- Herausgeber: DigiCat
- Kategorie: Gesellschafts- und Liebesromane
- Sprache: Niederländisch
- Veröffentlichungsjahr: 2023
DigiCat Uitgeverij presenteert u deze speciale editie van "De Ziekte der Verbeelding" van Hendrik Conscience. DigiCat Uitgeverij is ervan overtuigd dat elk geschreven woord een erfenis van de mensheid is. Elk DigiCat boek is zorgvuldig gereproduceerd voor heruitgave in een nieuw, modern formaat. De boeken zijn zowel in gedrukte als e-boek formaten verkrijgbaar. DigiCat hoopt dat u dit werk zult behandelen met de erkenning en de passie die het verdient als klassieker van de wereldliteratuur.
Das E-Book können Sie in Legimi-Apps oder einer beliebigen App lesen, die das folgende Format unterstützen:
Ähnliche
De Ziekte der Verbeelding
Inhoudsopgave
I.
Te midden der onmeetbare heide, die langs de noordelijke grenzen onzer provincie Limburg, als de bodem eener opgedroogde zee, vele uren verre onafgebroken voortloopt, ligt een oud en donker bosch.
Waarschijnlijk dat hier in verledene eeuwen een uitgestrekt moeras heeft bestaan; want het zijn geene masten of dennen, die er groeien: de eik, de wilg, de abeel, de els en andere breed-bladerige boomen woekeren er met hunne wortelen in de vette, mullige aarde.
Zoo diep ligt de grond van het bosch, dat de reiziger, die over de heide trekt, uit de verte nauwelijks de toppen der boomen als eene duistere vlek op de zandwoestijn ontwaart. Wanneer hij, afgemat en door het gevoel der lange eenzaamheid zwaarmoedig, den boord der diepte nadert, verblijdt het gezicht van het schaduwrijk loover hem niet; integendeel, hij blijft verrast en aarzelend staan. Die ondoordringbare groene klomp, de volstrekte stilte, welke er heerscht, de koude vochtigheid, welke hem tegenwasemt,—dit alles doet hem droomen aan eene nog volledigere eenzaamheid, aan iets geheel afgezonderds, aan iets geheimzinnigs;—en, of hij vrees hebbe voor kwaaddoeners of voor onbegrepen gevaren, niet zonder bekommerdheid stapt hij den eenigen weg in, die tusschen het somber en doodstil geboomte wegschiet.
In den diepsten schoot van dit bosch lag het kasteel Wildenborg.
Het was een groot vierkant gebouw, uit rooden baksteen gemetseld, zwaar, bonkig en zonder eenig kenmerk van kunst of van smaak.
De twee uitgebrokkelde torens, die boven zijn achterdeel zich verhieven, en de vorm der vensters lieten herkennen, dat het in den Spaanschen tijd was gesticht geworden.
Zeker moesten de eigenaars sedert meer dan eene halve eeuw het onderhoud van dit kasteel geheel verwaarloosd hebben. Vele kareelen waren uit de muren gevallen, de naden tusschen de steenen waren diep uitgehold, overal in den gevel wortelden wilde gewassen, en op sommige plaatsen wiegelden de tengere ranken van het helmkruid in machtige bossen in den wind.
Een oude, knoestige wijngaard had weleer een gedeelte des gevels overdekt, maar bij gebrek aan steun was hij voorover gevallen en lag nu met het hoofd ter aarde neergebogen, zonder dat iemand er aan had gedacht hem weder op te richten.
Bij het gezicht zulker bouwvalligheid hadde men licht geloofd, dat Wildenborg eerlang van ouderdom in gruis zou storten, bovenal wanneer men bemerkte, dat eene breede scheur, met hoekige bewegingen als het nagelaten spoor des bliksems, tot in de grondvesten des gevels daalde.
Op een honderdtal stappen des kasteels, achter het roestig ijzeren hek, dat den ingang afsloot, stond een klein boerenhuisje, met zijnen stal en met zijnen afgezonderden oven, ongetwijfeld bestemd tot woning voor eenen hovenier.
Indien er zulk een arbeider tegenwoordig was, moest hij niet zeer vlijtig zijn; want de vruchtboomen, die binnen het landgoed stonden, waren verwilderd, en tot op de voetpaden zelve groeide woekerend gras, terwijl de bloembedden en zoden door machtige natuurkruiden, als bereklauw, smeerwortel en klissen, waren ingenomen.
Op eenen zomermorgen van het jaar 1855 bevond er zich eene zeer oude vrouw in de benedenkamer van het hoveniershuis. Zij had de koffie opgeschonken in eenen zilveren pot, en zette nu op een verlakt schenkbord eene drinkkom van verguld porselein. De kostbaarheid dezer voorwerpen kwam in het geheel niet overeen met het overige huisraad der kamer. Alles was er, zoo niet vuil, ten minste zeer oud en versleten. Men mocht dus vermoeden, dat de zilveren koffiekan en de porseleinen drinkkom voor eenen persoon van meerderen rang bestemd waren.
De oude vrouw, nadat zij een tarwebrood op het schenkbord had gelegd, ging tot een wijwatervat, dat aan den muur hing, bevochtigde hare vingeren en maakte het teeken des kruises met eene uitdrukking van droefheid. Zij trok daarop eenen rozenkrans uit den zak, zette zich op eenen stoel en zonk weg in het gebed.
Lang bleef zij dus in stilte de lippen verroeren. Zij had reeds vele malen de oogen smeekend, ten hemel opgeheven, toen een man met eene spade op den schouder in de kamer trad en zwijgend en als verschrikt haar aanschouwde.
Deze man kon wel zeventig jaar oud zijn, want zijne haren waren zilverwit, zijn rug gekromd en zijn aangezicht doorploegd met diepe rimpelen. Ofschoon zijne oogen nog levendig waren, gaf de dikheid zijner lippen—iets ongewoons in zulken ouderdom—hem een zonderling voorkomen van eenvoudigheid of van bekrompenheid des geestes.
"Peternelle, is Nox nog niet gekomen om mij te roepen?" vroeg hij, zijne spade ten gronde zettende.
De vrouw schudde ontkennend het hoofd.
Deze stilzwijgendheid scheen den ouden hovenier niet te behagen, want hij liet zich grommende op eenen stoel vallen en hief de handen in de hoogte, als om den hemel zijn droevig lot te klagen.
En oogenblik daarna zeide hij:
"Maar Peternelle, bezie de klok, het gewone uur is voorbij. Zou er mijnheer wel een ongeluk overkomen zijn? O, mijn God, indien wij hem eens onverwachts dood vonden?"
"Om Gods wil, laat mij bidden," morde de vrouw.
"Het is niet meer om uit te staan!" riep de man. "Ik verga van angst en schrik, en kan nog geen enkel woordje tot troost of versterking bekomen. Peternelle, Peternelle, gij zult zeker in eenen visch veranderen, als gij dood zijt. Ik zou kunnen boos worden, in de gedachte dat gij het doet om mij te plagen, maar neen, neen, gij hebt er geene schuld aan, mensch lief, het is eene vermaledijding, die op Wildenborg ligt. Sedert den ijselijken nacht heeft alles hier de stem verloren. Onze vorige koe bulkte niet meer, en onze nieuwe was nog geene twee maanden hier, of zij had hare beestentaal geheel vergeten. Onze eenden kwaken niet eens in vijftien dagen, of het dreige te regenen of niet. Geen vogel op Wildenborg, die piept of zingt! Ik ben niet doof; ik hoor den vink wel, die zingt in den appelboom; maar het is een trekvogel. Blijft hij in deze vermaledijde streek, dan zal hij haast voor altijd zijn liedje vergeten. Evenals gij, Peternelle, die eertijds den mond geene minuut kondet gesloten houden, en nu onmeedoogend mij dwingt, altijd zoo troosteloos alleen met mij zelven te spreken."
De vrouw haalde de schouders op met eene uitdrukking van ongeduld en medelijden.
Den rug tot haar keerende, morde de oude man in zich zelven:
"Neen, neen, ik blijf niet hier; ik zal den schrikkelijken dag niet afwachten. Er gebeuren nu reeds zulke akelige dingen op Wildenborg! Wat zal het zijn, als de zwarte man.... Onze Lieve Heer beware alle Christenmenschen, en bovenal den armen Jakob Mispels met zijne onnoozele vrouw!... Mijn rampzalige meester! zoo jong moeten sterven, en welken dood, o hemel! Dit komt er van, als de mensch meer wil weten dan God toe laat en boeken leest, die vol verbodene geheimen staan. Het hart zakt mij in de schoenen en mijn haar rijst te berge, als ik er aan denk. De donder heeft reeds eens in den schromelijken nacht het kasteel opengescheurd. Zal het ditmaal niet door den grond zinken met allen, die het bewonen? Het kost mij veel, op het einde van mijn leven mijnen dienst te verlaten; maar ik wil niet wachten, totdat de zwarte man ons hier den nek kome breken. Neen, neen, ik vlucht weg van Wildenborg; want men kan toch niet...."
Peternelle eindigde haar gebed met een kruis. Een holle, pijnlijke zucht welde op uit hare beklemde borst.
De hovenier, door dezen vreemden klank met plotselijken schrik geslagen, keerde zich om, hief de handen in de hoogte en riep bevend:
"God beware ons, Peternelle! De zwarte man staat onzichtbaar in de kamer!"
"O, wat gebeurt u, Jacob?" kreet de vrouw verschietend. "Hebt gij iets gezien?"
"Ik heb niets gezien," was het antwoord; "maar ik hoorde achter mij eenen heeschen zucht gelijk de stem van Nox. Hij is dus tegenwoordig in deze kamer, zonder dat wij het wisten!"
"Maar ik zelve heb dien zucht gelaten, ik ben een beetje verkouden."
"Gij zijt het, die hebt gezucht, Peternelle? Wel zeker?"
"Geheel zeker. Ach Jacob, waarom maakt gij mij dus altijd nutteloos vervaard?"
"Uw zwijgen maakt mij vervaard."
"Waarom zou ik spreken, Jakob? Gij zegt niets dan dwaasheden, die mij doen verschieten of mij vervelen. En wat kan spreken ons helpen? Bidden, bidden alleen is het redmiddel, indien er nog een redmiddel bestaat."
"Ja, en kruisen maken. Hadden wij met eenen gewonen geest te doen, ik zou hopen, dat wij hem door dit middel zouden kunnen overwinnen; maar, Peternelle, staat er niet een groot kruis in de kamer, waar hij alle nachten slaapt? Het is te zeggen, indien hij slaapt. Neen, neen, het beste is, van Wildenborg te vertrekken, vooraleer de noodlottige dag verschijne. Indien onze ongelukkige meester moet ... moet sterven, wij, zwakke schepsels, kunnen het toch niet beletten; en ik gevoel mij niet den minsten lust om hem naar de andere wereld te vergezellen. Willen wij heden nog onzen dienst opzeggen, Peternelle?"
"Foei, welk afschuwelijk voornemen is dit!" sprak de oude vrouw met verontwaardiging. "Wij, die, om zoo te zeggen, van kindsbeen af het brood der Reimonds hebben gegeten, wij zouden onzen ongelukkigen meester gaan verlaten, nu een droeve dood hem bedreigt? Nimmer, Jakob; wat er ook geschiede, ik verlaat hem niet zoolang hij leeft."
"Zijt gij dan niet vervaard, Peternelle? Vreest gij niet, dat de zwarte man ons beiden...."
"Ik ben vervaard en bedrukt, omdat onze arme meester gaat sterven. Wat mij zelve betreft, mijne ziel is in vrede met God. Acht dagen zijn spoedig voorbij."
"Ja, Peternelle, het is niet, dat iets mij op het geweten drukt, ik ben Zondag immers te biechten geweest? En ik zal zorg dragen, in den avond vóór den ijselijken dag nog eens den pastoor te gaan spreken."
"Welnu, Jakob, wat vreest gij dan voor u zelven?"
De oude man schudde grimmig het hoofd.
"Wat ik vrees?" morde hij, "van alles. Zoudt ge niet zeggen, Peternelle, dat wij hier in volle zekerheid tusschen engelen leven, terwijl integendeel de lucht op Wildenborg krielt van kwade zielen en booze geesten?—Trek de schouders niet op, Peternelle. Dezen nacht heb ik weder druppelen gezweet van angst. Nauwelijks had ik de oogen gesloten, of er kwam iets, als een ruig beest met gloeiende oogen en knarsende tanden, mij op de borst liggen...."
"Gij hebt gisterenavond te veel gegeten," bemerkte de vrouw.
"Neen, neen; de nachtmare, wilt gij zeggen? Dit was het niet. Ik schoot wakker, en, hoe ik mij wendde of keerde, ik kon niet meer slapen. Dan ging ik aan het venster; het was daarbuiten donker als in de hel. Wat ik tusschen de boomen heb gezien, durf ik u niet zeggen."
"Wat hebt gij gezien?" vroeg de vrouw. "Alweder dwaze grillen, zeker?"
"Wat ik heb gezien? Ik weet het zelf niet, Peternelle. Witte, grijze gedaanten, als dooden, die uit het graf zijn opgestaan: zoo gelijk eene processie van lijkdoeken met geraamten er onder, en zwarte vogels en beesten, onduidelijk als morgenmist, maar ijselijk toch om te aanschouwen."
Peternelle onthaalde deze woorden met eenen grimlach van medelijden.
"Ik weet wel een middel om onzen armen meester te redden," zeide de hovenier na een oogenblik stilte.
"Een middel om onzen meester te redden?" kreet de vrouw. "Ha, het is uw goede engel, die het u insprak!"
"Neen, Peternelle, want ik denk er sedert lang aan, en daarenboven het is onmogelijk om uit te voeren. Durfde ik slechts een beetje vergif in het eten van dien vervloekten Nox doen. Dan ware mijnheer van zijnen verleider en van zijnen helschen bewaker verlost; maar Nox zou het op voorhand weten, en wat zou ons dan geschieden?—Gij wilt het kasteel niet verlaten, Peternelle? Gij zijt besloten om hier nog eene gansche week te blijven en den noodlottigen dag af te wachten? Wij zullen dus den akeligen dood van onzen meester moeten bijwonen? In Gods naam dan, indien wij niet eerder van schrik bezwijken.—Het is wonder, dat Nox nog niet gekomen is om mij te roepen. Een half uur reeds is hij ten achteren.—Wilde mijnheer mij slechts toelaten eenen waker of twee in huis te nemen? Ach, hij wil er niet van hooren. Noch ziekendienster noch dokter mag den voet op Wildenborg zetten; de pastoor alleen komt hier somwijlen; maar de pastoor, als ik hem van al die schrikkelijke dingen spreekt, lacht mij uit...."
"Zwijg, Jakob, daar is Nox!" zeide de vrouw.
Er kwam een groote zwarte hond in de kamer. Hij moest zeer oud zijn; want hij had een gedeelte van zijn haar verloren, terwijl het overige in verwarring rechtstond. Hij hief het hoofd tot den verschrikten man op, bezag hem met zijne glasachtige oogen en opende den muil, als wilde hij spreken of bassen; maar het schorre geluid, dat uit zijnen gorgel opklom, geleek veeleer aan den kuch van eenen verkouden grijsaard dan aan de stem van een dier.
Jakob Mispels antwoordde bevend:
"Het is wel, Nox, zeg mijnheer, dat ik aanstonds ga komen."
De hond keerde zich om en liep het huis uit.
"Hebt gij opgemerkt, Peternelle, hoe grimmig Nox mij heeft bezien?"
"Ja, ik dacht, dat hij u ging bijten."
"Bijten? Gave God, dat wij anders niets van hem te vreezen hadden. Hij weet het reeds, dat wij onvriendelijk van hem hebben gesproken!"
Hem het schenkbord op de armen zettende, zeide de vrouw:
"Kom, spoed u maar; mijnheer zal misschien reeds spijtig zijn, omdat zijne koffie schier koud geworden is."
Jakob Mispels begaf zich door het eenige nog gebaande voetpad naar het kasteel, stapte door eenen donkeren gang, trad in eene soort van zaal, zette het schenkbord op eene tafel en zeide:
"Mijnheer, ziehier uw ontbijt. Wel bekome het u!"
De persoon, wien hij deze woorden toerichtte, wees tot alle antwoord naar eenen stoel, waarop de ontstelde hovenier zich liet nederzakken zonder eenig gerucht te durven maken, dewijl hij wel zag, dat zijn meester met iets bezig was en niet wilde gestoord worden.
Mijnheer Reimond, de eigenaar van Wildenborg, zat in eenen leunstoel voor eene breede tafel, met de rechterhand op een doodshoofd en met den blik in de holle oogen van den schedel gevestigd, als ware hij er mede in samenspraak geweest. Hij bleef zwijgend en roerde niet.
De zonderlinge man kon ongeveer de vijftig jaar bereikt hebben, alhoewel hij veel ouder scheen. Zoo buitengewoon mager was hij, dat zijn gebeente op rug en schouders den kamerrok ophief, waarin hij zich gewikkeld had; ja, zijne mouwen vielen zoo plat op de tafel, dat men er noch vleesch noch beenderen kon onder vermoeden. Gansch weggesmolten waren zijne wangen, en hij had volstrekt het voorkomen van een gekleed geraamte. Maar zijne oogen, hoe diep ook in hunne holen verzonken, waren nog helder en schitterden, als hadde in elk eene vuurvonk geglinsterd.
Nox, de hond, zat nevens hem met den muil op zijne knie, en schijnbaar het oogenblik afspiedend, dat zijn meester uit zijne stille samenspraak met het doodshoofd zou ontwaken.
In de zaal, die behangen was met oud en verdonkerd goudleder, was weinig ander huisraad dan eene breede tafel en twee of drie stoelen. Op berderen, die in eenen hoek aan den wand waren bevestigd, stonden eenige groote boeken met perkamenten band; wat hooger bemerkte men eenen wereldbol, een gestel met glazen schijven, dat gediend had om electriciteit te verwekken, eene soort van koperen tooverlantaarn of fantasmagorie en twee of drie geraamten van dieren, alles ontsteld, uiteengevallen en overdekt met spinnewebben en met eene dikke laag stof.
Boven den schoorsteen hing een groot crucifix en daaronder stond een zwaar uurwerk, waarvan de vorm en de beweging iets zonderlings hadden. Geene naalden of wijzers waren er aan te bemerken; het was de uurplaat zelve, die draaide; maar daarnevens op het voetstuk zat het beeld des doods, dat met den vinger den loop des tijds aantoonde.
Jakob Mispels had zijnen meester in het eerst met diep medelijden aanschouwd, en hij had zelfs eenen glinsterenden traan van de wangen gevaagd. Nu evenwel klopte het benauwde hart hem onstuimig in den boezem en hij begon op zijnen stoel te woelen. Het stilzwijgen zijns meesters duurde ook zoo tergend lang, en het was den armen man zoo eendig en zoo akelig in deze zaal, bovenal nu de afgrijselijke hond het hoofd naar hem hield gericht en zijne gloeiende oogen niet meer van hem wilde afkeeren.
Een zucht ontsnapte hem, toen hij bemerkte, dat zijn meester de hand van het doodshoofd ophief en bukte om eenen houten schotel te grijpen, die onder de tafel stond.
Mijnheer Reimond sneed een gedeelte van het brood, brokkelde het in den schotel en zette het den hond voor, die uit dankbaarheid hem de handen lekte en met een heesch geknor van blijdschap zijn voedsel begon te verslinden.
Wonder vrij en krachtig waren de bewegingen van mijnheer Reimond, ten minste voor zulk uitgemergeld mensch. Bij den glans zijner oogen en de heldere uitdrukking zijns gelaat, waarop nu een zoete glimlach speelde, zou men geoordeeld hebben, dat hij, ondanks zijne buitengewone magerheid, gezond was en hem niets scheelde. Hij brak van het brood een stukje zoo groot als een duim, doopte het in wat koffie en stak het zich in den mond. Dan het schenkbord terzijde schuivende, zeide hij:
"Wanneer de ziel al onzen tijd vordert, blijft er niet veel van over voor het lichaam.... Jakob, ik heb met u te spreken."
De oude hovenier, die met eenen versmachten kreet was rechtgesprongen, riep klagend uit:
"O, mijnheer, is dit nu eten? Wilt gij u zelven dan van honger laten sterven?—Ik begrijp het, de schrik ... maar gij kunt het niet weten: misschien is er nog hoop!"
"Welke hoop, mijn vriend?" was het stille antwoord. "Dat mijn lichaam niet ten einde dezer dagen zal sterven? Waarom zou ik hopen? Ik verlang het niet. Zet u neder en blijf rustig."
"Alzoo?" kreet Jakob Mispels met tranen in de oogen, "het is wel waar, het is onherroepelijk? Ik ga mijnen goeden meester verliezen voor altijd?"
"Vandaag, binnen acht dagen of later, wat is daaraan gelegen, Jakob? Het leven is op zich zelf niets; het is een klein gedeelte van ons bestaan, een enkele stap der ziel in de baan der eeuwigheid."
"Ja maar, mijnheer, met uw oorlof, men kan dien stap zoowel later als vroeger doen."
"Neen, Jakob, het uur, het oogenblik van dien stap staat aangeteekend in het groote boek der zielen. En indien gij het verlangdet, zou ik u waarschijnlijk kunnen zeggen, op welken dag gij onfeilbaar zult sterven."
"Om Gods wil, mijnheer, doe het niet!" smeekte de verschrikte hovenier, met de handen opgeheven. "Moest ik het uur mijns doods weten, ik zou van nu af aan beginnen te sterven, al ware ik zeker van nog twintig jaar te leven."
"Wees niet bevreesd, ik zal het u niet zeggen," antwoordde mijnheer Reimond met eenen glimlach. "Uwen geest ontbreekt het licht en uwer ziele de sterkte, die er noodig zijn om den dood aan te zien, zooals hij is. Uwe natuur is nog zeer onvolmaakt, en gij zult nog meer dan eens moeten herleven, vooraleer de eeuwige rust en het eeuwige geluk te bereiken."
"Indien ik maar geen hond of varken moet worden, is het mij al gelijk, als ik slechts leef," morde de hovenier. "Ja, mijnheer, neem het mij niet kwalijk; maar mijn dom verstand zegt mij, dat het niets zou zijn te weten, wanneer men zal sterven, indien men maar wist, waar men naartoe zal gaan."
"Inderdaad, Jakob, het ware ten minste eene groote voldoening; maar er zijn geheimen, welke God zelfs voor de zielen en de geesten houdt verborgen. Meer dan eens heb ik den geest, die in dit doodshoofd woont, over mijn toekomstig lot ondervraagd. Hij is altijd stom gebleven en heeft mij doen verstaan, dat hij het niet weet of niet mag openbaren...."
Onverwachts, als voelde hij zich door een venijnig dier gebeten, sprong de hovenier van zijnen stoel op en deinsde met grooten schrik achteruit. Hij had Nox verrast, die met den snuit in den zak van zijnen jas wroetelde, en, niet wetende wat het beest voorhad, riep hij uit:
"O, mijnheer, help! help! De duivel, ik wil zeggen de hond! O, hemel, wat wil hij van mij?"
Maar Nox, op de dreigende stem zijns meesters, ging met hangenden staart tot hem en legde iets in zijne hand, dat naar een eind verdroogde worst geleek.
