Don Carlos E-Book

Fryderyk Schiller

• Herausgeber: Ktoczyta.pl
• Kategorie: Poesie und Drama
• Sprache: Polnisch

Veröffentlichungsjahr: 2020

Beschreibung

Don Carlos to książę austriacki, syn Filipa II. Z powodów politycznych król musi wziąć za żonę wybrankę serca księcia, co skazuje księcia na ogromne cierpienie. Postanawia on wyjechać do Flandrii i dowodzić tamtejszą armią. W dramacie występują postaci historyczne, jednak autor zmienił trochę swojego bohatera, nie czyniąc z niego obłąkanego mężczyzny, lecz idealistę głoszącego liberalne poglądy. Na podstawie dzieła powstało najsłynniejsze libretto do opery Verdiego.

Leseprobe

Fryderyk Schiller

Don Carlos

Infant hiszpański. Poemat dramatyczny

Warszawa 2020

OSOBY

Filip II – król hiszpański

Elżbieta z Walezych – jego żona

Don Carlos – następca tronu

Aleksander Farnese – książę Parmy, siostrzeniec króla

Infantka Klara Eugenia – dziecko trzyletnie

Księżna Oliwarez – ochmistrzyni

Markiza Mondekar – dama dworu Królowej

Księżniczka Eboli – dama dworu Królowej

Hrabina Fuentes – dama dworu Królowej

Markiz Poza – kawaler maltański, grand hiszpański

Książę Alba – grand hiszpański

Hrabia Lerma – naczelnik gwardii przybocznej, grand hiszpański

Książę Feria – kawaler złotego runa, grand hiszpański

Książę Medina Sidonia – admirał, grand hiszpański

Don Rajmond Taksis – naczelnik poczt, grand hiszpański

Domingo – spowiednik Króla

Wielki Inkwizytor państwa

Przeor klasztoru kartuzów

Paź Królowej

Don Ludwik Mercado – nadworny lekarz Królowej

Grandowie, damy dworskie, paziowie, oficerowie.

Straż przyboczna i inni.

AKT PIERWSZY

Królewski ogród w Aranjuez.

SCENA PIERWSZA

Carlos, Domingo.

DOMINGO

Piękne dni w Aranjuez już się zakończyły.

Wasza miłość książęca ten zakącik miły

Nie weselszy porzuca. – Próżnośmy tu byli,

Zagadkowe milczenie gdybyście raczyli

Raz przerwać i ta, książę, serca tajemnica

Niechby się raz odkryła przed sercem rodzica

Dla syna jedynego, by okupić błogą

Spokojność – nigdy ojcu nie będzie za drogo.

Nawet nie ma życzenia, choćby się je kryło,

By z dzieci najmilszemu niebo odmówiło.

Carlos milczący stoi ze spuszczonym wzrokiem.

Niegdyś, w murach Toledo, pamiętam, jak dumnie

Karol hołdy odbierał, a książęta tłumnie

Cisnęli się do ręki twej ucałowania.

Wtem na raz – na raz jeden, kornie czoło skłania

Sześć królestw do stóp twoich. Ja przy tobie stałem

I na dumną krew młodą z rozkoszą patrzałem,

Jak ci lice krasiła i jak falowała

Twą piersią, która żądzą czynu rozgorzała.

Patrzałem na twe oczy, jak tłum obiegały,

Iskrzyły się weselem, mówić się zdawały,

Żeś, książę, syt jest szczęścia!

Carlos odwraca oblicze.

A dziś ta milcząca

Poważna troska twoja, wyraźnie świadcząca

O boleści tłumionej od ośmiu miesięcy,

Jest zagadką dla dworu, kraj trwoży – co więcej,

Że samemu monarsze niejedną noc truje

I matka wasza gorzką ją łzą okupuje.

CARLOS

zwracając się na te słowa nagle do niego

Matka?... O! Dajcie, nieba, bym kiedy przebaczył

Temu, który ją dla mnie za matkę przeznaczył.

DOMINGO

Mości książę?

CARLOS

po niejakim namyśle, pocierając czoło ręką

Zaprawdę, ojcze świątobliwy,

Jestem z matkami mymi bardzo nieszczęśliwy.

Wszak świt mego żywota plami już czyn krwawy

W zabójstwie własnej matki.

DOMINGO

Ach, książę łaskawy.

Czyliż to jest podobna? Czy wina takowa

Może dręczyć sumienie?

CARLOS

Moja matka nowa

Czyliż mnie serca ojca mego nie zbawiła?

I tak mało mnie kochał. Zasługą mi była

Ta jedna okoliczność, żem był jedynakiem.

Ona córkę mu dała.

Któż wie jeszcze, jakiem

Zrządzeniem moją przyszłość ślepy los rozwiąże?

DOMINGO

Chyba ze mnie żartujesz, miłościwy książę.

Kiedy cała Hiszpania wielbi swą królowę,

Ty jeden miałbyś dla niej swe oko surowe

Zaprawiać nienawiścią? I tylko mądrości

Słuchać patrząc się na nią? Na takiej piękności

Kobietę, jak jest ona? Królowę do tego?

Twą niegdyś narzeczoną?

Nie – to coś dziwnego!

Nie! Książę! Niepodobna! – Co każdy miłuje,

Ku temu jedne twoje serce zawiść czuje?

Takie się przeciwieństwo nie mieści w Karolu.

I jeśli chcesz oszczędzić matce twojej bolu,

Strzeż się, książę, by do niej wieść nie doleciała,

Że taką nienawiścią syn do matki pała.

CARLOS

Tak sądzicie?

DOMINGO

Czy książę przypomina sobie

W Saragossie ostatni turniej? Gdy osobie

Naszego króla lanca lekki cios zadała?

Królowa w gronie dam swych w środkowej siedziała

Trybunie – skąd był widny plac, gdzie bój się toczył.

Wtem nagle zawołano, że król we krwi broczył!

Szmer doszedł do królowej: „Książę?” – zapytuje

I chce na dół zeskoczyć. Wnet się dowiaduje,

Że to w króla cios godził: „Przywołać lekarzy!”

Rzekła – i wyraz trwogi znikł z pobladłej twarzy.

Stoicie w zamyśleniu?...

CARLOS

Podziwiam pustotę

Monarchy spowiednika, który miał ochotę

Wnikać w tak błahe wieści.

ponuro i poważnie

Przecież – razy wiele –

Słyszałem – że częstokroć tacy łowiciele

Cudzych słówek i gestów więcej czynią złego

Niż trucizna lub sztylet. – Szkoda jest waszego

Trudu, ojcze wielebny – gdy chcecie podzięki,

To udajcie się po nią do monarszej ręki.

DOMINGO

Słusznie czynisz, mój książę, że się na baczeniu

Trzymasz w stosunkach z ludźmi: wszakże wyróżnieniu

Niektórzy ulec winni. Może być – z obawy

Obłudnika – odtrącon i przyjaciel prawy.

Ja tu szedłem z przyjaźnią.

CARLOS

Niechże z dworzan który

Nie powie o tym ojcu, bo wtedy purpury

Pozbawieni będziecie.

DOMINGO

ze zdumieniem

Jak to?

CARLOS

Rzeczywiście,

Bo czy sami od niego słowa nie mieliście,

Że w Hiszpanii wy macie pierwsze prawo do niej?

DOMINGO

Książę ze mnie żartuje.

CARLOS

Niech mnie Pan Bóg broni.

Żebym z tak straszliwego człowieka był śmiały

Żartować – który ojca do niebieskiej chwały

Wznieść może – albo strącić w wieczne potępienie.

DOMINGO

Dalekim jest ode mnie to zarozumienie,

Abym wciskał się, książę, w trosk waszych skrytości!

Wszelako śmiem upraszać waszej wysokości,

Abyś pomniał, że trwogą przejęte sumienia

Tylko w kościele jednym są pewne schronienia,

Do jakiego i króle klucza dać nie mogą.

W kościele sama zbrodnia znajduje tę błogą

Przystań – pod sakramentu pieczęci powagą.

Książę myśl mą odgadniesz swą własną rozwagą.

Ja dosyć powiedziałem.

CARLOS

Nie mam wcale chęci

Kuszenia was, strażniku tak świętej pieczęci.

DOMINGO

Zapoznajesz wiernego sługę, mój łaskawy

Książę, tą nieufnością.

CARLOS

biorąc go za rękę

Więc raczej tej sprawy

Zaniechajcie. Wy człowiek wielce świątobliwy,

To świat wie – mielibyście zachód uciążliwy

Ze mną – jeśli wam prawdę szczerą wyznać mogę.

Wy, ojcze przewielebny, macie długą drogę

Przed sobą, zanim krzesło Piotra zasiądziecie.

Zbytnią wiedzą obarczyć nadto się możecie.

Oznajmcie to królowi, co was tu słać raczy.

DOMINGO

Mnie przysłał?

CARLOS

Tak wyrzekłem. – Oko moje baczy

I widzi nadto dobrze, jak jestem zdradzany

Przez wszystkich na tym dworze i jak szpiegowany

Przez tysiące ócz śledczych. Wiem, jak zaprzedaje

Król syna jedynego – jak służalczą zgraję

Opłaca za me każde słówko podsłuchane.

Takie służby o wiele więcej nagradzane

Niźli czyny szlachetne. Wiem dobrze, lecz więcej

Nie mówmy o tym. Serce bije mi goręcej,

A i tak już za wiele z ust moich słyszycie.

DOMINGO

Król zamierzył dziś wieczór stanąć już w Madrycie.

Dwór się zbiega – a zatem mam zaszczyt was, książę...

CARLOS

Dobrze, dobrze, z innymi i ja wnet podążę.

Domingo oddala się. Po chwili.

Filipie! Jakże los twój godzien jest litości

Niemniej jak syna twego! – Jad podejrzliwości,

Widzę, jak żądłem węża duszę twą rozrania.

Czemuż się twa ciekawość tak chciwie ugania

Za odkryciem najsroższych tajemnic z obsłony?

A jeśli je odkryjesz – co poczniesz, szalony?

SCENA DRUGA

Carlos, Markiz Poza.

CARLOS

Któż nadchodzi?... co widzę?... a duchy życzliwe!

To mój Rodryg!

MARKIZ

Mój Karol!

CARLOS

Jestże to prawdziwe

Zjawisko? Jest prawdziwe? Tyżeś tu w istocie?

Ciebież ja tu przyciskam do serca w tęsknocie?

I bicie twego serca na mym łonie czuję?

O! Teraz wszystko dobrze – teraz mi wstępuje

Spokój w zbolałą duszę, gdy z ufnością całą

Tulę się w twe objęcia.

MARKIZ

W twą duszę zbolałą?

Cóż tu złego być mogło, aby polepszenia

Wymagało? Powiedz mi, wywiedź ze zdumienia.

CARLOS

Ty mi raczej wyjaśnij – twój powrót do domu

Z Brukseli co zbliżyło? Komuż ja to – komu

Zawdzięczam także wielkie szczęście niespodziane?

I ty się pytasz, serce radością wezbrane?

Wybacz mi to bluźnierstwo, wszechmogący Boże!

Któż inny, jeśli nie Ty, szczęście zsyłać może?

Tyś wiedział, że anioła Karol potrzebuje,

Tyś go zesłał – czyliż się pytać potrzebuję?

MARKIZ

Daruj mi, drogi książę, gdy na zachwycenie

Tak bezmierne odpowie ci tylko zdumienie.

Syna króla Filipa zupełnie inaczej

Znaleźć się spodziewałem. – Cóż mi wytłumaczy

Ten rumieniec niezwykły na twym zbladłym licu?

Gorączkowe ust drżenie, drogi królewiczu?

Nie jest to już ów młodzian lwim męstwem sławiony,

Do którego mnie naród śle uciemiężony.

Bo dzisiaj nie Rodryga widzisz tu przed sobą,

Nie tego, który dzieckiem niegdyś igrał z tobą,

Lecz tu całej ludzkości poseł we mnie staje,

We mnie tulisz do łona tej Flamandii kraje,

Która łzami krwawymi twej pomocy wzywa.

Twoja droga kraina zginie nieszczęśliwa,

Gdy Alba, fanatyzmu siepacz zagorzały,

Prawami hiszpańskimi zmiażdży naród cały.

Więc u chwały dziedzica, u cesarzów wnuka

Lud ten zacny z otuchą ocalenia szuka.

Padnie on w gruzach, jeśli twym sercem nie włada

Już miłość dla ludzkości!

CARLOS

Niech w gruzy upada!

MARKIZ

O! Biada mi! Cóż słyszę?

CARLOS

Ty mówisz o czasie,

Który dawno już minął. – I jam w cudnej krasie

Widział niegdyś Karola w snach moich – a łono

Jego ogniem pałało, kiedy mu mówiono

O wolności. – Te czasy dawno legły w grobie!

Ten Karol nie jest owym, o którym ty sobie

Przypominasz w Alkali, gdy się żegnał z tobą.

Gdy w słodkim upojeniu żył tylko tą dobą,

W której twórcą się stanie ery całkiem innej,

Wzniesie złote ołtarze w swej ziemi rodzinnej.

Pomysły bosko piękne! Sny w głowie dziecięcej

Zrodzone – już rozwiane!...

MARKIZ

Sny tylko?... nie więcej?

Książę! Więc to sny były?

CARLOS

Pozwól je moimi

Oblać łzami – piersi zrosić daj łzami gorzkimi,

Jedyny przyjacielu! – Nikogo – nikogo

Nie mam w całym przestworze. Jak daleko mogą

Dopłynąć nasze flagi – jak daleko sięga

Berła ojca mojego niezłomna potęga,

Nigdzie, nigdzie nie widzę życzliwego brzegu,

Gdzie bym – mógł łzom dozwolić swobodnego biegu,

Jak tutaj. – O Rodrygu! Na wszystko, co w niebie

Jest nam święte – zaklinam! Nie chciej mnie od siebie

Odpychać.

Markiz poddaje się jego uściskom z niewysłowionym rozrzewnieniem.

Pomyśl, żem ja sierotą rzuconą

U stóp tronu – przez ciebie z litości dźwignioną.

Nie wiem, co to jest ojciec: bom jest króla synem.

O! jeśli to jest prawdą, co szczęściem jedynem

Mieniłoby me serce, żeś jest wyszukany

Spośród miliona ludzi, abyś mi oddany

Rozumiał myśli moje – gdyby prawdą było,

Że twórcze przyrodzenie we mnie powtórzyło

Rodryga – i dusz naszych zawiązane struny

Jeszcze w ranku żywota brzmią jednymi tony –

Jeśli łza, co mi ulgę przynosi w rozpaczy,

Droższą ci jest niż łaska, jaką cię uraczy

Mój ojciec...

MARKIZ

O! Jest droższą niźli ten świat cały!

CARLOS

Tak upadłem i jestem dziś tak zubożały,

Że cię muszę wspomnieniem cofnąć w wiek dziecinny

I upomnieć się muszę o dług dawno winny

Przez ciebie – kiedyś jeszcze w majtka był mundurze,

A ty i ja, dwaj chłopcy mający w naturze

Pewną dzikość – wzrastali z braterską równością.

Mnie tylko ból ten dręczył, żeś ducha świetnością

Przewyższał mnie o wiele. Gdy mi brakowało

Otuchy do walczenia o podział twą chwałą,

Postanowiłem wreszcie sercem cię zniewolić.

Dręczyłem cię czułością, pragnąc cię zespolić

Z sobą bratnim ogniwem. Te zabiegi moje

Tyś, dumny, płacił chłodem. – Bywało – że stoję,

Tyś na mnie ani spojrzał – a ja gorącymi

Zalewałem się łzami, patrząc, jak z innymi

Dziećmi pieścisz się czule. „Czemuż? – zawołałem –

Pieścisz inne, gdy ja cię kocham sercem całem?”

Ty mi na to, klękając, poważnie i chłodno

Odrzekłeś: „Krew królewska takiej czci jest godną”.

MARKIZ

Ach, książę, zamilcz o tym, bo na to wspomnienie

Z lat dziecięcych dziś jeszcze wstydem się rumienię.

CARLOS

Jam na to nie zasłużył. Mogłeś cenić mało

Me serce, rozedrzeć je: lecz to nie zdołało

Odepchnąć mnie od ciebie. Trzy razy ów książę

Powracał z tą nadzieją, że cię zobowiąże

Żebractwem – że swą miłość wpoi w ciebie siłą.

Trzy razy odpychałeś.

Nareszcie sprawiło

Wypadkowe zdarzenie to, o czym ja prawie

Już zwątpiłem. Pamiętasz, jak w jednej zabawie

Twój wolant mojej ciotce, a czeskiej królowej,

Zranił oko? – Ta sądząc, że nie z wypadkowej,

Lecz rozmyślnej pustoty pocisk otrzymała,

Ze łzami skargę na nas do króla podała.

Całą młodzież zebrano, żądając wydania

Winnego. Król się zaklął, że to ukarania

Surowego nie ujdzie, chociażby synowi.

Stałeś z dala struchlały – widząc to – królowi

Do nóg padłem wołając: „Jam winę popełnił!”

A ojciec swoją zemstę na swym dziecku spełnił.

MARKIZ

Czemu, książę, ten obraz budzisz w mym wspomnieniu?

CARLOS

Zemstę, niecącą litość w dworzan otoczeniu,

A którą, wobec wszystkich na twoim Karolu

Tyrańsko dokonano. – Zęby ściąłem z bolu,

Lecz oczy miałem suche, w ciebie zapatrzone,

Łzy jednej nie zroniły. Ciało me zbroczone

Krwią królewską, chłostane siepaczy razami –

A jam patrzał na ciebie suchymi oczami!

Aż mi do nóg przypadłeś, sam łzami oblany.

„Tak jest! Tak! – zawołałeś – jestem pokonany

W mej dumie! Ja ci kiedyś dług dziś zaciągnięty

Spłacę, jak będziesz królem!”

MARKIZ

podając rękę

Spłacę ten dług święty!

Tak, Karolu! Ponawiam ślub niegdyś dziecinny

Dziś, jak człowiek dojrzały – spłacę ci dług winny!

Może kiedyś i dla mnie uderzy godzina.

CARLOS

Teraz, teraz wybiła! To pora jedyna

Do spłaty! Nie zwlekaj jej! Ja tak potrzebuję

Miłości. – Tajemnica okropna nurtuje

Pierś moją. – Odkryć, odkryć muszę ją przed tobą.

Niech z ust twoich pobladłych usłyszę nad sobą

Wyrok śmierci! – Posłuchaj milczący wyznania:

Ja kocham moją matkę!

MARKIZ

Boże!

CARLOS

Pobłażania

Nie żądam – nie, nie! Powiedz, że się nie spotyka

W całym ziemskim przestworze równego nędznika!

Powiedz: lecz ja wiem naprzód słów twoich osnowę:

Kocha się w swej macosze! Toć względy światowe –

Natury – Rzymu prawa wyrok potępienia

Rzucą na tę namiętność! Że moje roszczenia

Do praw ojcu służących są napaścią srogą:

Czuję to – przecież kocham! Wiem ja, że tą drogą

Dojść mogę do szaleństwa lub na rusztowanie.

Ja kocham bez nadziei. Mam w sobie uznanie

Groźby śmierci, szaleństwa i całej zdrożności,

Lecz kocham!

MARKIZ

Wież królowa o twojej skłonności?

CARLOS

Przed królową i ojca żoną śmiałżem z memi

Wystąpić wyznaniami? A zwłaszcza na ziemi

Hiszpańskiej? Czyliż się zbliżyć mogłem do strzeżonej

Zazdrością ojca – ciągle dworem otoczonej?

Osiem mija miesięcy, jak tu, powołany

Przez ojca z Akademii, zostałem skazany

Na codzienny jej widok i grobu milczenie.

Osiem mija miesięcy, jak zgubne płomienie

Przepalają pierś moją i tysiące razy

Na mych ustach konały wyznania wyrazy

Kryjąc się w głębie serca, omdlałe na sile.

O! Gdybym mógł, Rodrygu, choć na krótką chwilę

Sam na sam z nią pomówić!

MARKIZ

Książę miłościwy!

A wasz ojciec?

CARLOS

O! Cóżeś wspomniał, nieszczęśliwy!

Mów mi raczej o strasznych katuszach sumienia,

Tego tylko jednego oszczędź mi imienia!

MARKIZ

Ojca więc nienawidzisz?

CARLOS

Nie, nie, ja nie czuję

Nienawiści do ojca, lecz mnie dreszcz przejmuje,

Niepokój, jak po zbrodni, wpija się w mą duszę,

Kiedy imię usłyszeć to okropne muszę.

Com winien, że mi w sercu już z wiosny zaraniem

Miłość tę niewolniczym struli wychowaniem.

Zaledwie że rok szósty żyłem na tej ziemi,

Gdy stanął po raz pierwszy przed oczami memi

Ten straszny, co go ojcem moim mianowano.

Pamiętny mi ten ranek: bo na śmierć skazano

Na raz cztery ofiary za jego skinieniem!

Potem go widywałem tylko, gdy karceniem

Za winy mnie udręczał.

Boże! Ja w tym szale

Czuję, że zbyt goryczą zaprawiam me żale.

Precz, precz stąd!

MARKIZ

O! Mów właśnie! Nie krępuj się w słowie.

Część bolu spadnie z serca, gdy skargę wypowie.

CARLOS

Jakże często bój z sobą staczałem! – bywało:

W północ – warty uśpione – a ja z skruchą całą

Przed Maryi obrazem klęcząc, łzy rzewnymi

Błagałem, by me serce dla ojca czulszymi

Skłonnościami natchnęła: lecz niewysłuchany

Wstawałem od modlitwy. Rodrygu kochany!

Rozwiąż tę Opatrzności zagadkę zawiłą:

Czemu z tysiąca ojców zrządzenie sprawiło,

Że ten właśnie mym ojcem – również powiedz – czemu

Z tysiąca lepszych synów mnie narzuca jemu?

Dwóch sprzeczniejszych żywiołów, tak wstrętnych dla siebie

Nie sposób, zda się, spotkać na ziemi i niebie.

Jak mogła dwa bieguny z rodzaju ludzkiego

Natura tak zespolić jako mnie i jego,

I tak świętym ogniwem? To losu igrzysko!

Czemuż stać się musiało, by stali tak blisko

Dwaj ludzie, których przepaść trzyma w rozdzieleniu.

Nieszczęścia trzeba, żeby ci w jednym życzeniu

Napotkali się właśnie. Rodrygu, chciej sobie

Wyobrazić, że widzisz na niebieskim globie

Dwie gwiazdy nieprzyjazne, które na bieg całej

Wieczności są skazane – które się spotkały

W swych drogach po to, aby spotkaniem zmiażdżone

Rozbiegły się na wieki, każda w inną stronę.

MARKIZ

Ja przeczuwam okropną godzinę przed nami.

CARLOS

Ja również. Mnie sny straszne ścigają nocami

Jakby furie piekielne! Zdrowsza cząstka duszy

Z napaścią strasznych pokus w walce kopię kruszy.

I sam rozum nieszczęsny czołga się ścieżkami

W labiryncie sofizmów – aż się nad brzegami

Przepaści ujrzy w końcu w trwodze zawiśnięty!

Rodrygu! Gdybym kiedy ten stosunek święty

Ojca z synem – przepomniał! Rodrygu! ta zbladła

Źrenica twoja, widzę, że myśl mą odgadła.

Gdybym ojca w nim nie znał – czym dla mnie zostanie

Sama osoba króla?

MARKIZ

po chwili

Wolnoż mi żądanie

Wnieść do mego Karola? Proszę, przyrzecz święcie,

Że jakie bądź poweźmiesz nadal przedsięwzięcie,

Pierwej rad przyjaciela zasięgniesz w tej mierze!

Przyrzekasz?

CARLOS

Wszystko – wszystko! W niezachwianej wierze

Polegam na twym sercu. Cały się oddaję

W twe ramiona.

MARKIZ

Monarcha, jak nam wieść podaje,

Dziś wraca do stolicy. Czas krótki. – Królowę

Tu spotkać tylko możesz, gdy chcesz mieć rozmowę;

I sama cichość miejsca, i wiejska swoboda

Łatwiejszą ci sposobność niźli miasto poda.

CARLOS

Taką nadzieją serce poiłem strapione –

Lecz niestety! Na próżno.

MARKIZ

Nie wszystko stracone.

Spieszę i w tejże chwili hołd królowej złożę.

Jeśli jest, jaką niegdyś na Henryka dworze

Ją poznałem, to znajdę szczerość nieomylną.

A gdy w oczach wyczytam oznakę przychylną

Dla nadziei Karola, jeśli do rozmowy

Znajdę skłonną – i da się orszak honorowy

Oddalić...

CARLOS

Część z nich większa jest dla mnie oddana

Życzliwymi chęciami. – Najwięcej zjednana

Jest szczególniej Mondekar jej chłopczyny służbą,

Który paziem jest moim.

MARKIZ

To nam dobrą wróżbą.

Bądź więc, książę, w bliskości i uważaj pilnie,

By stanąć na znak dany.

CARLOS

Będę nieomylnie –

Spiesz się tylko!

MARKIZ

A zatem nie mam do stracenia

Ni chwili. – Mości książę, tam więc do widzenia!

Obaj rozchodzą się w przeciwne strony.

SCENA TRZECIA

Dwór Królowej w Aranjuez. Skromna wiejska okolica, którą przerzyna aleja dochodząca do wiejskiego domku Królowej.

Królowa, Księżna Oliwarez, Księżniczka Eboli, Markiza Mondekar – wszystkie przychodzą aleją.

KRÓLOWA

do Markizy

Ciebie pragnę, Mondekar, mieć przy moim boku.

Cały ranek mnie dręczy ta wesołość w oku

Księżniczki. – Sama widzisz – zaledwie jest w stanie

Ukryć w sobie radosne ze wsią pożegnanie.

EBOLI

Ja też wielkiej radości nie taję, królowo,

Z jaką mury Madrytu zobaczę na nowo.

MONDEKAR

Miłość wasza, przeciwnie, miałażby z niechęcią

Żegnać się z Aranjuez?

KRÓLOWA

Przynajmniej z pamięcią

Uroczej miejscowości. Tu się czuję cała

W moim świecie. Ten kącik jam dawno wybrała

Za najmilszy. Tu wita mnie oddech radosny

Wioski – tej przyjaciółki pierwszej życia wiosny.

Tu z mojej Francji tchnienie wiatr do piersi niesie,

Nie bierzcie tego za złe. Każde serce rwie się

Tęsknotą za ojczyzną.

EBOLI

Lecz jakże tu dziwnie

Pusto, głucho, umarło jak w La Trappe.

KRÓLOWA

Przeciwnie –

Ja tę martwość znajduję jedynie w Madrycie.

A wy nam, mościa księżno, cóż na to powiecie? –

OLIWAREZ

Ja jestem tego zdania, miłościwa pani,

Że tu zwyczaj rozrządził z dawna miesiącami.

Jeden tutaj na pobyt, w Prado miesiąc drugi,

W stolicy dni zimowe – tak było, jak długi

Szereg królów hiszpańskich.

KRÓLOWA

Tak księżna pojmuje –

Ja w tej mierze już sporu z wami nie spróbuję.

MONDEKAR

Madryt wkrótce zostanie bardzo ożywiony.

Na Plaza-Major ma być cyrk już ukończony

Do walki byków. Nadto mamy obiecane

Auto da fé.

KRÓLOWA

To głoszą z łagodności znane

Usta mojej Mondekar?

MONDEKAR

Czemuż? – Wszak goreje

Kacerstwo na tych stosach?

KRÓLOWA

Jednak mam nadzieję,

Moja Eboli inny pogląd ma w tej mierze.

EBOLI

Ja? Miłościwa pani niechaj mnie nie bierze

Za gorszą chrześcijankę od markizy przecie.

KRÓLOWA

Ach! Zawsze zapominam, w jakim żyję świecie.

Przejdźmy na inny przedmiot. Jeśli się nie mylę,

Mowa była o wiosce. – Zda mi się, że chwilę

Trwał zaledwie ten miesiąc. – Ileż ja uciechy,

Ach, ile jej pragnęłam od tej wiejskiej strzechy!

Wszystkie moje nadzieje jak wiatrem rozwiane,

Czyliż wszystkie na zawód muszą być skazane?

Dziś mych życzeń chybionych śladu nie znajduję.

OLIWAREZ

Coś księżniczka Eboli głuche zachowuje

Milczenie o Gomezie. – Czy mu pozwolono

Mieć nadzieję? – i rychłoż jego narzeczoną

Powitać się pozwolisz?

KRÓLOWA

A – właśnie na dobie

Przypominasz mi, księżno,

do Eboli

Bo zlecone sobie

Miałam za nim wstawienie. Lecz czy je wnieść mogę?

Mąż, któremu w nagrodę oddam w życia drogę

Moją Eboli, winien być zacnym.

OLIWAREZ

Wszak jemu

Wszyscy zacność przyznają. – Wiadomo każdemu,

Że nawet najłaskawiej pan nasz miłościwy

Darzy go przychylnością.

KRÓLOWA

Winien być szczęśliwy

Taką łaską monarszą. – Ja żądam pewności,

Czy umie kochać i czy godzien jest miłości?

Eboli – ja do ciebie zwracam to pytanie.

EBOLI

w pomieszaniu, ze wzrokiem spuszczonym stoi przez chwilę, po czym rzuca się do nóg Królowej

O! Wspaniała królowo! Okaż zmiłowanie

I na Boga! Nie pozwól dać mnie na ofiarę!

KRÓLOWA

Ofiarę! Dość mi na tym. – Powstań, to nad miarę

Srogości przeznaczenia tak zostać skazaną.

Ja ci wierzę. O! Powstań! Kiedyż była daną

Hrabiemu twa odmowa?

EBOLI

powstając

Już kilka miesięcy;

Książę Karol był jeszcze w szkołach.

KRÓLOWA

wzdryga się i okiem badawczym śledzi Księżniczkę

Może więcej

Godzi się zbadać powód i odmowy słowo.

EBOLI

z niejaką gwałtownością

To być nie może, łaskawa królowo!

Nigdy! Z tysiąca przyczyn.

KRÓLOWA

bardzo poważnie

Nie żądam rachunku.

Już ta jedna, że w tobie nie budzi szacunku,

Wystarcza mi. W tej mierze treść już wyczerpana.

do innych dam

Wszak to jeszcze infantki nie widziałam z rana –

Przywieź mi ją, markizo.

OLIWAREZ

patrząc na zegarek

Królowa wybaczy,

Lecz jeszcze nie godzina.

KRÓLOWA

Więc mi zegar znaczy

Godzinę, w której wolno być matką! To rani!

Gdy nadejdzie godzina, przypomnij mi, pani.

Wchodzi Paź i rozmawia cicho z Ochmistrzynią, która potem zwraca się do Królowej.

OLIWAREZ

Markiz Poza wejść pragnie, pani miłościwa.

KRÓLOWA

Markiz Poza?

OLIWAREZ

Z podróży tylko co przybywa –

Z Niderlandów i Francji – i o łaskę prosi,

Aby mógł wręczyć listy, które wam przynosi

Od regentki i matki.

KRÓLOWA

Czy to pozwolone?

OLIWAREZ

z namysłem

W moich przepisach wprawdzie nie jest wymienione

To zdarzenie, by mogli kastylscy grandowie

Monarchini hiszpańskiej w poufnej rozmowie,

W ogrodowym ustroniu, od dworu obcego

Wręczać jakie bądź pisma.

KRÓLOWA

Ja więc z czynu tego

Odpowiedzialność biorę – sama z niej się sprawię.

OLIWAREZ

Mnie jednak wasza miłość pozwoli łaskawie,

Na tę chwilę rozmowy że się stąd oddalę.

KRÓLOWA

Postąp, księżno, jak wola – nie bronię ci wcale.

Ochmistrzyni oddala się. Królowa daje znak Paziowi, który natychmiast odchodzi.

SCENA CZWARTA

Królowa, Księżniczka Eboli, Markiza Mondekar i Markiz Poza.

KRÓLOWA

Pozdrawiam cię życzliwie, zacny kawalerze,

Na twej ziemi ojczystej.

MARKIZ

Którą, wyznam szczerze,

Nigdy z dumą słuszniejszą nie mieniłem moją

Jak dzisiaj.

KRÓLOWA

zwracając się do dam

Markiz Poza. Przyodziany zbroją

W Rheims, niegdyś z moim ojcem świetne staczał boje

I po trzykroć zwycięstwem uczcił godła moje.

On pierwszy dał mi poznać zaszczyt panowania

Na tronie iberyjskim.

zwracając się do Markiza

W godzinie rozstania

Kiedyś w Luwrze nas żegnał, pewnie w owej chwili

Aniś marzył, że będziesz mym gościem w Kastylii?

MARKIZ

Tak, najjaśniejsza pani, nie śmiałem i marzyć,

Aby Francja postradać, a nas mogła darzyć

Jedynym skarbem swoim.

KRÓLOWA

O dumny Hiszpanie!

Jedynym? I tak śmiało objawiasz to zdanie

Córce domu Walezych?

MARKIZ

Tak. – Jestem tak śmiały,

Gdy wasza mość królewska, przedmiot naszej chwały,

Dzisiaj jesteś już naszą.

KRÓLOWA

W powrocie z obczyzny

Nie minąłeś, jak słyszę, Francji, mej ojczyzny.

O mej czcigodnej matce jakąż wieść mi powie

Twoje słowo? O braciach ukochanych?

MARKIZ

Zdrowie

Królowej matki waszej niedobre zastałem.

Daleka uciech świata, dzisiaj w kole małem

To jedyne życzenie uniosła w ustronie,

By was widzieć szczęśliwą na hiszpańskim tronie.

KRÓLOWA

Czyliż nią być nie muszę przy czułym baczeniu

Tak drogich krewnych moich – przy słodkim wspomnieniu.

Komandorze, zwiedziłeś wiele obcych krajów,

Poznałeś obce dwory i wiele zwyczajów

Widziałeś między ludźmi, a teraz, jak słyszę,

Przenosisz swoje życie w ojczyste zacisze

I jako pan masz zasiąść na ojców zagonie,

Potężniejszy niżeli sam Filip na tronie:

Filozof i swobodny! A wątpię wszelako,

Czyli znajdziesz w Madrycie dziś przyjemność jaką.

W Madrycie wielka... cisza...

MARKIZ

Tym jednak w tej porze

Reszta się Europy pocieszać nie może.

KRÓLOWA

Tak słyszę – lecz mnie mało tyczą sprawy ziemi;

Zarzuciłam je społem z pamiątkami memi.

do Księżniczki Eboli

Zda się, że tam hiacynt widzę w pełnym kwiecie,

Chciej mi podać, księżniczko.

Księżniczka się oddala. Królowa mówi nieco ciszej do Markiza.

Nie mylę się przecie,

Że twój powrót, markizie, uszczęśliwił pewnie

Jednego z twych przyjaciół.

MARKIZ

Mnie zaś wzruszył rzewnie

Widok smutku, na który chyba tylko może...

EBOLI

powracając z kwiatem

Tyle krajów zwiedziłeś, panie komandorze –

I wiele osobliwych rzeczy bez wątpienia

Przywozisz z swej podróży nam do udzielenia.

MARKIZ

O, zapewne, księżniczko! – zadaniem rycerzy

Szukać przygód po świecie, lecz w prawie ich leży

Przede wszystkim obrona nadobnej płci waszej.

MONDEKAR

Przeciw sile olbrzymów? – ta już dziś nie straszy,

Bo już nie ma olbrzymów.

MARKIZ

Przemoc, która gniecie,

Zawsze dla uciśnionych olbrzymem jest przecie.

KRÓLOWA

O! Pan markiz ma słuszność. Jest przemoc olbrzyma,

Lecz do walki z przemocą rycerzy już nie ma.

MARKIZ

W powrocie z Neapolu szczególnym wypadkiem

Smutnego wydarzenia byłem ocznym świadkiem.

Przyjaźń mnie postawiła w tak bolesnej roli.

Jeżeli miłość wasza łaskawie pozwoli

I opowieść nie strudzi...

KRÓLOWA

Mamże do wyboru?

Ciekawość mej księżniczki nie cierpi oporu.

Dalej zatem, do rzeczy – posłuchamy treści,

Zwłaszcza że przyjaciółką jestem opowieści.

MARKIZ

Dwa domy znakomite, w Mirandoli znane

Ze szlachetności rodu, od wieków nękane

Zazdrością, nieprzyjaźnią w spadku dziedziczoną

Od Gwelfów, Gibelinów – szczęśliwie natchnioną

Myślą postanowiły przez związek serdeczny

Pojednać się i pokój zawrzeć z sobą wieczny.

By zespolić to piękne jedności ogniwo,

Padł wybór na Matyldę, cudnie urodziwą

Córkę Kolonnów – i na Fernanda, siostrzana

Możnego Pietra. Nigdy para tak dobrana

Nie złączyła się sercem, bo natura cała

Wraz ze światem swe skarby na wiano zebrała,

Aby uczcić ten wybór.

Fernando znał zrazu

Uwielbioną bogdankę jedynie z obrazu,

Którym pieścił swe zmysły, i truchlał z bojaźni.

Czy znajdzie prawdą utwór pędzla wyobraźni.

Jeszcze w Padwie, kończeniem swych nauk więziony,

Wyglądał błogiej chwili, rychło uwielbionej

Złoży u stóp hołd serca w miłości objawie.

Królowa staje się uważniejsza. Markiz prowadzi dalej opowiadanie i po niejakiej chwili zwraca się do księżniczki Eboli, o ile wzgląd na obecność Królowej na to pozwala.

Wtem żona wuja Pietra śmiercią nagłą prawie

Uwalnia jego rękę. – Z młodzieńczym zapałem

Starzec połyka wieści, które w mieście całem

Niesie sława Matyldy. – Biegnie za tym głosem,

Poznaje ją i wielbi! A nie tknięty losem

Siostrzana i nie bacząc na prawa człowiecze,

Grabi mu narzeczoną i przed ołtarz wlecze,

By swą grabież uświęcić ślubami na wieki.

KRÓLOWA

Cóż przedsięwziął Fernando?

MARKIZ

Ten, myślą daleki

Od prawdy tak okropnej, spieszy, upojony,