniejsza potęga jeszcze, od której cię wybawić nie zdołam, ale imię twoje oderwę od ciała twego i ono na zgubę nie pójdzie wraz z tobą!

Z dala ode mnie! – Nie dla was te dzikie manowce – w Kampanii rzymskiej zostańcie u stóp Apeninów, towarzysze moi. – Ja pójdę – ja go raz jeszcze chcę ujrzeć przed zgonem, przed śmiercią na wieki.

W tej jaskini leżącej wśród mroków przepaści, on na marmurowym łożu rozciągnięty, bez oddechu, bez sennych poruszeń, bez żadnego marzenia, czeka na przebudzenie – obiecane – straszne, i na dzień sądu bliższy dla niego, niż dla reszty świata!

Starożytne próchna świecą naokoło jak oczy sfinksów – wąż z łuską promienistą śpi od wieków przy stopach jego – rysy zasępione, spalone gorączką, sen tak długi chłodu po nich rozlać nie potrafił.

Kształty jego ciała podobne do kształtów greckiego posągu i takich już dzisiaj nie ma na tej ziemi – nogi białe jak marmur paryjski w czarnych koturnach, złożone na czarnej pościeli. – Stąd i zowąd, pod nimi, nad nimi, mchy i bluszcze się wiją.

Tunika biała na piersiach spoczywa – odłamek lampy w dłoni i miecz rdzą stoczony u boku spoczywa – a druga ręka opuszczona, martwa i palce jej skurczone, jak gdyby zasnął w rozpaczy.

On cały zawieszony leży między snem a śmiercią – między ostatnią myślą, którą pomyślał przed wiekami, a tą, która niedługo w nim się obudzi – między potępieniem całego życia, a potępieniem wieczności.

Nim powstaniesz, opowiem twe dzieje.

W Chersonesie Cymbrów, w ziemi srebrnej potoków, ojciec twój niegdyś stąpał brat za brat z królami morza, choć przybył z odległych stron, choć cudzą miał grecką mowę i twarz greckiego półboga.

Ale polubiły go niewiasty i męże, bo powieściami długie słodził noce, a we dnie pierwszy do walk i biesiady. Manowce szarego oceanu bitą drogą mu były – w połysku gwiazd niebieskich wyczytywał pogody i burze – najcięższą włócznią przerzucał najwyższe maszty i za wichrami goniąc, spokojne miał czoło.

Na lądzie róg jego dzwonił po dolinach i skałach. – Niedźwiedź nigdy mu się nie potrafi odjąć – a kiedy wrócił z łowów lub rozbicia, kładł się na mech, na paprocie, i spełniając gęste puchary, opowiadał gonitwy, zapasy, rozboje. Na dalekich wodach dom jego nabijany kością słoniową i złotem – sługi niewolniki, stojąc na progu pod lasem filarów, patrzą na morze, zasiane wyspami błyszczącymi jak gwiazdy i wyzierają jego powrotu – ale on się nie spieszy, bo polubił dźwięk trąb konchowych i śpiew kapłanek Odyna – bo młodość swoją puścił na błędy i zmienne losy, by później dokonać wielkiego zamiaru – i puchar podnosi do ust i pije zdrowie króla mężów, starego Sigurda. –

„Grimhildo, córo Sigurda, lud mój od wieków nosi kajdany i jęczy – wraz z ludem moim sto innych ludów po wszystkich brzegach mórz południowych usiadło na żwirze i płacze.

Żeby ich wyzwolić, trzeba mi twojej piersi natchnionej! Ja sam rodem jestem niewolnik, ale duchem mściciel – wrogi moje silne jak tytany – żeby ich podkopać i obalić, trzeba mi twojej piersi natchnionej! Dziewico poświęcona Odynowi, ty wejdziesz w progi moje, ty będziesz towarzyszką moich trudów, i dzieci nasze kończyć będą dzieło moje – a ono się przeciągnie w późne wieki wieków!”

Tu ojciec twój umilkł i stopniami ogarniał ją potęgą wzroku i milczenia swego. – Ona, stojąc na skale, spoziera na szarą nieskończoność morza; z rozpuszczonym włosem, z zamglonymi oczyma, bezsilna, szalona miłością. – Już Odyna pawęż jej nie zasłoni, porzuci stopy ołtarza i pójdzie z obcym na dalekie brzegi.

„Hermesie, dawniej wojowniki nasze nie śmieli spojrzeć na czoło moje. – Tyś się zjawił jak bohater zstępujący z Walhalli, tyś rzekł: „Grimhildo” – i patrz, ja muszę być niewolnicą twoją. –

Nie znam ojczyzny twojej, wrogów twoich nie znam; kraj, do którego mnie ciągniesz, nigdy we śnie nawet nie ukazał się przede mną, ale pójdę, nieszczęśliwa – zhańbiona pośród dziewic – przeklęta gniewem Odyna – tylko pozwól raz jeszcze mi zasiąść na świętym głazie i odśpiewać pieśń ostatnią!”

Amfiloch Hermes szedł za dziewicą na pokładach mchu, na warstwach granitu, przez święte bory szronem obwisłe, wśród ryku wodospadów. Sosny tłumem cisnęły się wszędzie; z ich tłumu czasem szkielet dębu się wydostanie uwieńczon jemiołą. – Wyżej niebo górskie, ołowiane – po bokach tysiąc manowców krąży i woła za sobą na puszczę – ale dziewica zna ścieżki wiodące do Boga, z którym idzie żegnać się na wieki.

Wodzowie hord, panowie gruntów, królowie morza, majtki i ich towarzysze stoją w półkolu przed posągiem Odyna i czekają na kapłankę. – Jeden tylko Sigurd z pokolenia Bogów, król wszystkich, usiadł na pniu ściętej sosny i ogromną dłonią zakrył czoło – pierś jego nadyma się pod pancerzem z łusk rybich – ale milczy i wszyscy za nim milczą – słychać tylko szum morza bijącego o skały za borem.

Grimhilda przeszła pośród nich z oczyma wlepionymi w posąg Odyna, ku któremu stąpała w groźnej powadze. – A cudzoziemiec pozostał z tyłu, wśród orszaku swoich, z założonymi rękoma na korynckiej zbroi, oparty o drzewo.

Pod wstępującym sklepieniem jaskini, na głazie tajemnicami zapisanym, usiadła i zdała się marzyć. – Bóg północnych plemion stoi nad nią, broda jego i włosy skrzepłe lodem, przyprószone śniegiem, oczy szklanne, rażące, w olbrzymiej dłoni maczuga, krwią ofiar zbroczona, a w piersi głęboka rana, którą zadał sobie, kiedy, dopełniwszy ziemskiego wcielenia, zażądał wrócić do biesiad Walhalli.

Sen jej trwał długo i teraz powoli z niego się budzi, z wolna podnosi ramiona, mówi jeszcze tłumionym głosem: „Znam cię, Panie wśród bohaterów twoich. – Duch twój czarnym strumieniem zbliża się do łona mego – huczy wkoło mnie jak potok, co rozrywa głazy. – Ja tam, gdzie wiry twoje. – Ja tam, gdzie wszechmocność gniewu twego – siła twoja moją – słuchajcie mnie wszyscy”.

Odrzuciła nagle powieki sponad pałających źrenic – ręce wyrwała ku tłumowi i ręce jej drżały jak w chwili konania – w głosie jej były dźwięki zarwane z mowy bohaterów, co wstąpili na chmury i teraz wśród burzy przelatując, wołają na dzieci swoje:

„Po co biegniecie dniem i nocą, bracia moi? – Syny ludu mego, kto was pędzi z tyłu? – Kto wam kazał porzucić ziemię srebrną potoków?

Olbrzymy przykute podnieśli się z śniegów, na których leżeć mają aż do końca świata, podnieśli się na pół i bijąc łańcuchami o szczyty z lodu, w nozdrza chwytają zapach krwi z oddali. –

Czy słyszycie, jak młot Thora w pył druzgoce hełmy i puklerze, czaszki i piersi ludzkie? – Śmiech karłów rozlega się w przestrzeni – włócznia Horgebrudy zawieszona nad ziemią całą!

Kto wam podoła, o potomki moje? – Coraz dalej pędzicie ku miastu wielkiemu. – Tam czeka na was biesiada – puchary pienią się pełne krwi nieprzyjaciół. – Każdemu z was przygotowane jest miejsce. – Zasiądźcie w chwale, syny moje!” –

Głos jej upadł nagle i w szmer się zamienił – oczy szukają czegoś w świecie widzeń, który się przed nią roztacza – usta wysilają się na słowo jakieś. – To słowo powstaje, rośnie w głębinach jej duszy, jak wąż ucieka, kryje się znowu – ona darmo za nim goni, cała blada, nieszczęśliwa, mdlejąca. – Jeszcze chwila – może go wyrwie z łona, bo wzrok jej płonie, twarz nowym zajaśniała szałem:

„Miasto, miasto na siedmiu wzgórzach pali się pożarem – kruszce drogie, przejrzyste kamienie, topią się i płyną. – Ciała topią się na krew i płyną. – Zamek wielki i Bóg wielki na nim runął! – Na pomoc Odynie – umrę, jeśli nie wypowiem tajemnicy twojej – imię jego – kto mi powie imię jego?”

I opadła głowa matki twojej i zawarły się jej usta – król dotąd trzyma dłoń na twarzy, ani razu nie spojrzał na córkę i wszyscy stoją niewzruszeni, bo nikt nie śmie przystąpić do świętego głazu. –

A więc Bóg twój oniemiał i ty z nim umilkłaś na wieki – ponad twoimi ustami cisza grobowa – na czole twoim lodowatość śmierci. – Ale ten, który ci inną ojczyznę obiecał, nie opuści ciebie – ruszył się spod cieniów dębu i sam natchniony stąpa ku tobie. – Krzyk oburzenia powstał w tłumie, królowie morza włóczniami uderzyli w puklerze. – Siwe Skaldy wyrzekli przekleństwo. – Ale on już przeszedł straszną zagrodę, już nachyla się nad tobą, podaje ci rękę i rzecze:

„Przez imię Roma, imię wrogów moich i twoich wołam cię do życia, powstań Grimhildo!” – I odwrócił się i krzyknął trzy razy: „Roma” – a dziewica obudzona podniosła się, powtórzyła raz jeszcze słowo tajemnicze, powtórzyła głosem pożegnania cichym i niewieścim, i poszła za cudzoziemcem jak żona za mężem. –

Teraz ojciec twój, senny młodzieńcze, stoi na pokładzie i z uśmiechem niedowiarstwa w ocean pełne wylewa kielichy na cześć Posejdona, potem ku majtkom się odwraca i mówi: – „Silniej żagle, dzielniej wiosła trzymajcie, a Bóg Trójzęba wnet uśmierzy te fale”. –

Pod ich stopami drży każda belka jak ciało niewiasty – u widnokręgu ciemności warstwami się pokładły – z ich łona płyną bałwany, zbierając się w kłęby, to rozpuszczając się w nurty, jak niegdyś wąż Pyton, nim legł pod strzałami słońca – na przemian pękają tonie i spajają się białymi pianami – na przemian w szumie wiatrów głuche oddechy i przeraźliwe jęki.

Pod dachem wspartym stękającymi słupami usiadł Hermes na futrach wywiezionych z Chersonesu Cymbrów, i spokojnym głosem tłumaczył dziewicy świat, do którego się zbliżała – opisywał jej wyspę o winnicach i gajach w pobliżu wielkiego lądu – on tam ma swoich oraczy i kupców, dom i okręty swoje. – Tam skarbce jego pełne kosztowności i broni. – I ta broń zda się kiedyś! Bo w tamtych stronach ród ludzki nie hasa pod wodzą bohaterów – ale ujarzmiony, hańbę swoją ubiera w złoto, marmury, jedwabie i liże stopy miasta wznoszącego się na międzymorzu.

To miasto niegdyś w obliczu świata stało się bogiem kłamstwa i ucisku – pod jego tchnieniem śmiertelnym brat powstał na braci, syn na ojca, zdrajca na ojczyznę i jako czas niezużyte, ono pożarło wszystkich królów ziemi! Tu pogoda zeszła z czoła ojca twego i stał się podobnym do burzy, która statkiem miotła.

„Hellada moja niegdyś była duszą narodów – pieśni jej były paniami świata. – Barbarzyńców zuchwałych, co przyszli od wschodu, odpędziła szczękiem szabel i dźwiękiem strun swoich.

Ogień niebieski wydarty Bogom, jej tylko jednej, jej tylko dostał się w udziale – nieszczęśliwa zaufała miastu przeklętemu. – Dzicz międzymorza spłynęła do jej wysp szczęśliwych, do jej mirtowych nadbrzeżów. – Nie zdobyli jej bronią, ale rozdzielili jadem pochlebstwa, upoili nektarem obietnic!” –

W tej chwili rozejdą się chmury – wiatr je rozpruł na zachodzie i kilka gwiazd zamignęło. – Hermes raz tylko rzucił okiem i kiedy znów tonęły w wyziewach, krzyknął do sternika: „Na prawo, całą noc na prawo, a o tej samej porze jutro przepłyniem Gadesu cieśninę!”. – I dalej tuląc ją do łona rozpowiada o przodku Filopomenie, przedostatnim z ludzi, którzy walczyli przeciw miastu podlącemu – po nim raz jeszcze król barbarzyniec wyszedł w pole i przegrywał lat trzydzieści, aż legł własną ręką przebity – od dnia tego nikt już trzeci się nie zdarzył na obronę ziemi!

Chwilą milczenia, chwilą rozpamiętywania uczcił pamięć wielkiego Mitrydata, potem wrócił do smutnej powieści – ona słucha z niewzruszonymi, pałającymi oczyma. – „Grimhildo, Bóg twój dał ci zgadnąć natchnieniem to, co sam wydobywałem nieraz pracą nienawiści, domysłem nadziei, z nocy przyszłych wieków – cieszmy się, królewska córko – bo miasto nieprawości po zabiciu wszystkich żyjących i wolnych, rozpoczęło teraz samobójstwo swoje!”

„Skarby wyssane z całej ziemi już im wkrótce nie wystarczą – niedługo oręż z ich rąk się wysunie – wśród rzezi i festynów dobijają im ostatnie chwile. – O żono moja, śmiej się z tych fal i wichrów, bo my tu nie zginiem, my będziem częścią wielkiego zniszczenia!”

Po tych słowach głos bohatera przybrał jeszcze bardziej gorzkie i szyderskie dźwięki – wspomniał o bogach Hellady potężnych kiedyś, którym dzisiaj już rzadko kto wierzy; – wyrocznie ich oniemiały od dawna, ale posągi stoją dotąd, bo świat stary odzwyczaić się nie może od nałogów młodości – wszystkie bogi ziemi objawiły się w mieście przekleństwa. – Jedne piękne, podobne nieśmiertelnym, bo greckiego dłuta – inne potworne, wyrosłe na piaskach pustyni, po szczytach gór dalekich – ale on wie, że jest tylko Bóg jeden, który przed wiekami położył dłonie na wirach chaosu i zwyciężył go na wieki.

„Imię jego?” – zapyta kapłanka Odyna.

„Przeznaczenie” – i poszedł ku sterowi łodzi, bo podwajała się burza.

Czy pamiętasz wyspę Chiarę, na której wzrośliście ty i siostra twoja, boska Elsione? – Czy pamiętasz wyprawy ojca, kiedy na maszty zarzucał żagle nie trójkątne greckie, ale barbarzyńskie podłużne; sam w dackim kołpaku, z toporem Cymbrów w dłoni, z zatoki wymykał się nocą i puszczał na manowce archipelagu?

Wszystkie myśli Jugurthy i Mitrydata odżywały w jego duszy – ku dzikim plemionom latały nieustannie chęci jego i duch. – To gdzie błota meockie, gdzie pustynie i wiatronogie rumaki, to gdzie Syrty w głębiach Afryki i jadem zaprawione strzały, błąkał się na przemian, szukając nieprzyjaciół nieprzyjacielowi swemu – dłonie królów dzikich ściskając, ucząc się ich mowy, broń ich zatykając na piersi swojej, sypiąc im dary i rozżarzając ich chucie obietnicą rozkoszy i łupów.

Wtedy matce twojej bolesno schodziły dnie i nocy. Ale niewolnik żaden, obcy żaden, nie wyczytał cierpienia z jej rysów; usta jej nie drżały, kiedy rozkazywała.

Czasem tylko, wziąwszy was oboje za ręce, wiodła przez długie portyki w głąb pałacu. Tam w framudze nabijanej mchem i konchami stał wojownik z głazu.

Dzikość nieśmiertelna marszczy mu skronie – w ręce trzyma czaszkę zabitego wroga; a u stóp jego bryły lodu wykute z paryjskiego marmuru.

Przed nim schyla głowę matka twoja i duma nad ubiegłą ojczyzną: – „Irydionie mój, Sigurdzie mój, ty ziemi srebrnej nie zobaczysz nigdy, ni dziada twego, króla mężów. – Patrz – Patrz – oto Bóg mój święty – natchnienie moje straszne, to Pan Walhalli, niezwalczony Odyn”. – I córkę przyciskając do piersi: – „Gdzie ojciec, Elsinoe, mów, gdzie Hermes w tej chwili? – Słyszę wiatrów szumy i fal żałobne jęki. – Okręt jego pośród wód nieskończonych, nachylony, odarty z żaglów lub może na bezbożne wyrzucony brzegi. Ale nie – on zwycięży burzę, on odejmie się dzikim, i wróci do nas z chwałą półboga”.

A kiedy róg przybywającego odezwał się od morza, kiedy bliżej zagrzmiał wśród gajów cytrynowych, kiedy nocną rosą obwisły, spiekły słońcem i dżdżami sczerniony, rzucał się Hermes w objęcia żony i oko jego czarne, namiętne, blaskiem nadziei pałało – wtedy znów bywały dni pogodne i szczęśliwe na Chiarze; zapominała kapłanka o gorzkich przeczuciach, a wy biegałyście swobodnie, rozkosznie, po trawnikach wśród kwiatów, po nadbrzeżach wśród muszli, po salach marmurowych wśród trójnogów i kadzideł, odpoczywając na łonie matki, na ojca kolanach; a on co wieczór błogosławiąc wasze głowy do snu pochylone: – „Pamiętajcie – powtarzał – nienawidzić Romy. Dorósłszy, niech każden z was ściga ją przekleństwem swoim. – Ty żelazem i ogniem. – Ty natchnieniem i niewiasty zdradą”. –

Czasem też do Chiary prokonsul lub pretor, lub wyzwoleniec jaki cezara przybywali w goście – wtedy Hermes kazał zastawić długie łoża i stoły. – Lesbijskie wino płynęło strugami, brzmiały głosy niewolnic, niewolników lutnie pieśniami starego Homera. – „Anakreonta, Anakreonta” – wołali Rzymianie. – Wtedy z szyderskim uśmiechem ojciec twój, skinąwszy na śpiewaków, Rzymianom pełniejsze nalewał kielichy, świeże rozdawał wieńce; a kiedy wpadli w szum i żarty, znienacka mówił o dziejach przeszłości, o chwale państwa, wspomniał z Kartagą przewalczone boje, wycięte Warusa legiony i hiszpańskie Sertoriusza bunty – i pił zdrowie imperatora, aż puchar pękał w palcach jego!