Cywilizacja zdrowia E-Book

Praca zbiorowa pod redakcją Mateusza Warchała

• Herausgeber: e-bookowo.pl
• Kategorie: Geisteswissenschaft
• Sprache: Polnisch
• Veröffentlichungsjahr: 2016

Beschreibung

Tytuł publikacji, którą przekazujemy w ręce czytelników oddaje sens czasów, w których żyjemy. To właśnie kategoria zdrowia zdominowała obecnie większość starań, które podejmują różne środowiska naukowe i zawodowe, aby coraz lepiej diagnozować i leczyć choroby oraz stosować odpowiednie działania profilaktyczne. Za sprawą przyjętej definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określającej zdrowie jako pełnię dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby upowszechniono interdyscyplinarny model podejścia do problematyki zagrożeń oraz chorób cywilizacyjnych.Wybór tekstów składających się na monografię nie jest przypadkowy. Wszyscy autorzy w swoich rozważaniach koncentrują się w mniejszym lub większym stopniu na traktowaniu zdrowia i choroby zarówno jako wyzwania jak i zagrożenia cywilizacyjnego. Tym sposobem motywem przewodnim publikacji jest odwołanie explicite i implicite do paradygmatu salutogenetycznego zaproponowanego przez A. Antonovsky’ego. Koncepcja ta wspiera społeczno-ekologiczny model zdrowia oparty na indywidualnej odpowiedzialności za zdrowie, odzwierciedlającej się w stylu życia jako całokształcie zachowań zdrowotnych człowieka.

Leseprobe

Cywilizacja zdrowia

Praca zbiorowa pod redakcją dra Mateusza Warchała

© Copyright by Olgierd Abramski, Anna Ast, Ewa Bandurska, Magdalena Boczkowska, Justyna Czerwińska, Olga Dąbska, Natasza Doiczman, Marlena Duda, Victoria Dunaeva, Agata Dutkiewicz, Gabriela Hanus, Sylwia Hoszowska, Aleksandra Hulewska, Natalia Kaźmierczak, Sławomir Kania, Ewelina Kozłowska, Anna Kowalczyk, Michał Kurcwald, Aleksandra Mijalska, Jolanta Mogiła-Lisowska, Elżbieta Murias, Antoni Niedzielski, Katarzyna Zofia Pilarczyk, Patrycja Ręba, Justyna Sala-Suszyńska, Aleksandra Sobczyk-Kubiak, Łukasz Mikołaj Sokołowski, Martyna Tomczak, Olga Tytko, Eliza Wołoszynek, Małgorzata Wojnarowska, Agnieszka Wojtecka, Iwona Wrześniewska-Wal, Marzena Zarzeczna-Baran, Sebastian Artur Zdończyk

Recenzja książki: dr hab. Stanisław Lachowski

Grafika na okładce: shutterstock

Projekt okładki: e-bookowo

ISBN e-book 978-83-7859-736-0

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo

www.e-bookowo.pl

Kontakt: [email protected]

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie, rozpowszechnianie części lub całości

WSTĘP

Tytuł publikacji, którą przekazujemy w ręce czytelników oddaje sens czasów, w których żyjemy. To właśnie kategoria zdrowia zdominowała obecnie większość starań, które podejmują różne środowiska naukowe i zawodowe, aby coraz lepiej diagnozować i leczyć choroby oraz stosować odpowiednie działania profilaktyczne. Za sprawą przyjętej definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określającej zdrowie jako pełnię dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby upowszechniono interdyscyplinarny model podejścia do problematyki zagrożeń oraz chorób cywilizacyjnych.

Wybór tekstów składających się na monografię nie jest przypadkowy. Wszyscy autorzy w swoich rozważaniach koncentrują się w mniejszym lub większym stopniu na traktowaniu zdrowia i choroby zarówno jako wyzwania jak i zagrożenia cywilizacyjnego. Tym sposobem motywem przewodnim publikacji jest odwołanie explicite i implicite do paradygmatu salutogenetycznego zaproponowanego przez A. Antonovsky’ego. Koncepcja ta wspiera społeczno-ekologiczny model zdrowia oparty na indywidualnej odpowiedzialności za zdrowie, odzwierciedlającej się w stylu życia jako całokształcie zachowań zdrowotnych człowieka.

Monografię otwiera tekst poruszający problematykę, która nabiera szczególnego znaczenia w czasach swoistego rozczarowania skutecznością tzw. medycyny tradycyjnej. Autorki obserwując i przybliżając czytelnikom rozwiązania przyjęte w różnych krajach wskazują na widoczny trend związany z połączeniem technik medycyny tradycyjnej i alternatywnej, szczególnie w leczeniu pacjentów onkologicznych.

Kolejny tekst wprowadza pojęcie wczesnej profilaktyki zdrowotnej i jej praktycznego wymiaru, czyli psychoedukacji i nauczania o aktywności prozdrowotnej. Autorka podkreśla znaczenie instytucjonalnych specjalistów współpracujących z poszczególnymi osobami oraz społecznościami (np. szkołami), którzy mogą udzielać rad związanych z korzystną dla zdrowia aktywnością fizyczną, zbilansowanym odżywianiem się, właściwym reagowaniem na stres.

Tematykę, z którą mierzą się obecnie wszystkie współczesne społeczeństwa, czyli uzależnienie od nowych substancji psychoaktywnych porusza kolejny tekst. Autor kładzie w nim szczególny nacisk na negatywne skutki nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomani z dnia 1 lipca 2015 roku, które egzemplifikuje w oparciu o analizę anonimowych forów obrazkowych.

Kolejny autor przybliża wybrane aspekty prawne dotyczące bezpieczeństwa nowej żywności. Celem rozważań jest próba odpowiedzi na pytanie, czy obecny stan prawny uwzględnia kwestię stosowania nowych metod produkcji środków spożywczych i wprowadzania na rynek unijny żywności dotychczas niespożywanej w Unii Europejskiej w kontekście zasady ochrony oraz ograniczania możliwego ryzyka.

W publikacji traktującej o zagrożeniach cywilizacyjnych nie mogło zabraknąć rozważań nt. stresu. W tym przypadku tematyka podjęta została w kontekście zastosowania innowacyjnych metod i narządzi mających zastosowanie w łagodzeniu stresu przewlekłego np.: bio- i neurofeedback.

Odważną dyskusję nad „lękiem przed płodnością” podejmuje autorka artykułu będącego przeglądem współcześnie stosowanych środków antykoncepcyjnych ingerujących w zdrowie kobiety oraz ich uzależniającego charakteru.

Z kolei inny, ostatnio coraz rzadziej podejmowany problem diagnostyczno-terapeutyczny porusza autorka tekstu dotyczącego dysleksji. Artykuł stanowi przegląd etiologii występowania zaburzenia z uwzględnieniem traktowania go jako problemu cywilizacyjnego oraz metod jego terapii.

Szczególną troskę środowisk diagnostyczno-terapeutycznych stanowią ostatnio zaburzenia odżywiania. Nie bez powodu autorzy kolejnego tekstu traktują je w kategorii zaburzeń cywilizacyjnych, gdyż jak wzmiankują (…) odzwierciedlają one pewne charakterystyczne tendencje we współczesnej kulturze zachodniej. Cześć czytelników może się także zapoznać ze stosunkowo nową jednostką chorobową, nadal rzadko opisywaną, czyli ortoreksją.

Pokrewny temat, czyli zagadnienie otyłości poruszają kolejni autorzy, którzy również traktują je w perspektywie cywilizacyjnej uznając przy tym, że (…) rozwój mechanizacji ułatwił człowiekowi życie, z drugiej zaś – przyczynił się do obniżenia potrzeby wydatkowania energii przyjmowanej wraz z żywnością. Opracowanie stanowi syntetyczny przewodnik dotyczący zagadnienia otyłości, w którym autorzy zwracają szczególną uwagę na jego przyczyny i skutki.

Badania własne nad tendencją do zachowań bigorektycznych wśród instruktorek fitness opisują autorki kolejnego opracowania. Zaproponowana tematyka stanowi swoiste novum, ze wglądu na przyczynkowy charakter badań nad tym zjawiskiem.

O cywilizacji zdrowia nie można mówić bez refleksji nad analizą relacji ciała i tożsamości jednostki w perspektywie makro i mikro społecznej, o czym traktuje kolejny artykuł. Autorka parafrazując głównie Giddensa, Mead’a, czy Foucaulta przekłada rozważania teoretyczne na praktykę dotyczącą zjawiska dyscyplinowania ciała.

Rozważania o zaburzeniach odżywiania w kontekście „fit kultury” podejmują autorki kolejnego opracowania w prezentowanym zbiorze tekstów koncentrując się na ideałach piękna zawartych w portalach internetowych oraz społecznościowych i ich wpływie na powstanie określonych jednostek chorobowych.

Z kolei znaczenie aktywności fizycznej i jej roli w utrzymywaniu zdrowia podkreśla w swoim artykule kolejna autorka. Prezentowany materiał przedstawia ruch fizyczny jako czynnik niezbędny dla profilaktyki i utrzymania zdrowia w świetle badań autorki nad rzeczywistym stopieniem aktywności fizycznej w różnych grupach wiekowych.

Odrębny temat poruszony został w tekście dotyczącym medycyny estetycznej w kontekście zgody pacjenta na zabieg oraz ograniczenia ryzyka jego wykonania w świetle przepisów prawa.

Jak podkreśla autorka kolejnego opracowania satysfakcja chorych z jakości opieki zdrowotnej, a także ich gotowość do stosowania się do zaleceń lekarskich związana jest z funkcją jakości kontaktu, który lekarz nawiązuje z pacjentem. Ta od wielu lat badana relacja nabiera szczególnego znaczenia w kontekście humanizacji medycyny i stosowanego podejścia fenomenologicznego.

Praktyczne implikacje dotyczące wskaźnika poczucia koherencji studentów kierunków nauczycielskich przedstawiają autorki kolejnego tekstu. Dostrzegając rolę poczucia koherencji w psychospołecznym funkcjonowaniu nauczycieli oraz jego znaczenie w praktyce pedagogicznej podjęły one i zaprezentowały badania, których celem była charakterystyka poczucia koherencji przyszłych nauczycieli w odniesieniu do wybranych wskaźników socjodemograficznych takich jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania oraz stan cywilny.

O profilaktyce pozytywnej w kontekście budowania zaangażowanej kultury i pozytywnego klimatu szkoły traktuje następna publikacja. Autor dostrzega zagrożenie w postaci nowych negatywnych zjawisk tj. cyberprzemocy, uzależnienia behawioralnego, czy restrykcyjnych diet itp. Z tego powodu tak istotne jest prowadzenie profilaktyki pozytywnej, do których należą budowanie pozytywnego klimatu szkoły i klasy oraz zaangażowanej kultury szkoły

Kolejne opracowanie stanowi charakterystykę sytuacji zdrowotnej kobiet, które padły ofiarą przemocy w rodzinie. Autorka ukazuje skutki przemocy wobec kobiet, a tym samym kwestionuje powszechnie panujący stereotyp, że przemoc w rodzinie jest wyłącznie sprawą prywatną.

Tematykę tanatologiczną i funeralną, relatywnie rzadko przedstawianą w literaturze naukowej podejmuje autor tekstu poświęconego tym niełatwym zagadnieniom. W artykule szczegółowo omówiono zagadnienia prawa funeralnego w kontekście lokalizowania cmentarzy w obrębie siedlisk ludzkich i niebezpieczeństw zdrowotnych i epidemiologicznych z tym związanych.

Następny artykuł nawiązuje do literatury biograficznej. Autorka bada motyw sportu w literaturze XIX i XX wieku, która opisują sylwetki sportowców. Prezentacja literackiego opisu sportowca w perspektywie piśmiennictwa autobiograficznego motywującego odbiorcę do rozpoczęcia aktywności fizycznej została zobrazowana na przykładzie książki pt. „Nie mówcie mi jak mam żyć” opisującej sylwetkę Władysława Kozakiewicza.

Autorka następnego artykułu prezentuje wynik badań własnych dotyczących choroby nowotworowej i dynamiki jej znaczeń w doświadczeniu osób chorujących. Badania zostały oparte na jakościowej analizie treści blogów onkologicznych. Autorka konstatuje, że rola chorego onkologiczne funkcjonuje jako stereotyp, natomiast blogesfera i kampanie społeczne starają się go łamać.

Tematykę onkologiczną kontynuuje autor kolejnego opracowania, który podejmując analizę zachorowań na raka piersi w poszczególnych przedziałach wiekowych wskazuje drastyczny wzrost zachorowań występuje pomiędzy pięćdziesiątym a sześćdziesiątym dziewiątym rokiem życia. Celem swojej pracy autor uczynił analizę zachowań zdrowotnych kobiet po leczeniu raka piersi w okresie starzenia się z uwzględnieniem różnych czynników socjodemograficznych.

Czynnikiem warunkującym zdrowie człowieka jest m.in. styl życia, co podkreślają autorki artykułu poświęconego relacji złego odżywiania do zapadalności na choroby nowotworowe. Na styl życia składają się zachowania zdrowotne, a wśród nich zwyczaje żywieniowe, które mogą oddziaływać biopozytywnie lub bionegatywnie na organizm człowieka. Autorki stawiają tezę, że błędy żywieniowe, zarówno ilościowe jak i jakościowe, mogą przyczynić się do przedwczesnej umieralności.

Postawy konsumentów względem ekożywności na przykładzie Polski, Danii, Finlandii, Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Kanady przedstawia autorka publikacji o charakterze przeglądowym. Analiza przeprowadzona na podstawie badań wtórnych z pięciu krajów świata pozwoliła zdefiniować profil konsumenta nabywającego produkty ekologiczne oraz poznać motywy mające wpływ na jego decyzje.

Kolejny artykuł przedstawia przykłady osób niepełnosprawnych, które mogą żyć pełnią życia i osiągać sukcesy zawodowe w różnych sferach działalności publicznej np.: sporcie, rozrywce, czy mediach.

Monografię zamyka tekst stanowiący próbę identyfikacji istoty, podstawowych założeń oraz korzyści wynikających z wykorzystania nowoczesnych koncepcji zarządzania w ochronie zdrowiaSpektrum zagadnień poruszonych w całym materiale zawartym w monografii, niezależnie od jego badawczego czy przeglądowego charakteru skłania do refleksji nad wszechogarniającą nas i dominującą kategorią zdrowia rozumianą w wymiarze medycznym, psychologicznym, socjologicznym, antropologicznym, czy prawnym. Swoistym paradoksem jest jednak fakt, że rozwój cywilizacji, o który człowiek tak bardzo zabiegał stał się dla niego również zagrożeniem.

Dziękując wszystkim autorom za przyjęcie zaproszenie do publikacji mam nadzieję, że kolejne rozważania dotyczące tak istotnego zagadnienia jakim jest zdrowie nadal pozostaną w kręgu zainteresowań specjalistom z tak wielu dziedzin, a dla czytelników staną się źródłem niekończących się inspiracji naukowych i zawodowych.

Agnieszka Wojtecka, Małgorzata Wojnarowska, Marzena Zarzeczna-Baran, Ewa Bandurska

Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej Gdański Uniwersytet Medyczny

MEDYCYNA TRADYCYJNA I ALTERNATYWNA W ŚWIETLE BADAŃ WYBRANYCH KRAJÓW

Wstęp

Prezentowany tekst jest przeglądem niektórych publikacji w wybranych krajach, dotyczących wkładu społecznego, jaki niesie stosowanie zarówno medycyny tradycyjnej jak i alternatywnej oraz rekomendacji związanych z badaniem ich efektywności oraz strategii włączenia w istniejące systemy ochrony zdrowia. Korzystanie z usług niekonwencjonalnych terapeutów sugeruje, że niektóre potrzeby zdrowotne obywateli są realizowane poza systemem oficjalnej służby zdrowia. Dlatego dla właściwego rozpatrzenia podejścia do kwestii medycyny tradycyjnej i alternatywnej w kontekście zdrowia publicznego ważne jest określenie znaczenia tych pojęć. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wydała dokument poświęcony medycynie tradycyjnej.1 Zawarła w nim następujące definicje, rozróżniając medycynę tradycyjną od komplementarnej. Medycyna tradycyjna, ang. Traditional medicine (TM) – jest to suma wiedzy, umiejętności i praktyki opartej na teorii, wierzeniach i doświadczeniach właściwych dla rodzimej kultury, stosowanych w zachowaniu zdrowia jak również prewencji, diagnozie, czy leczeniu chorób somatycznych i psychicznych. Medycyna komplementarna zwana także alternatywną, ang. Complementary medicine (CAM) – odnosi się do szerokiego zakresu praktyki ochrony zdrowia, która nie jest częścią własnej tradycji danego kraju lub medycyny konwencjonalnej i nie jest zintegrowana z głównym systemem ochrony zdrowia. W niektórych krajach jest używana zamiennie w medycyną tradycyjną. Medycyna tradycyjna i komplementarna, ang. TM/CM – łączy oba te pojęcia, obejmując produkty, praktykę i osoby zajmujące się tymi dyscyplinami. Ze względu na brak polskich skrótów autorki stosują w niniejszym artykule skróty angielskie tych pojęć.

WHO stwierdza, że medycyna tradycyjna i alternatywna jest ważną i często niedocenianą częścią usług zdrowotnych. Stosowanie obu tych form jest popularne w niemal każdym kraju a liczba usług w tym zakresie stale rośnie. W niektórych krajach medycyna tradycyjna lub niekonwencjonalna jest określana jako medycyna komplementarna. TM jest szczególnie wykorzystywana w prewencji i leczeniu chorób przewlekłych. Obecnie obserwuje się trend związany z połączeniem technik medycyny tradycyjnej i komplementarnej z medycyną konwencjonalną. Dlatego rządy wielu krajów uznają potrzebę rozwoju i spójnego podejścia do opieki zdrowotnej, która pozwoli lekarzom i pacjentom na dostęp do medycyny tradycyjnej w sposób bezpieczny i efektywny kosztowo. Globalna strategia sprzyja odpowiedniej integracji i regulacjom, dzięki którym kraje mogą rozwijać aktywną politykę, dzięki której medycyna tradycyjna może się stać częścią opieki zdrowotnej.

Dlatego WHO określiła cele strategiczne, które mają wesprzeć kraje członkowskie w stosowaniu rozwiązań typu TM/CM:

a. uznanie potencjalnego wkładu medycyny tradycyjnej w zdrowie, dobrostan i ochronę zdrowia;

b. promocja bezpiecznego i efektywnego zastosowania medycyny tradycyjnej przez regulacje, badania i integrację produktów, praktyki i osób zajmujących się stosowaniem TM w systemie ochrony zdrowia, jeśli jest to właściwe i możliwe.2

Zgodnie z wydanym dokumentem WHO podjęła się realizacji wyzwań w zakresie TM. Wyzwania te dotyczą przede wszystkim:

opracowania i realizacji polityki i regulacji;

integracji, w szczególności identyfikacji i ewaluacji strategii i kryteriów integracji TM w narodowych systemach zdrowia i podstawowej opieki zdrowotnej;

bezpieczeństwa i jakości, w szczególności oceny produktów i usług, kwalifikacji osób zajmujących się TM, metodologii i kryteriów dla ewaluacji skuteczności;

zdolności kontroli i regulacji reklamy i popytu;

badań i rozwoju;

edukacji i szkoleń osób zajmujących się medycyną tradycyjną i alternatywną

informacji i komunikacji na temat prowadzonej polityki, regulacji, profilu usług, danych uzyskanych w badaniach, lub uzyskania wiarygodnych źródeł informacji dla konsumentów.

3

Autorzy dokonali przeglądu wybranych publikacji pod kątem wkładu społecznego, jaki niesie stosowanie zarówno medycyny tradycyjnej jak i alternatywnej oraz rekomendacji związanych z badaniem ich efektywności oraz strategii włączenia w istniejące systemy ochrony zdrowia.

Medycyna tradycyjna i alternatywna w wybranych krajach

Tajwan

Zgodnie z obowiązującą na Tajwanie Ustawą o Medycynie i Pielęgniarstwie medycyna tradycyjna i komplementarna obejmuje między innymi domowe sposoby leczenia i ziołolecznictwo, bańki oraz upuszczanie krwi. Niektóre z technik są finansowane w ramach ubezpieczenia zdrowotnego, natomiast medycyna chińska, akupresura, masaże nie są tym ubezpieczeniem objęte. W publikacji Mei-Ling Yeh przedstawiono wyniki badania, które dotyczyło stosowania TM/CM na Tajwanie.4 Badaną populację stanowiło 2310 osób, spośród których 86,9% w ciągu ostatniego roku stosowało jedną z technik uznaną za TM/CM. Stwierdzono, że ważnymi predyktorami stosowania TM/CM są: starzenie się społeczeństwa, zatrudnienie, liczba ośrodków zdrowia na 10 tysięcy mieszkańców. Okazało się, że właśnie osoby posiadające pracę oraz odpowiednio wysoki status ekonomiczny, mają większe możliwości korzystania z technik TM/CM, szczególnie tych, które nie są objęte ubezpieczeniem. Ponadto stwierdzono, że starzenie się populacji Tajwanu również znacząco wpływa na częstsze stosowanie medycyny chińskiej. Chińczycy, łączą zastosowanie medycyny zachodniej z akupunkturą, ziołolecznictwem, masażami, i innymi technikami, w celu łagodzenia symptomów choroby oraz promocji dobrego zdrowia. Osoby powyżej 66. roku życia stosują medycynę alternatywną właśnie w celu łagodzenia bólu oraz poprawy jakości życia i utrzymania zdrowia. Mei-Lingg Yeh rekomenduje podjęcie wysiłków na rzecz reformy ubezpieczeń zdrowotnych w celu całkowitego pokrywania kosztów i poprawienia dostępu do technik TM/CM dla całego społeczeństwa.

Korea Południowa

W Korei Południowej przeprowadzono badanie w generalnej populacji kraju, mające na celu rozpowszechnienie samodzielnego stosowania medycyny alternatywnej lub przez praktyków w tej dziedzinie, którzy nie są związani z instytucjami publicznymi.5 W grupie 1284 badanych, w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie 915 osób (71,3%) przyznało się do stosowania metod medycyny komplementarnej. Najczęściej, bo wśród prawie 59% badanych, były stosowane naturalne produkty. Spośród odnotowanych 1740 terapii opartych na CM, prawie 83% było stosowanych samodzielnie. 5,6% lekarzy informowało pacjentów o możliwościach stosowania metod z zakresu medycyny alternatywnej. Prawie 18% pacjentów konsultowało z lekarzami samodzielnie stosowaną terapię opartą na metodach TM/CM. W badaniu stwierdzono, że metody CM były częściej stosowane przez osoby starsze. Ponadto częściej po tego typu metody sięgały osoby pozostające w związkach małżeńskich oraz kobiety, osoby niereligijne, z poziomem edukacji poniżej wyższego a także niepalący i niepijący oraz ci, którzy postrzegali swój stan zdrowia jako zły a także ci, którzy częściej czytali artykuły dotyczące zdrowia. Seung-Min Baek rekomenduje skupienie uwagi badaczy na bezpieczeństwie i ewentualnej efektywności terapii opartych na CM, stosowanych samodzielnie lub ordynowanych przez nieautoryzowanych praktyków w tej dziedzinie.

Gwatemala

W Gwatemali przeprowadzono badanie wśród 100 rodziców dzieci chorych na raka, które trwało od maja 2008 do lutego 2010. Było ono pierwszym w Ameryce Łacińskiej, które dotyczyło stosowania metod medycyny tradycyjnej i alternatywnej.6 90% rodziców deklarowało stosowanie TM/CM. Średni wiek dzieci, u których stosowano metody związane z TM/CM wynosił 9,2 lata, przy czym 63% z nich było w trakcie leczenia nowotworów. Najczęściej rodzice sięgali po medycynę tradycyjną i alternatywną w celu wsparcia medycyny tradycyjnej, jednak 34% rodziców używało TM/CM jako terapii podstawowej. Ponad połowa rodziców poddawała swoje dzieci dietom (55%) oraz podawała ziołowe suplementy (55%), przy czym większość rodziców używała obu tych metod jednocześnie. Najczęściej TM/CM stosowano w celu poprawy ogólnego dobrostanu (ponad połowa badanych), a także wsparcia układu odpornościowego, leczenia, poprawy odżywienia oraz poprawy poziomu hemoglobiny. Elena Ladas zwraca uwagę, że ze względu na powszechne użycie metod z zakresu TM/CM konieczna jest poprawa komunikacji pomiędzy lekarzami a rodzinami. Ponadto konieczne jest podjęcie działań mających na celu określenie roli i efektywności TM/CM w prowadzeniu terapii w oparciu o medycynę tradycyjną.

Wielka Brytania

Paul Posadzki et al. przeprowadził przegląd systematyczny 11 recenzowanych publikacji dotyczących rozpowszechnienia użycia medycyny alternatywnej wśród pacjentów pediatrycznych.7Stwierdzono, że metodologia większości badań była niskiej jakości. W związku ze znaczącymi różnicami dotyczących zebranych danych zrezygnowano z przeprowadzenia metaanalizy. 10 badań dotyczyło generalnie stosowania CM, a jedno dotyczyło wyłącznie homeopatii. Całkowita liczba pacjentów wynosiła 17 631, z chorobami takimi jak: zespół jelita drażliwego, nowotwory, choroby skóry i inne. Wyniki 7 badań pokazują, że ankietowani postrzegali metody CM jako efektywne - 48,3% pacjentów/rodziców uznawało te metody jako korzystne. Zdarzenia niepożądane były raportowane w 2 badaniach, odsetek incydentów wynosił 17,5%. Stosowanie CM było najczęściej rozpowszechnione wśród osób z wyższym wykształceniem, co stwierdzono w 7 badaniach, natomiast w 5 badaniach stwierdzono, że źródłem wiedzy o metodach CM byli przyjaciele i rodzina. Spośród metod CM najczęściej stosowano homeopatię (24,9%), ziołolecznictwo (21,3%) i aromaterapię (19,08%). Jako główną rekomendację wskazano wyposażenie lekarzy w odpowiednią wiedzę w celu udzielania odpowiedzialnych porad.

Australia

Ogólnonarodowe badanie przeprowadzone w Australii wskazało na znaczące rozpowszechnienie stosowania metod medycyny alternatywnej wśród kobiet chorych na raka piersi.8 Kwestionariusz ankiety rozesłano do 367 kobiet z rakiem piersi. Spośród nich 321 (87,5%) zadeklarowało korzystanie z metod CM, przy czym 80,1% przyznało, że stosuje te metody obecnie a 7,4%, ze stosowało je także przed zachorowaniem. Głównym powodem skłaniającym kobiety do korzystania z metod alternatywnych terapii była poprawa zdrowia psychicznego (86,3%), poprawa zdrowia emocjonalnego (54,2%) oraz wzmocnienie systemu odpornościowego (68,5%). A zatem można stwierdzić, że kobiety chore na raka piersi traktowały te metody jako sposób na objęcie terapią nie tylko ciała, ale także i psychiki. Niektóre z kobiet również uważały, że w ten sposób będą mogły zredukować niepożądane efekty uboczne tradycyjnej terapii. Najczęściej stosowaną metodą alternatywną była suplementacja witaminowa (54,2%), uczestnictwo w grupach wsparcia (49,8%), masaże (41,4%) oraz medytacja (38,7%).

Polska

W Polsce mało jest publikacji naukowych dotyczących stosowania metod TM/CM. Najnowsze dane związane z omawianą tematyką ukazały w artykule autorstwa Augustyniak w roku 2016.9 Badanie dotyczyło oceny stosowania metod altermatywnych przez pacjentów z rozpoznaną chorobą nowotworową, leczonych konwencjonalnie. Wśród 100 chorych (52 kobiety, 48 mężczyzn), w wieku 30-75 lat i więcej przeprowadzono ankietę, stwierdzając, że 32 pacjentów stosuje metody związane z medycyną komplementarną. Okazało, że częstość stosowania tych metod nie zależała od wieku, stanu cywilnego, miejsca zamieszkania oraz od wykształcenia. Również decyzja o stosowaniu CM nie była zależna od czasu trwania choroby. Najrzadziej medycynę alternatywną stosowały osoby chorujące dłużej niż 24 miesiące – 25% osób. Najczęściej do stosowania TM/CM przyznawały się osoby chorujące od 6 do 12 miesięcy – 40%. Natomiast wśród osób chorujących od 12 do 24 miesięcy 33% deklarowało korzystanie z zabiegów i metod TM/CM. Zbliżone odpowiedzi uzyskano wśród chorujących od 1 do 6 miesięcy – 29,41%. Zarówno kobiety jak i mężczyźni najczęściej korzystali z ziołolecznictwa – odpowiednio 21,28% i 12,77%. Natomiast kobiety znacznie częściej niż mężczyźni wybierały preparaty medycyny alternatywnej – 17,02% vs. 8,52%. Mężczyźni w ogóle nie korzystali z bioenergoterapii, podczas gdy 12,76% kobiet wybrało właśnie tę technikę. Nieco starsze badanie Świątoniowskiego, z roku 2002, przeprowadzone we Wrocławiu pokazało, że 52% ankietowanych przyznało, że stosuje metody CAM, a 2% przyznało, że stosowało je w przeszłości. Przy czym pacjenci ze złymi lub niepewnymi rokowaniami chętniej stosowali metody alternatywne – odpowiednio 65% i 44,5% pacjentów.10

Rekomendacje dotyczące prowadzenia badań związanych ze stosowaniem TM/CM

Badacze niemieccy Michael Teut i Klaus Linde opublikowali w roku 2013, w czasopiśmie Complementary Therapies in Medicine, krytyczne uwagi dotyczące prowadzonych badań w zakresie stosowania TM/CM oraz zamieścili rekomendacje związane z ich prowadzeniem.11Zwracają oni uwagę, że opis pojedynczego badania jest najprawdopodobniej najlepszym narzędziem dydaktycznym w nauczaniu medycyny, a szczególnie medycyny komplementarnej, jednak bardzo rzadko informacje zawarte w wynikach takich badań prowadzą do odpowiedzi na badania naukowe. Jako dwa fundamentalne pytania wymieniają: (1) Czy moje obserwacje są wiarygodne? (2) Jakie czynniki, inne niż zastosowane przeze mnie leczenie, mogą wyjaśniać obserwowane wyniki?

Kolejnym postawionym przez nich problemem jest uznanie efektywności CAM na podstawie pojedynczego badania. Autorzy wprawdzie uznają, że jest możliwe pokazanie efektywności w przypadku jednego pacjenta na podstawie rygorystycznie prowadzonego badania, jednak generalne uznanie efektywności terapii w warunkach zastanych jest niemożliwe. Chyba, że istnieją zgodne rezultaty z dużej liczby podobnych badań.

Jakkolwiek studia przypadków są bardzo dobrym instrumentem to poprawiania zdolności do krytycznej (samo)obserwacji. Mogą być użyte do stawiania hipotez, uważnej obserwacji i analizowania procesu klinicznego. Mogą także służyć do oceny jakości oraz jako materiał szkoleniowy.

Jako idealne warunki prowadzenia większości pojedynczych badań wymieniają:

stabilna podstawa odnosząca się zazwyczaj do danej choroby przewlekłej,

jeśli problem choroby może być rozwiązany samodzielnie lub często występuje spontaniczna remisja, prowadzenie studium przypadku nie jest właściwą metodą badawczą,

istotne jest wprowadzanie tylko jednego nowego lub powtórzenie jednego elementu terapeutycznego w tym samym czasie,

nie zachodzi efekt przeniesienia efektu pomiędzy fazami terapii,

ważna kontynuacja oceny wyników (wysoka liczba mierzonych punktów),

za istotne należy uznać motywowanie pacjentów do przestrzegania zaleceń,

należy prowadzić badania w warunkach klinicznych z wystarczającym czasem do ich prowadzenia.

Michael Teut i Klaus Linde odwołują się do skonsolidowanych standardów raportowanych badań klinicznych, opublikowanych przez CONSORT (CONsolidated Standards Of Reporting Trials), które są pomocne w poprawie jakości badań klinicznych.12

CONSORT z siedzibą w Ottawie zrzesza organizacje, instytucje i wydawnictwa naukowe, które aprobują te standardy i zachęcają do ich stosowania. Ważnym aspektem są kwestie etyczne i uznanie danej terapii za eksperymentalną. Dlatego ważne jest prowadzenie badań dotyczących CM w oparciu o uznane standardy i przyznanie, że pojedyncze badania mają również wartość dla podstawowych badań klinicznych, jako badania pilotażowe, oraz w celu sformułowania hipotezy dla większych i bardziej kosztownych badań klinicznych.

Wnioski

Korzystanie z alternatywnych metod leczenia oraz z medycyny ludowej jest zjawiskiem powszechnym w różnych populacjach. Z przeprowadzonego przez Ernsta przeglądu systematycznego, obejmującego 26 badań przeprowadzonych w 13 krajach, wynika, że średnio 31% pacjentów onkologicznych stosuje przynajmniej jedną z dostępnych metod alternatywnych.13 Należy też zwrócić uwagę, że metody medycyny tradycyjnej i komplementarnej są często stosowane przez rodziców wśród dzieci. W innej publikacji tego samego autora można znaleźć dane, że 73% dzieci i młodzieży leczonych onkologicznie próbowało tego rodzaju terapii.14

Przegląd wybranych publikacji wskazuje jednak nie tylko na duże rozpowszechnienie metod TM/CM, ale pokazuje też, jak ważny jest dostęp do informacji opartych na faktach. Przy czym dostęp do rzetelnych informacji powinni mieć zarówno lekarze jak i pacjenci, aby wesprzeć podejmowanie decyzji w zastosowaniu metod wspierających terapie konwencjonalne.

Dlatego do głównych wniosków i rekomendacji w zakresie stosowania medycyny ludowej oraz medycyny alternatywnej w kontekście zdrowia publicznego należy zaliczyć:

prowadzenie badań związanych ze stosowaniem medycyny tradycyjnej i alternatywnej w celu zbadania efektywności, powinno odbywać się podstawie uznanych standardów prowadzenia takich badań,

medycyna tradycyjna i alternatywna powinna być osadzona w systemach ochrony zdrowia, adekwatnie do specyfiki systemu w danym kraju i powinna być objęta regulacjami prawnymi,

prowadzenie działań edukacyjnych skierowanych zarówno do profesjonalistów medycznych jak i pacjentów, po to, aby metody TM/CM w sposób właściwy wspierały terapie tradycyjne, szczególnie w przypadku ciężkich i niepewnych rokowań.

Bibliografia

Organization WH. WHO Traditional Medicine Strategy 2014-2023, 2013.

M.L. Yeh, K.C. Lin, H.H. Chen, Y.J. Wang, Y.C. Huang, Use of traditional medicine and complementary and alternative medicine in Taiwan: a multilevel analysis, „Holist Nurs Pract” 2015, 29(2)

B. Seung-Min, C.S. Mi, S. Hyun-Ju, K.S. Gi, J. Ji-Hoon, L. Minhee, et al., Use of complementary and alternative medicine by self- or non-institutional therapists in South Korea: a community-based survey, „Intergrative Medicine Research”, 2(2013).

E.J. Ladas, S. Rivas, D. Ndao, D. Damoulakis, Y.Y. Bao, B. Cheng, et al., Use of traditional and complementary/alternative medicine (TCAM) in children with cancer in Guatemala, „Pediatr Blood Cancer” 2014, 61(4).

P. Posadzki, L. Watson, A. Alotaibi, E. Ernst, Prevalence of complementary and alternative medicine (CAM)-use in UK paediatric patients: a systematic review of surveys, „Complement Ther Med” 2013, 21(3)

T. Kremser, A. Evans, A. Moore, K. Luxford, S. Begbie, A. Bensoussan, et al., Use of complementary therapies by Australian women with breast cancer, „Breast 2008”, 17(4).

K. Augustyniak, K. Brudnoch, J. Owsianowska, D. Schneider-Matyka, A. Jurczak, B. Karakiewicz, Stosowanie metod alternatywnych i komplementarnych przez pacjentów z rozpoznaną chorobą nowotworową poddawanych chemioterapii, „Family Medicine&Primary Care Review” 2016, 18, 1.

G. Świątoniowski, T. Kłaniewski, K. Sośnik, A. Pokryszko, M. Rychlik, M. Worszylewicz-Szymanek, et al., Ocena zasięgu stosowania niekonwencjonalnych metod leczenia przez chorych na wybrane, porównywalne rokowniczo jednostki onkologiczne i kardiologiczne, „Onkologia Polska” 2002, 5(2).

M. Teut, K. Linde, Scientific case research in complementary and alternative medicine - a review „Complement Ther Med” 2013, 21(4).

www.consort-statement.org

E. Ernst, M.H. Pittler, B. Wider, Terapie uzupełniające w leczeniu bólu, red. wyd. pol. J Dobrogowski, J.Wordliczek, Wrocław 2010.

E. Ernst, Serious adverse effects of unconventional therapies for children and adolescents: a systematic review of recent evidence, „Eur J Pediatr” 2003, 162(2).

Jolanta Mogiła-Lisowska

Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

KONCEPCJA NOWEGO KIERUNKU W EDUKACJI ZDROWOTNEJ - WCZESNA PROFILAKTYKA ZDROWOTNA (WPZ)

Wstęp

Jednymi z najbardziej zauważalnych zjawisk współczesnego świata jest coraz powszechniejsza akceptacja dla pluralizmu, wyrażanego w polityce, kulturze, gospodarkach wielu krajów. Wraz z nim pojawiają się nowe wzory zachowań, nie tylko te, które dotyczą poprawności politycznej, ale również związane z zachowaniami pro- i antyzdrowotnymi15. Konsekwencją są coraz nowsze i wielokierunkowe poszukiwania możliwości wpływu na świadomość prozdrowotną czy dalej - identyfikacji czynników społecznych odpowiedzialnych za realizację zachowań sprzyjających zachowaniu pełnego zdrowia16, 17.

Powszechnie uznawany jest dziś znaczący wpływ stylu życia18 i zachowań zdrowotnych podejmowanych w cyklu życia, na stan zdrowia ludności. A tymczasem najczęściej zagrażającymi zachowaniami są:

- nieprawidłowe żywienie,

- brak aktywności fizycznej i

- spontaniczna reakcja na stres.

Czynniki te określa się jako najbardziej odpowiedzialne za rozpowszechnienie się nadwagi i otyłości, chorób układu krążenia i oddechowego, chorób metabolicznych, psycho- nerwowych. Konsekwencje zdrowotne otyłości są dziś rozpoznane i dotyczą nie tylko problemów psycho- somatycznych, ale również w wielkim stopniu utraty sprawności układu ruchu, zaburzeń metabolicznych, czy sprawności działania układu krążenia, oddechowego, pokarmowego19.

Kolejne lata przynoszą stopniowy rozwój zainteresowań i realizacji prozdrowotnego stylu życia przez Polaków20, nadal jednak realizacja zachowań rekreacyjno- ruchowych odbiega znacząco od innych krajów Europy21. Szczególnie jeśli chodzi o uczestnictwo osób dorosłych i starszych w rekreacji ruchowej. Z kolei badania Ipsos (2005) wskazują, że Polacy są w niewielkim stopniu, w porównaniu do innych badanych grup, zainteresowani racjonalizacją odżywiania. Opinie nt. zdrowego odżywiana mają w Polsce swoje mocno zakorzenione tradycje. Uważa się powszechnie, że zdrowe odżywianie polega na systematycznym spożywaniu trzech posiłków dziennie, najlepiej w domu i w miarę różnorodnych. Na dalszych planach jest piramida zdrowego żywienia, czy produkty ekologiczne lub modyfikacja białkowa dostosowana do potrzeb indywidualnych.

Na tym tle pojawia się potrzeba edukacji społeczeństwa w zakresie prowadzenia zdrowego stylu życia22. Jednym z jej ogniw jest kształcenie specjalistów.

Z drugiej strony charakterystyczną cechą dzisiejszych działań człowieka, na wielu polach zachowań jest ciągła diagnoza i monitorowanie ich efektywności. Inną znamienną cechą są zglobalizowane skutki rozwoju społeczno- ekonomicznego. Z jednej strony oddziaływanie środowiska zewnętrznego na jednostkę ludzką takiego, jak np. zminimalizowanie szeroko pojętej aktywności fizycznej23, ale też rekreacyjno-ruchowej24, presja wielu czynników w ograniczonym czasie i przestrzeni, czy ostatecznie pośpiech i brak racjonalizmu w żywieniu - przyczynia się do postępującej utraty zdolności odpornościowych organizmu, a z drugiej strony - wymusza zmiany zachowań jednostek i całych populacji.

Najczęściej niekorzystnych dla zdrowia i jakości życia człowieka.

Jednym z działań zmniejszających zagrożenie postępującej nieodporności na choroby niezakaźne jest profilaktyka rozumiana, jako działania mające na celu zapobieganie chorobom lub innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka25.

Istotnym składnikiem profilaktyki jest zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby.

Wraz z postępem czasu systematycznie rośnie znaczenie stylu życia a więc zmiennych indywidualnego zachowania, jako czynnika warunkującego zdrowie. To z kolei wymusza konieczność kształtowania zachowań prozdrowotnych, promocji zdrowia i wczesnej profilaktyki chorób, zwłaszcza niezakaźnych.

Trzy podstawowe składowe zachowań służących zdrowiu: regularna aktywność ruchowa, właściwe żywienie i zapewnienie odpoczynku i odprężenia (radzenie sobie ze stresem), uzasadniają dobór treści kształcenia na kierunku wczesna profilaktyka zdrowotna.

Zależnie od stopnia zagrożenia, wg. WHO wyróżnia się trzy fazy profilaktyki26:

- profilaktyka wczesna, odnosi się do osób zdrowych, jej sens polega na utrwalaniu prawidłowych wzorców prozdrowotnego stylu życia oraz zapobieganiu szerzenia się wzorów zachowań niekorzystnych dla zdrowia. Słowem, profilaktyka wczesna sprzyja gromadzeniu maksymalnego zasobu energii biologicznej ustroju. Dzięki niej w zróżnicowanym czasie uzyskuje się obniżenie częstości zachorowań, przez zmniejszenie ryzyka powstawania chorób. Aktualnie specjaliści profilaktyki wczesnej nie są kształceni na kierunkach, które traktowałyby kwalifikacje takiego absolwenta, jako pełnowartościowego specjalisty profilaktyki wczesnej w sposób zintegrowany. Fragmentarycznie problem ten realizują takie kierunki, jak: rekreacja ruchowa (z nastawieniem jednak na umiejętność wykorzystania głównie aktywności ruchowej do kształtowania sprawności i zdrowia), dietetyka (wybiórczo obok wielu technologii, traktująca problem właściwego żywienia), czy kierunki psychologiczne (z zakresem wiedzy z obszaru właściwych postaw prozdrowotnych). Nie ma do tej pory na polskim rynku edukacyjnym kierunku, który dawałby szanse kompleksowego kształcenia specjalisty profilaktyki wczesnej, zwłaszcza stosowanej, więc takiego który potrafi zastosować celowo odpowiednie oddziaływania (w tym właściwą diagnozę, realny, kierunkowy program i jego walidację) na wszystkie elementy zdrowego stylu życia tak, by zadbać o funkcjonalny stan organizmu współczesnego człowieka.