Ut mien Festens-Tiet - Fritz Reuter - E-Book

Ut mien Festens-Tiet E-Book

Fritz Reuter

0,0
2,99 €

-100%
Sammeln Sie Punkte in unserem Gutscheinprogramm und kaufen Sie E-Books und Hörbücher mit bis zu 100% Rabatt.
Mehr erfahren.
Beschreibung

Fritz Reuter wurde 1810 im mecklenburgischen Stavenhagen geboren. Nach dem Abitur studierte er 1831 zunächst in Rostock Jura, ab 1832 in Jena. 1833 wurde er nach seiner Teilnahme am Hambacher Fest (Schwarz-Rot-Gold!) auf der Heimreise in Berlin verhaftet und als Mitglied einer Jenaer Burschenschaft zum Tode verurteilt, später zu 30 Jahren Festungshaft begnadigt. Untersuchungshaft und Haft brachte er auf verschiedenen preußischen Festungen zu, insgesamt fast 7 Jahre. Wieder in Freiheit versuchte er sich als Landwirt und Hauslehrer, hatte dann beachtlichen Erfolg mit seinen ›Läuschen un Rimels‹. Er wird Schriftsteller und schreibt rd 20 Jahre später auch über seine schrecklichen 7 Jahre Knast, in Mecklenburger Platt ›Ut mine Festungstid‹. Er berichtet mit großem Ernst über die endlosen Demütigungen und über die teilweise gesundheitlich ruinierende Unterbringung, aber auch mit Respekt über achtbare Aufsichtspersonen. UND es gelingt ihm, große Passagen mit herzhaftem Humor zu vermitteln, uns Lesern das Mit- und Gegeneinander der Knastgesellschaft miterleben zu lassen, einer Gesellschaft voll Trübsal, Hoffnung, Verzweiflung, Freundschaft, Feindschaft, List und Tücke, und Liebe (!). - Das Buch erscheint hier nun in Dithmarscher Platt, um heutigen Dithmarschern den Plattklassiker in Platt ans Herz zu legen und ihnen zugleich zu ermöglichen, im eigenen Platt zu wachsen, durch phonetische, grammatikalische und lexikalische Hilfen auf Schritt und Tritt. - Der Bezug zum Original ist Seite für Seite sichergestellt.

Das E-Book können Sie in Legimi-Apps oder einer beliebigen App lesen, die das folgende Format unterstützen:

EPUB

Seitenzahl: 517

Veröffentlichungsjahr: 2020

Bewertungen
0,0
0
0
0
0
0
Mehr Informationen
Mehr Informationen
Legimi prüft nicht, ob Rezensionen von Nutzern stammen, die den betreffenden Titel tatsächlich gekauft oder gelesen/gehört haben. Wir entfernen aber gefälschte Rezensionen.



Peter Neuber (Hg.), Meldörp-Bȫker 9.1

Fritz Reuter

Ut mien Festens-Tiet

(Ut de Anfäng vun Swatt-Rōōt-Gold)

ORIGINAL:

Ut mine Festungstid

Ortsnamen in der Titelkartein SASS-ergänzender Schreibweise: Âlversdörp,Friechskōōğ, Hėnnsteed, Mârn, Nōōrhasteed, Wȫhren

›Klappentext 1‹

www.ditschiplatt.de (auch zum Download des Wörterbuchs ›Wȫhrner Wȫȫr‹)email: [email protected]

(Textbȫker tō de ›Wȫhrner Wȫȫr‹)

Bis 2018 waren folgende Titel aus dem Internet kostenfrei, als ›Frie’ Woor‹, herunterladbar, jeweils in zweiter, geänderter Ausführung von 2015-11-15:

Nr. 1:

Verscheden Schrieverslüüd

Nr. 2.1:

Klaus Groth, Quickborn 1

Nr. 3.1:

Johann Hinrich Fehrs, Op Holsten-Eer

Gedruckt erschienen im Selbstverlag, jeweils in zweiter, geänderter Auflage, 2015-11-15:

Nr. 3.2:

ISBN 978-3-9817316-6-8

Johann Hinrich Fehrs, Allerhand Slag Lüüd

Nr. 4.2:

ISBN 978-3-9817316-7-5

Theodor Piening, De Reis no’n Hamborger Doom

Nr. 5.1:

ISBN 978-3-9817316-8-2

Heinrich Johannes Dehning, JungeSchoolmeisterjohren in Dithmarschen vör 1900

Nr. 8.2:

ISBN 978-3-9817316-9-9

Georg Droste, Odde Alldag un sien Jungstöög

Ab 2018 erschienen bei Tredition in 3. Auflage oder als Neuerscheinung, und zwar als Paperback und Hardcover und eBook:

Nr. 2.1: Klaus Groth, Quickborn 1 (1. Auflage)

Paperback: 978-3-7469-8470-4 (11,99 €) – Hardcover: 978-3-7469-8471-1 – eBook: 978-3-7469-8472-8 (2,99 €)

Nr. 3.2: Johann Hinrich Fehrs, Allerhand Slag Lüüd (3. Auflage)

Paperback: 978-3-7469-6766-0 (15,99 €) – Hardcover: 978-3-7469-6767-7 – eBook: 978-3-7469-6768-4 (2,99 €)

Nr. 4.2:  Theodor Piening, De Reis no’n Hamborger Doom (3. Auflage)

Paperback: 978-3-7469-6812-4 (15,99 €) – Hardcover: 978-3-7469-6813-1 – eBook: 978-3-7469-6814-8 (2,99 €)

Nr. 5.1: Heinrich Johannes Dehning, Junge Schoolmeisterjohren in Dithmarschen vör 1900 (3. Auflage)

Paperback: 978-3-7469-3473-0 (13,99 €) – Hardcover: 978-3-7469-3474-7 – eBook: 978-3-7469-3475-4 (2,99 €)

Nr. 8.2: Georg Droste, Odde Alldag un sien Jungstöög (3. Auflage)

Paperback: 978-3-7469-0882-3 (11,99 €) – Hardcover: 978-3-7469-0883-0 – eBook: 978-3-7469-0884-7 (2,99 €)

Nr. 10.1: Joachim Mähl, Toter-Marieken(Roma-Mariechen) (1. Auflage)

Paperback: 978-3-7497-8727-2 (8,99 €) – Hardcover: 978-3-7497-8728-9 – eBook: 978-3-7497-8729-6 (2,99 €)

2020 erscheint nun neu bei Tredition:

Nr. 9.1: Fritz Reuter, Ut mien Festens-Tiet (Orig.: Ut mine Festungstid) (1. Auflage)

Paperback: 978-3-347-11767-9 (12,99 €) – Hardcover: 978-3-347-11768-6 – eBook: 978-3-347-11769-3 (2,99 €)

Peter Neuber (Hg.)

Meldörp-Bȫker

Nr. 9.1 (1. Oplooğ 2020)

Fritz Reuter

Ut mien Festens-Tiet

(Ut de Anfäng vun Swatt-Rōōt-Gold)

ORIGINAL:Ut mine Festungstid

Der zugrundeliegende Text erschien 1902 bei Hinstorff in Wismar im 4. Band der 3. Auflage der Neuen Volksausgabe in 8 Bänden als Olle Kamellen II: Ut mine Festungstid(ReF2.4.)

In der vorliegenden Ausgabe wurde der Reuter-Text sprachlich mit Vorsicht (häufig aber auch rigoros) dem Dithmarscher Platt angenähert und auch aktualisiert. Er wurde für Dithmarschen auf Schritt und Tritt um Textverständnis-, Aussprache- und Grammatikhilfen ergänzt. Dies soll ein Buch für Jedermann sein. Jede Stelle des Buches soll auch für diejenigen erschließbar sein, die dies wegen ihrer Platt-Ferne gar nicht (mehr) für möglich halten.

Vor allem sollen die Texte in Dithmarschen lautlich leichter korrekt gelesen und vorgelesen werden können, sie sollen so leicht wie möglich über die heutige Zunge gehen!

Selbstverständlich geht es nicht darum, Fritz Reuter zu korrigieren! Jeder Eingriff in seine Formulierungen ist immer eine Aufforderung zum aufmerksamen Lesen des Originals!

Es handelt sich hier um ein

Niederdeutsches Textbuch

zum Wörterbuch Wöhrner Wöör (›Wȫhrner Wȫȫr‹)

in

SASS-ergänzender Schreibweise.

Dat hēēt in SASS-Schrievwies mit Dithmarscher Opsetters. Vör âllen wârrt de Diphthongen kėnntli mookt – un dat is vun Vördēēl in hēēl Slēēswiǧ-Holstēēn!

Datt ēēn würkli luut lesen un vörlesen kann!

Stand: 2020

Meldörp-Böker

(+ Kompetenztraining in Dithmarscher Platt)

Liebe ältere und jüngere und neuere Dithmarscher, liebe Urlauber in Dithmarschen, liebe Deutschlehrer*innen und Schüler*innen der Sekundarstufen, liebe Deutschlehrer*innen und Germanistikstudent*innen aus Dithmarschen, liebe Freunde des Plattdeutschen überall, die ›Meldorf-Bücher‹ enthalten Dithmarscher Platt, die alte Dithmarscher Sprache, aber verständlich und in geeigneter ›SASS-ergänzender Schreibweise‹, un dōrmit luut leesbor un vörleesbor!

Ditschi-Platt,

tru di dat!

Peter Neuber (Hg.), Meldörp-Böker 9.1

Fritz Reuter

Ut mien Festens-Tiet

Copyright © 2020 by Peter Neuber, D25704 Meldorf

Gestaltung des Buchtitels: Manfred Schlüter, D25764 Hillgroven

Digitale Einband-Umsetzung: Wolfgang Witter, HH

Auflage 1 (2020)

Verlag und Druck: tredition GmbH, Halenreie 40-44, 22359 Hamburg

Paperback: ISBN 978-3-347-11767-9

Hardcover: ISBN 978-3-347-11768-6

eBook: ISBN 978-3-347-11769-3

Schwarzweiß-Kurzfassung der Aussprachehilfen für Dithmarschen!

Mit farblicher Unterstützung finden Sie diese Tabelle auf der Buch-Rückseite!

–– Aussprache-Steckbrief für Dithmarschen ––

Sprich ō als [ou] (though), ē als [ei] (day), ȫ als [oi] (boy, moin, Heu, Häuser)!

Sprich â vor l+Konsonant & vor r+Konsonant als Lang-a, [a:] (engl. half [ha: f], dark [da: k])!

Sprich ė als Kurz-i (hin, Strich, Wirt); ġ|ġt als Hart-g (Bug); ḃt als Hart-b (lieb)!

Sprich -ḃen (ölḃen, sülḃen) (Sass: -ven) als -ben, -b’n bis hin zu -m [ölm, sülm]!

Sprich ǧ wie in ›mich‹, ğ wie in ›Dach‹: (weǧ, Weǧ, Tüüǧ; Dağ, Dooğ, mağ, Bedruğğ)!

Sprich das r nach langem Vokal als nachklingendes a: [oua, eia, oia, …]:

Mōōr, Ēēr, Wȫȫr, Fȫhr, Hoor, möör, Buur: ›Moua, Äia, Woia, Foia, Hooa, mööa, Buua‹!

Sprich sp, st wie ›spitzen Stēēn‹, sprich aber schr mit hochdeutsch-breiter Zunge!

Sprich das s in sl, sm, sn, sw möglichst als scharfes s oder als Zungenspitzen-sch!

Sprich j wie Journalist (jo, jüm, Jung); ä, ää, äh wie e, ee, eh (Jäger, nä, dääǧli, Fähr)!

Bezüglich M3, M4a-d siehe unter Kennmarken M3, M4!

Bezüglich X01, X08, X11 … siehe unter Regionale Besonderheiten!

Bezüglich *, **, *** siehe Grabbelkiste, Worterklärungen!

Dies alles und weiteres finde vorn im Inhaltsverzeichnis!

Könner können

unter den Zusatzzeichen und über die Hilfen hinweglesen!

Weniger Versierte

folgen den hilfreichen Hinweisen ganz nach Bedarf!

Unter den Balken|Punkten findet sich die Sass’sche Schreibweise!

Warum (ab Herbst 2015) diese ›SASS-ergänzende Schreibweise‹?

Beide Schreibweisen, die zuvor verwendete wie die jetzige, stehen fest zu SASS (zum PLATT-DUDEN für NS, HH, SH seit 1956), ergänzen ihn aber und sind für Dithmarschen und ganz Schleswig-Holstein gleichermaßen tauglich. Traditionell werden hier die Diphthonge, die Zwielaute [ou, ei, oi |öü], nicht als Doppellaute (z. B. als ou, ej, oi |eu |äu) geschrieben, sondern als o, e und ö.

Meine ältere ›Dithmarscher Schreibweise‹ hielt sich an das Prinzip unserer Dithmarscher Altvorderen Groth und Müllenhoff, die die langen Monophthonge|Einlaute kennzeichneten, die problematischen Zwielaute aber nicht. Diese traditionelle Schreibweise erzeugte leider immer ein riesengroßes Problem: Die Monophthonge|Einlaute wurden unnötiger-weise hervorgehoben; aber nur über sie konnte man sich die nicht markierten Diphthonge|Zwielaute logisch erschließen (indirekt, nach der Methode ›von hinten durch die Brust ins Auge‹). – Immerhin, man konnte! Behelfsmäßig unterstützte ich dies durch Anhebung der Diphthonge.

Meine neuere nun verwendete ›SASS-ergänzende Schreibweise‹ markiert direkt die Problem-Zwielautbuchstaben o, e und ö durch einen Balken (ō, ē und ȫ) und sagt: Dies ist höchstwahrscheinlich ein Doppellaut [ou, ei bzw. oi |öü], auch wenn er nicht so aussieht! Und die balkenlosen Buchstaben o, e und ö werden ganz normal als o, e und ö gelesen. – Schon Otto Mensing verwendete in seinen Lautschriftergänzungen die Zeichen ō, ē und ø, um auf Zwielaute bei Einlaut-Schreibweise hinzuweisen, für ganz Schleswig-Holstein! Und Peter Jørgensen (1934: Die Dithmarsische Mundart von Klaus Groths ›Quickborn‹) tat dies zum gleichen Zweck mit ō, ē und ȫ. (Ausführlicher S. 300!)

Der Autor Fritz Reuter

(u. a. nach Peter Hansen, Die niederdeutsche Literatur)

Fritz Reuter wurde 1810 im mecklenburgischen Stavenhagen geboren. Nach dem Abitur studierte er 1831 zunächst in Rostock Jura, ab 1832 in Jena. 1833 nahm Reuter am Hambacher Fest teil (nationale Einheit, Versammlungs-, Meinungs-, Pressefreiheit, Bürgerrechte, religiöse Toleranz, Schwarz-Rot-Gold). Bei der Heimreise wurde er in Berlin verhaftet und als Mitglied der Jenaer Burschenschaft zum Tode verurteilt, später zu 30 Jahren Festungs-haft begnadigt. Untersuchungshaft und Haft brachte er auf den preußischen Festungen Silberberg (heute: Srebrna Góra), Glogau (heute: Glogów), Magdeburg und Graudenz (heute: Grudziądz) zu, schließlich noch über anderthalb Jahre auf der mecklenburgischen Festung Dömitz. Nach insgesamt fast sieben Jahren Festungshaft wurde Reuter mit schwerem körperlichen Leiden entlassen. — Nach der Haft versuchte er sich als Landwirt und als Privatlehrer, heiratete, schrieb mit großem Erfolg seine ›Läuschen und Rimels‹ und wurde Schriftsteller. 1874 starb Fritz Reuter in Eisenach.

Was im Buch ist Platt, was Hoch?

Wȫȫr un Sätz in normoolgrōte un lōōtrechte Bōōkstoḃen:

Platt

Wörter und Textpassagen in normalgroßer und kursiver

Schreibweise: Hochdeutsch, zumindest kein Platt

Wȫȫr in lütte un lōōtrechte Bōōkstoḃen:

Platt(tōmeist Uttuusch-Wȫȫr)

Wörter, in kleiner und kursiver undblasser Schreibweise:

Hochdeutsch(Übersetzungen oder i.d.R. hochdeutsche Erklärungen)

Wat in dat Bōōk steiht

Übersicht über erschienene Meldörp-Bȫker (Klappentext 1)

Titelblatt

Werbe-Ansprache + Impressum

Aussprache-Steckbrief für Dithmarschen (wie auf Buchdeckel)

Warum der Schreibweisenwechsel im Herbst 2015?

Über dėn Autor UND Was im Buch ist Platt, was Hoch?

Inhalts-Verzeichnis

Verwendete Literatur und Verweise darauf im Buch

2 Seiten Abdruck aus dem Original

Text-Beginn: Ut mien Festens-Tiet

1. Op de Festen Glogau

Kapitel 1 – 5 (Seitenanfänge: 12, 23, 30, 38, 46)

2. Op de Festen Mağdeborğ

Kapitel 6 – 11 (Seitenanfänge: 59, 69, 80, 93, 103, 116)

3. In Berlin op de Huusvööǧdie*

(ni tō’n ēērsten, nä, tō’n annern Mool)

Kapitel 12 - 13 (Seitenanfänge: 124, 137)

4. Op de Festen Graudenz

Kapitel 14 – 25 (Seitenanfänge: 146, 154, 163, 173, 183, 198, 209, 220, 235, 246, 255, 271)

5. Op de Festen Dööms (Mekelborğ)

Kapitel 26

Ansinnen der Meldörp-Bȫker

Schreibweise und Aussprache (ō, ē, ȫ; â; ė; ḃ; ġ; ǧ, ğ; …)

Weitere Aussprache-Hinweise

Kennmarken (M3, M4, …, Information dazu)

Regionale Besonderheiten (X01, X02, …)

Grabbelkiste, Informationen zu *-Wörtern

zu **-Wörtern: zu ***-Wörtern

Auf dėn letzten Seiten (›Klappentexte 2 + 3‹):

Information zu Wȫhrner Wȫȫr UND Werbung für Meldörp-Bȫker, speziell für dieses

Einschübe: REUTER’s ›Läuschen un Rimels‹:

Verwendete Literatur & Verweise darauf im Buch

Fritz Reuter, Sämmtliche Werke, 3. Auflage,Bd. 4, Wismar, Hinstorff, 1902darin: Olle Kamellen II: Ut mine Festungstid

In den Reuter-Text sind die Original-Seitenumbrüche in der Form (ReF2.4.022) eingelassen.

Um der|dem Leser*in einen häufigen Vergleich mit dem Original zu erleichtern, sind auch die Seitenumbrüche einer neueren und zugänglicheren Reuter-Ausgabe in den Reuter-Text in der Form (ReF7.049) eingepflegt:

Fritz Reuter, Ut mine Festungstid,Hrg. Kurt BattRostock, VEB Hinstorff, 11972

Verwendet wurde auch folgende hochdeutsche Ausgabe:

Feierstunden-Bücherei, 2. Band

Fritz Reuter, Aus meiner Festungszeit

Ins Hochdeutsche übertragen von Friedrich Kleemeier

Berlin, o. J., Ulrich Meyer Verlagsbuchhandlung G.m.b.H.

ORIGINAL- VORLAGE

(Siehe auch: Fritz Reuter, Ut mine Festungstid, REIHE TREDITION CLASSICS)

Fritz Reuter

Sämtliche Werke

Neue Volksausgabe in 8 Bänden.

Dritte Auflage.

Vierter Band

Olle Kamellen II

Ut mine Festungstid

(und 5 kleinere Schriften)

Inhalt›Ut mine Festungstid‹

1. De Festung G.

2. De Festung M.

3. Berlin un de Husvagtei (Tau ’n annern Mal)

4. De Festung Gr.

5. Dæms

ORIGINAL- VORLAGE

(Siehe auch: Fritz Reuter, Ut mine Festungstid, REIHE TREDITION CLASSICS)

1. De Festung G.

Kapitel 1

Worüm den Minschen friren ward, un worüm ok Linsen männigmal gaud smecken. Wat woll de Oberst B. von Stemhagen un Schill-Sommern wüßt, un worüm de Kreih hausten würd, as de witte Duw’ an ehr Husdör vörbiflog.

»Wat so’n Minsch All erlewen deiht!« säd oll Vader Rickert — dunn lewt hei noch —, as sin Jehann von den Wallfischfang taurügg kamen was un nu ’s Abends in’n Schummern von Isbarg’ un Isboren vertellte.

»Wat so’n Minsch All erlewen deiht!« säd oll Schult Papentin, as hei ’s Abends mit oll Bummgoren ut den Kraug nah Hus gung, wo Friedrich Schult von de Slacht von Leipzig vertellt hadd. »Unserein kann sæbentig Jahr olt warden, æwer erlewen deiht hei nicks.« — »Du hest recht, Vadder«, säd Bummgoren.

Ick æwer segg, de Schult hett Unrecht! — So egal un so sacht flütt kein Lewenslop, dat hei nich mal gegen einen Damm stött un sick dor in en Küsel dreiht, oder dat em de Minschen Stein’ in ’t klore Water smiten. Ne, passiren deiht Jeden wat, un Jeden passirt ok wat Merkwürdigs, un wenn sin Lewenslop ok ganz afdämmt ward, dat ut den lewigen Strom en stillen See ward; hei möt man dorför sorgen, dat sin Water klor bliwwt, dat Hewen un Ird’ sick in em speigeln kann.

Min Lewenslop is mal tau so ’n See upstaut worden, lange Johren hett hei still stahn müßt, un wenn sin Water ok nich ganz (ReF2.4.008) klor un ruhig was un af un an in wille Bülgen slog, so (ReF7.009) gaww dat doch ok Tiden, wo sick Hewen un Ird’ in em speigeln kunn.

Wat heit dit? — Wider nicks, as dat sei mi mal sæben Johr lang inspunnt hewwen. — Worüm? — Dat weit de leiw’ Gott! — Stahlen un namen heww ick nicks, ok nich lagen un bedragen.

Æwer drei Johr hadd ick all seten; ick was tau ’m Dod’ verurthelt; dat hadden sei mi schenkt, æwer dorför hadden sei mi dörtig Johr Festung schenkt. So ’n Present kann Keiner richtig taxiren, as Einer, de all drei Johr un irst drei Johr seten hett. De Utsicht was slimm, de Insicht slimmer. Dortau kamm, dat sei mi von ein Festung nah ’ne anner versetten deden. Wo ick west wir, hadd ick Kameraden, gaude Frünn’ un Bekannten, wo ick hen süll, was ick allein.

Ut mien Festenstiet

(ReF2.4.007) (ReF7.008)

1. Op de Festen Glogau

Festung Glogau (auch: Groß-Glogau), Februar bis März 1837

Kapitel 1

Worum de Minsch dat Frēren kriǧǧt, un worum ōōk Linsen mėnnigmool gōōt smecken dōōt. – Wat wull de Ōberst B. vun Stemhogen|Stavenhagenun vun Schill-Sommer wuss, un worum de Kreih hossen dä, as de witte Duuv an ehr Huusdöör vörbiflōōğ.

„Wat sōōn Minsch âllns beleḃen deit!“, sä ōl’ VoderX11 Rickert (dōX23 lēēv|lebte hē noch), as sien Jehann vun’ Woolfang tōrüchkomen wēēr un nu oḃends in’e Schummern**|Dämmerung vun Iesbârgen un Iesboren vertell|erzählte.

„Wat sōōn Minsch âllns beleḃen deit!“, sä ōl’ Buurvooğt|Bürgermeister Papentin, as hē oḃends mit ōl’ Bōōmgoorn|Baumgarten ut dėn Krōōğ no Huus gung, wōX31 Friech|Friedrich Buurvooğt vun de Slacht vun Leipzig vertellt hârr. „Unsenēēn kann söḃentig Johr ōōlt wârrn, man beleḃen deit ēēn nix.“ – „Dor hest’ recht in, VadderX15|Gevatter|Pate“, sä|sagte Bōōmgoorn.

Ik over seǧǧ, de Buurvooğt hett Unrecht! – Sō liek|gleichmäßig un sō sacht|sanft löppt kēēn Leḃenslōōp, dattX24 hē niX20 mool gēgen ėn Damm stött un sik dor in ėn Küsel|Strudel dreiht ōder dattX24 ėm de Minschen Stēēn in’t klore Woter smiet|werfen. Nä, passēren deit jēēdēēn wat, un jēēdēēn passēērt ōōkX22 wat Sunnerbors; un wėnn sien Leḃenslōōp ōōk op un dool afdämmt wârrt, datt ut dėn levigen Strōōm ėn stillen Sēē wârrt. Hē mutt dor blōōts för sorgen, datt sien Woter kloor blifft, datt Heḃen un Ēēr sik in ėm spēgeln köönt.

Mien Leḃenslōōp is mool tō sōōn Sēē opstaut worrn, lange Johren hett hē stillstohn musst. Un wėnn sien Woter ōōk niX20 hēēl (ReF2.4.008) kloor un ruhigX52 wēēr un af un an wille Bülgen|Wellen slōōğ, sō (ReF7.009) gēēv dat doch ōōk Tieden, wōX31 sik Heḃen un Ēēr in ėm spēgeln kunnen.

Wat hēēt dat? – Wieder nix, as datt sümX04|sē mi mool söḃen|sööm Johr lang inpannt|eingesperrt hebbt. – Worum? – Dat wēēt de lēve Gott! – Stohlen un nohmen heff ik nix, ōōk ni logen un bedrogen.

Över drēē Johr hârr ik alX27 seten, ik wēēr tō’n Dōōd verōōrdēēlt. Dat Leḃen hârrn sümX04 mi schėnkt, man dor hârrn sümX04 mi dörtig Johr Festen|Festung för schėnkt. Sōōn Präsent kann kēēnēēn beter taxēren as ēēn, dē al drēē Johr un ēērst drēē Johr seten hett. De Utsicht wēēr slimm, de Insicht slimmer. Optō kēēm, datt sümX04 mi vun ēēn Festen|Festung no de anner versetten dään. Wō ik weenX82b|gewesen wēēr, hârr ik Kameroden, gōdeX50 Frünnen un Bekannte; wō ik hėnschull, wēēr ik allēēn.

An ėn bitterkōlen Winterdağ sēēt ik in ėn Ploonwooğ, ėn Schandârm|Wachtmeister|Putz sēēt blangen mi. Drēē Dooğ lang duur de Fohrt; de Mann wēēr fründli tō mi, man ik frōōr. De Küll un ni tō weten, wat nu komen kunn, dat schüddel|schüttelte mi de Knoken dör. Wėnn dėn Minsch ėn Schicksol vör’n Kopp steiht, wat hē ni wėnnen|beeinflussen kann, dėnn drängt sik dat Blōōt no’t Hatt, un dėnn früst|friert ėm. Dėn Suldoot in de Hitten vun ėn Slacht, dėn Matrōōs bi ėn Hoverie ünner glȫhnige Sünn, dėn Verbreker op dat Blōōtgerüst|Schafott, dėn pedd de Frost an.

Wi kēmen op de niede Festen|Festung an. – Natüürli tōēērst no’n Platzmajōōr! – De Mann sēēt|saß bi’t Mėddağeten, stunn op, nēhm dėn Schandârm de Papieren af un lees|las. Hē wink|winkte sien lēve Fru tō; sē broch|brachte ėn reinen Teller un sett ėn Stōhl an dėn Disch. Hē frooğ mi, watt|ob ik sien Gast weenX82a|sein wull. WoX30|Wie gēērn! – Dat wēēr doch wat! – Gott segen|segne dėn Mann för sien Fründlichkeit! – Dėn Noom vun dissen brovenX59 Mann kann ik hier niX20 nȫmen, dėnn dat kunn de annern Nooms verroden, un dat wull ik ni gēērn. (ReF2.4.009)

Wi ēten Broodwust|Bratwurst un Linsen. Mien Dooğ hebbt|haben mi kēēn Linsen sō gōōtX50 smeckt. Ik bün sunst ni sō dull för Linsen.

De Schandârm nēhm|nahm Afschēēd vun mi, un ik wēēr in de Hand vun frėmme Minschen op ėn frėmdM3 Flach|Gebiet. – (ReF7.010)

De Platzmajōōr stēēk|steckte sien Degen an de Siet un wink|winkte mi ran: Wi wullen gohn. Wi gungen no de Kummandantuur rop, no’n ēērsten Kummandant. Man dē lēēt mi ni vör. Dat wēēr ėn ēgenM4a Gefȫhl. Dē Mann hârr in mien Ōgen ėn grōten Noom. Hē wēēr de Brōder vun ėn Mann, dē anno 1813 in’ Mund vun alle Welt leḃen dä, ünner dėn sien Fohn mien lēēfsten Lēhrers, mien ēgen Unkels in’t Feld trocken wēērn. Ik hârr sien Noom op dėn Turnplatz sungen, hē wēēr för mi dat Süsterkind|Inbegriff vun Mōōt un Frieheit. Un wat wēēr dat dėnn anners, wat mi op de Festen|Festung brocht hârr, as dattX24 ik dat dorste no mien Oort in mien Hatten drōōğ? – Un nu lēēt mi dē Mann mit dėn schȫnen Noom niX20 mool vör? – Mi frōōr ni mēhr, mi lēēp|lief dat glȫhnig hitt över.

De Platzmajōōr kēēm ruut un sä mi, dat wēēr|wäre ėn Versēhn weenX82b vun’t Generool-Auditorioot|Obergericht. Hier kunn|könnte ik ni blieḃen, ik muss|müsste bâld wieder; ēērstmool schull|sollte ik hier ėn Kaschottstuuv*|›Prisong‹|Karzer hėbben, wōX31 ėn dördreihten Leutnant in seten hârr, dē nu no’t Lazarett komen wēēr.

An de Hȫȫftwach|Hauptwache worr ėn ōlen Mann ruutrōpen. Dē kēēm mit ėn Bund Slötels vörtüüǧ|heraus un slōōt blangenan ėn Döör open. Wi gungen ėn Trepp no’n boḃen un ik stunn in ėn lütte vēērkantige Kabüüs|Kabuff in ėn Fack|Fach im Fachwerkhaus mit düüstere Finstern, natüürli mit iesernM4b Gardinen. Ėn ōlen wackeligen Disch, ėn drēēbēēntigen Hüker, ėn Woterkrōōs|1-l-Wasserkrug un ėn Strōhsack, dat wēēr de Staffoosch|Ausstattung.

De Platzmajōōr gung. ŌōlM4d VoderX11 Kähler mook Füür in dėn Oḃen un gung ōōk, slōōt over de Döör boḃen un ünnen af.

Sō sēēt ik dėnn nu allēēn, och, woX30|wie allēēn! – Dat is ėn schȫne Sook um dat AllēēnweenX82a, wėnn ēēn frie um’t Hatt is un ēēn mit sik rootsleit|beratschlägt över dat, wat in ēēn lēēvt un wēēvt, wat ēēn höllt un wat ēēn drifft, wėnn ēēn ōle Tieden vör sik opstiegen lett mit sümX06|ehr verleden|vergohn Truur un verleden (ReF2.4.010) Lust, un wėnn ēēn no vörn kickt un vun tōkomen Tieden drȫȫmt. Man wėnn ēēn mit sik rootsloon deit, dėnn mutt ēēn ōōk Root weten; de ōlen Tieden mit sümX06 Lust un Truur möötX61|müssen verwunnen weenX82a, dat Hatt dört dor ni mēhr gauer bi sloon un bang ween, un de (ReF7.011) tōkomen Tiet mutt vör ēēn liggen as ėn hellen Morgen. Over, as ik seǧǧ, dat Hatt mutt frie ween un dat ōle Unglück verwunnen. – Mien Hatt wēēr niX20 frie, mien Hatt sēēt|saß dēper in Keden un Bannen as mien Knoken. Johr un Dağ datsülvige, un vundooğ datsülvige, nu alX27 Johr un Dağ! Nix wēēr verwunnen, un in de Tōkunft|Tōkumst lēgen dörtig Johr Trâllen|Gitterstäbe. – Drȫȫm ēēn sik doch mool över dörtigjöhrige Nacht no ėn hellen Morgen röver!

Ik sēēt op mien Strōhsack allēēn, woX30|wie lang, wēēt ik ni. Wat ik an dissen Oḃend dacht heff, wēēt ik ōōk ni. Ik wook vun ėn Slötelklimpern op. Dor wookt jēēdēēn inpannten Minschen vun op, un sēēt|säße hē ōōk dusend Johr! Um mi wēēr dat Nacht. Ik hârr wull lang sō seten. Mien Döör worr opensloten un mit fasten Pedd|Tritt kēēm dor ēēn no mien Komer rin: „Guten Abend! Haben Sie hier kein Licht?“ – Ik sä, ik hârr|hätte kēēn. – „Kähler“, sä de Mann, „setzen Sie die Laterne hierher un holen Sie Licht.“

Dat passēēr un vör mi stunn ėn middelgrōten ünnersetten|untersetzter Mann in ėn griesen Militäärmantel un ėn Feldmütz. Hē kunn twischen vēērtig un fofftig weenX82a, sēhǧX58 over frisch un krâll|sund ut. Un sien Hantēren wēēr strack un stramm, as vun ēēn, dē al lang kummandēērt un sik ümmerX21 kott un fōōrsch gifft.

Ik wēēr opstohn un stunn vör ėm. „Ich bin der zweite Kommandant, Oberst B.“, sä hē, „und wollte mich doch mal nach Ihnen umsehen.“ – Ik antwōōr|antwortete dor wat op, wat hȫȫfli ween schull. Dat mağ over wull ėn beten snooksch ruutkomen ween, dėnn mi stunn de Sinn ni no Hȫȫflichkeiten.

„Sie werden hier nicht lange bleiben können“, sä hē, „Sie werden bald weiter versetzt werden.“ – Ik sä, dat wuss|wüsste ik al, de Herr Platzmajōōr hârr|hätte mi dat al seǧǧt.

„Warum haben Sie kein Licht? Und warum haben Sie es sich noch nicht bequem gemacht?“, frooğ hē wieder. – Ik sä, ik hârr noch niX20 utpackt un hârr an’t Kommōdigmoken noch ni dacht. (ReF2.4.011)

„Glaub’s Ihnen“, sä hē, „aber quälen Sie sich nicht mit schweren Gedanken. Solange Sie hier sind, haben Sie es (ReF7.012) hauptsächlich mit mir zu tun, und ich werde, soweit es meine Pflicht erlaubt, Ihr Los zu erleichtern suchen.“

Dormit wėnn|wandte hē sik um, nück mit dėn Kopp ›Tschüüs!‹ un gung bet an de Döör. Hier dreih hē sik fix um, as wėnn hē wat vergeten hârr, un frooğ mi, wōX31 ik her wēēr. – „Ich bin ein Mecklenburger“, sä ik. – „Ėn Mekelborger?“, frooğ hē in’t beste Plattdüütsch. Blōōts sōōn lütt beten Preus’sch wēēr dor rinmengelēērt, sō as süm|sēX04 in de Gēgend vun Nieden-Strelitz|Neustrelitz snacken dōōt. „In wücke Gēgend sünd Sē dėnn tō Huus?“ – „Ich bin aus Stavenhagen“, antwōōr ik. – „Ut Stemhogen“, frooğ hē wieder, „wat is Sē Ehrn VoderX11?“ – „Bürgermeister“, sä ik. – „WoX30|Wie lang mağ hē alX27 dor weenX82a?“, frooğ hē. – „Vun anno achtteihnhunnertunfief an“, sä ik nu ōōk op Plattdüütsch. – „Sō, sō?“, brumm|brummte hē sō vör sik hėn. Man mitmool frooğ hē sō recht indringli: „Seġġt|Sėggen|Sagen SēX10 mool, lēēvt de Bäcker Sommer noch?“ – Tschä, sä ik, wücken|welchen hē dėnn mēnen dä? Dor wēērn twēē Bäckers Sommer. Dėn ēēn nȫmen sümX04 ümmerX21 ›Kristoffer Geist‹, hē hârr sōōn Dōdenklȫȫr. Un dėn annern nȫmen sümX04 ›Schill-Sommer‹, hē wēēr dōmools mit Schill gohn.

„Dat is hē! Dat is hē!“, rēēp|rief hē rasch. „Lēēvt dē noch?“ – „Nä“, sä ik, „dē is vör wücke Johr dōōtbleḃen.“ – „Kunn ōōk ni utblieḃen“, sä hē kott, „hârr dėn Brannwien tō lēēf.“ Nück dėnn noch mool ›tschüüs‹ un gung.

Mien sworen Gedanken wēērn weǧ, dėn Obersten sien fründlige Oort un sien gōden Wȫȫr hârrn dat Nȫdige doon. Man vör âlln rēēt mi dor de Nieschier|Neugier ruut. – Dat nixhaftiǧste Niede hett för ėn inpannten|eingesperrten Minschen ėn grōte Bedüden**. Over hier wēēr wat, wat an’t Ėnn jēēdēēn nieschierig moken kunn. WosückX30 kēēm de Oberst tō’t Plattdüütschsnacken? – Na, hē kunn ėn Pommeroner weenX82a. Over worum worr hē sō hellhȫrig, as ik vun Mekelborğ snack? – Na, hē kunn je ōōk ėn Mekelborger ween, dor wēērn vele Mekelborgers dōmools bi de Preussen. Over de doren Lüüd snacken kēēn Plattdüütsch, dē snübbeln|stolperten un biestern|irrten lēver op ėn grulige|grausige Oort hōōchdüütsch rum, süm|sēX04(ReF2.4.012) hēlen dat Geelsnacken för vörnehmer. Man dissen Mann hârr sō (ReF7.013) recht mit Behogen sien Plattdüütsch snackt, un dat wēēr ėn richtigen Mundvull. – Un wat wuss dē dėnn nu vun Stemhogen* un vun mien Ōlen, un vör âlln, wat wuss hē vun Schill-Sommer? – Ik simmelēēr|sinnēēr nu un lēēt mi hieröver allerhand Frogen dör dėn Kopp gohn, funn over kēēn Antwōōrt. Un as ik mi för’t Slopen op dėn Strōhsack smēēt|warf, sä ik tō mi: „Na, loot dat! Ik lȫȫv|glȫȫvX36 over, op dat lēēǧste Flach|de lēēǧste Steed|schlechteste büst du hier jüst niX20 komen.“

Dėn annern Morgen pack|packte ik mien Söḃensoken ut ėn Kist ruut. Dor kēēm dėnn allerlei vör’n Dağ|zutage, wat sunst reisenM4a Lüüd|Reisende ni in de Welt mit sik rumsleept|rumschleppen: Ėn Waschschöttel, ėn Glas, ėn Drohtlüchter|Drahtleuchter, un dėnn mien kostborstM3 Stück Mȫbel, ėn Kaffemaschien. VoderX11 Kähler kēēm un mook|machte Füür in dėn Oḃen, un ik broch|brachte ėn lütten Putt mit Woter tō Füür. Un as dat Woter sien vullen Blosen smēēt, hool ik ėn Tuut mit mohlten* Kaffe vörtüüǧ|tō’n Vörschien; un dat wohr|duur niX20 lang, dō wēēr mien Kaffe kloor|fertig. Ik trock mien ōlen ēhrboren Slooprock an (dē op de ēēn Siet mool ēēklig ansėngelt wēēr un gottsleider ni in de Füürkass|Feuerversicherung stunn) un dortō mien schȫnen wârmen Pampuuschen|Tüffeln. Dē wēērn ut Dōōkeǧǧen |Dōōkechen|Tuchkanten tōhōōpflecht|zusammengeflochten un hârrn blōōts dėn ēēn Fehler, dattX24 sümX04|sē in de Natten|Nässe ni dichthēlen. Man wat hârr ik ōōk mit’e Natten tō kriegen|tun? Ik sēēt je in’t Drȫge! Un sō wēēr mi dėnn op mien Oort recht gōōtX50 tōmōōt. Bi’t Utpacken kēēm nu de Rēēǧ an mien Leḃensmiddeln, ėn hâlfM3 Kommissbrōōt, ėn Stück Zegenkēēs un ėn Ėnn Tâlliglicht|Kerze.

Dit letzte wēēr dėnn nu jüst ni tō ēten; over dat wēēr je doch noch tō bruken un dorum hârr ik dat mitnohmen. Dėnn wėnn ēēn dėn Dağ över mit fief Sülvergroschen utkomen schâll, dėnn mutt hē hellschenX90 op’n Kroom passen. – Fief Sülvergroschen dääǧli is ėn grōōtM3 Stück Geld, mookt op’t Johr süsstig Doler. Over bi sōōn ârmen Düvel in’t Kaschott*, dē ni sülḃen för sik sorgen kann, dor pleeġt|laben sik an sien Kostgeld ōōk noch annere Lüüd, un hē mutt sik dat gefâllen loten. Dat hârr dėnn wull ōōk ni langt bi mi, wėnn mien ōl’M4d VoderX11(ReF2.4.013) ni weenX82b wēēr, dē mi af un an mit ėn lütten Tōschuuv|Tōschuss ünner de Ârms grēēp. Man veel dörs|durfte(ReF7.014) dat ōōk ni weenX82a; un wat vun dor kēēm, dat lēten sümX04 ēēn|einem ōōk man druppwies tōkomen. Nu wuss je over mien Voder gor ni, wōX31 ik in de Welt wēēr. Ik muss|musste ēērst schrieḃen. Un bet ik Antwōōrt hârr, muss ik nu alsō mit mien Stootsgehâlt vun fief Sülvergroschen utkomen. Dėnn ōl’ Voder Kähler wēēr wull ėn ōlen gōdenX50 Mann; man sō dumm wēēr hē ni, datt hē sik op Pumpen inlēēt. – Sō schrēēv|schrieb ik dėnn.

As mien Brēēf kloor wēēr, stell|stellte ik mi an’t Finster. Mi wēēr vunmorgens recht wat anners tō Sinn as güstern Oḃend. Ēēn Nacht ruhigenX52 Sloop mookt ėn annern Minschen. Optō schien de Sünn no mien Finster rin, un mien Gardinen wēērn tō’n Glück niX20 sō dicht, dattX24 sümX04|sē dėn Strohl doch ōōk op mi fâllen lēten|ließen. Ik kunn no ėn Dōōr|Tor hėnkieken. Dor kēmen*** Kutschen rinfohren*|rinfohrt, un Postwogens un MârktwogensX77; ōōk ėn Liekenwooğ fohrX66 ruut. Dat hârr ik alX27 drēēunhâlfM3|vēērtehâlfM3 Johr ni mēhr sēhn! Mi kēēm âllns schȫȫn vör, ōōk de Liekenwooğ. Landdēērns kēmen mit Melk in de Stadt, Buurjungs mit Holt, Börgers gungen sümX06|ehr Geschäften no. Ōle Herren mit wârme Pelzkrogens verpedden|vertraten sik ėn beten de Liekdōōrns|-dȫȫrn|Hühneraugen. Un dėnn kēmen lütte, nüüdlige Dooms mit FeddernX41e op dėn Hōōt un mit grȫne Sleiers, wōX31 de frischen, rōden Gesichter ruutkēken as de Muschrōsen*|Moosrosen. SümX04 wēērn âll smuck, âll! Ik wuss|wüsste ni ēēn, dē mi wedderliX41c|hässlich vörkomen wēēr. WōvunX31 kēēm dat? – Na, ik wēēr vēēruntwintig Johr ōōlt, un vēērtehâlfM3|drēēunhâlfM3 Johr al hârr ik kēēn anner Dooms sēhn as de ōl’M4d dicke Fru Grell, dē vör dörtig Johr as Marketendersch|Truppenverpflegerin bi ėn pōōlschM3 Ulonen-Regiment stohn hârr, un dėnn uns’ Lina|Korlien|Karoline mit de Leckōgen|Triefaugen.

Mit âll de Lüüd, dē ik dor sēhn dä, hârr ik nix tō dōōn. SümX04 scheren sik ōōk ni um mi, ik mi over sōveel mēhr um sümX05|ehr. Un no wücke Dooğ wuss|wusste ik al recht schȫȫn Beschēēd. De lütte Dēērn mit de rōōtbunte lütte Fohn|rotgefleckten Kleidchen op’n Lief, dat wēēr dėn Ârbeitsmann|Arbeiter sien Kind, dē ümmerX21 mėddooğs mit Äx un Sooğ tō Huus kēēm. Hē gēēv ehr mool vör mien Finster (ReF2.4.014) Geld, un sē kēēm dėnn no ėn lütte Wiel mit ėn Brōōt ut dat grȫne Huus tō rechter Hand ruut. Dat Schild kunn ik niX20 sēhn, dor muss sōdennig|alsō ėn Bäcker wohnen. Ėn poor Dooğ loter (ReF7.015) kloppen|slōgen|prügelten sik dor sōōn poor rechte Drievers|recht driftige Slüngels op de Stroot, un ėn Mann mit ėn witten Ploten|ėn witte Schört kēēm ruut un gung dormanġ un gēēv dėn ēēn poor an’ Kopp|in’t Gnick. Dat wēēr sōdennig sien ēgen Jung, un hē wēēr de Bäcker. Un de anner Slēēf|Slüngel lēēp no de Noversdöör rin. Un dor kēēm*** ėn Mann mit ėn swattM3 Schōōtfell|Schurzfell anlōpen*, dē ėm ōōk wat an de Riestuten|an die Ohren gēēv; dat wēēr sōdennig dėn Slosser sien. Un ut dat Bäckerhuus kēēm ėn lüttM3 nüüdliM3 Mäden|Dēērn, schier as ut’ Ei puult un witt as ėn Duuv. Un de Ünneroffzēēr vun de Wach gung ėn lüttM3 Ėnn mit ehr tōsomen un foot|faßte ehr ōōk bi de Hand un snack mit ehr bȫȫsX90 intressēērt. Man sē kēēk ümmerX21 över de Schuller no VoderX11 sien Finstern. Mitmool worr sē rōōt as ėn Rōōs un rēēt ėm de Hand weǧ un wēēr, snups, um de Eck. – Wat hârr de Herr Ünneroffzēēr mit mien lüttM4d Bäckerdochter tō snacken? – Un dat wohr|duur ni lang, dō kēēm sē wedderX41a. Un in dėn Slosser sien Döör stunn ėn smucken jungen Keerl, man swatt as ėn Kreih. Un de Kreih, dē hoss|hüstelte, un de lütte witte Duuv kēēk sik um. Un dat wohr ni lang, dō stunnen sümX04|sē tōsomen un lachen|lachten un spoossen|spaßten mitėnanner, un de Herr Ünneroffzēēr trippel|tippelte vör de Gewehren op un dool un bēēt|biss de Tähn tōsomen un strēēk|strich dėn Snurrboort un kēēk giftig no de beiden röver. – Wat hârr hē för Wēhdooğ|Schmerzen, wėnn Kreihen un Duḃen sik gōōtX50 sünd, un wėnn Noverskinner sik lēēfhebbt?

Jo, op dat sietste Flach|untersten Ebene wēēr ik doch noch lang ni ankomen!

Minschenumgang, un geiht dē ēēn ōōk gor nix an, dē frischt dat Hatt op. Man dē is as de Musik, beid’ dörḃt|dürfen ni tō driest wârrn. Ėn schȫne, liese Melodie leǧǧt sik wēēk an’t Hatt, over wėnn âllns um ēēn rum fiedelt un tuut un trummelt, dėnn wârrt|werden ēēn de Ōhren wēhdōōn, un ēēn lėngt|man sehnt sich no de Ēēnsoomkeit. (ReF2.4.015)

Wücke Dooğ wieder kēēm mien Oberst B. wedderX41a no mi un wedder oḃends. Ditmool hârr ik Licht. Mien Drohtlüchter stunn keit un driest|2x kess op dėn Disch, un op ėm ėn Licht för ėn hâlḃen Sülvergroschen. De Oberst snack|redete Hōōchdüütsch mit mi, hē hett mien Dooğ niX20 wedder Platt mit mi snackt; ik (ReF7.016) natüürli ōōk ni mit ėm. As hē gung, sä hē: „Aber was haben Sie für einen schlechten Leuchter!“ – Ik sä: Tschä, dat lēēt|ließe sik doch ni anners moken, un sien Dēēnst dä|täte hē je. – „Haben Sie denn etwas zu lesen?“, frooğ hē wieder. – Och jo, sä ik. Ik hârr Höppner sien ›Institutionen‹ un Thibaut sien ›Pandekten‹|Rechtssprüche-Sammlung un ėn corpus juris|Rechtslehrbuch un Ohm|Georg Simon Ohm sien ›Mathematik‹ un Fischer sien ›Hydrostatik‹ un noch poor anner sōōn intressante Leesbȫker. – „Na“, sä hē, „ich selbst lese wenig Unterhaltungsschriften, aber meine Tochter hat eine kleine derartige Bibliothek, und ich werde Ihnen etwas daraus besorgen.“ Dormit gung hē.

Ditschi-Platt,truut sik dat!

Kapitel 2

Worum de Oberst B. as ėn Kujēēs|Weihnachtsmannutsēhǧ, un worum ik mien Drohtlüchter ut dat Finster smēēt. – Schood, datt de Herr Ünneroffzēēr Altmann ni as ėn jung Mäden op de Welt komen wēēr, un Schnabel iesern Hannschen anhârr. – Un datt sik de Kummandanten-Dochter no mi, un ik mi no ehr umkēēk.

Middewiel wēēr dat DauwedderX41d worrn. Dat Ies un de Snēē wēērn vun ėn Vörjohrsregen|Frȫhjohrsregen weǧwuschen, un de Vörjohrsluft un de Vörjohrssünn hârrn dėn Regen wedderX41a opdrȫȫǧt. Dat sēhǧX58 würkli ut, as wėnn dat alX27 lōōsgohn schull mit dat Wassen un Blȫhen. Un in mi wuss un blȫh ėn Lėngen|Verlangen no Frȫhjohrslust un Frȫhjohrssünn, dattX24 ik dat knapp achter mien Gardinen uthōlen kunn. Ik hârr an de Kummandantuur um Verlȫȫf|Erlaubnis schreḃen, ėn beten in de frie’e Luft spazēren tō könen, hârr over noch kēēn Antwōōrt. Wat schrēēv ik ōōk an de Kummandantuur, wōX31 de Mann mit dėn grōten Noom de ēērste Vigelien speel? Worum wėnn|wendete ik mi niX20 an mien Oberst B.? (ReF2.4.016) Tschä, mi hett kēēnēēn ėn Root geḃen un dėn Weǧ wiest. Ėn Minsch, dē frie is, hett dusend Wēēǧ, wėnn hē wat för sik besorgen will. Geiht dat op dėn ēēn ni, geiht dat op dėn annern. Unsenēēn hârr man blōōts ēēn Weǧ, un dē gung dör de Knastdöör un schramm an Slott un Wârvel|Riegel.

Wat wēēr ik bedrüppelt un benaut|2x verschüchtert! Man dat schull|sollte beter komen, as ik mi dat vörmool|ausmalte. Uns’ Herrgott hârr dat för gōōtX50 ansēhn, mi in de letzten (ReF7.017) Fēbruor-Dooğ tō beschēren, wat tō Wiehnachten utbleḃen wēēr. Dėnn dat mutt nüms glȫḃenX36, datt hē blōōts Wiehnachten-Oḃend beschēren deit; hē beschēērt dat hēle Johr dör, un ėn Wiehnachtsgeschėnk kann alle Dooğ komen. Un de Kujēēs|Kind-Jēēs|Christkind|Knecht Ruprecht, dē dat bringt, dē sühtX58 mool sō un mool sō ut. Mien Kujēēs sēhǧX58 dissen Oḃend as ėn preus’schen Oberst ut un kēēm recht stramm no de Döör rin. „Sie haben sich um die Erlaubnis, spazieren gehen zu dürfen, an die Kommandantur gewandt“, sä hē, „es ist Ihnen dies gestattet worden. Sie können sich auf dem Festungswall unter Aufsicht eines Unteroffiziers, den ich bestimmen werde, Bewegung machen.“ – Dat fung schȫȫn an, un ėn Strohl vun de Frȫhjohrssünn hârr alX27 mien Hatt dropen. „Und hier“, sä hē un lang no de Tasch rin, „ist auch ein Brief von Ihrem Vater; er schreibt sehr freundlich an Sie und sendet Ihnen Geld, welches ich Ihnen nach Bedürfnis zukommen lassen werde.“ – Ik grēēp|griff no mien Brēēf, dat lēēt|ließ sik vundooğ würkli niX20 slecht an.

De Oberst gung an de Döör un rēēp|rief: „Ordonnanz!“ Sien Ordonnanz|Begleitung kēēm, hē nēhm|nahm ehr ėn Pakēēt af un lä|legte dat op dėn Disch. „Bücher für Sie.“ Hē nēhm dėn Suldoten noch ėn Pakēēt af. „Und hier ein paar anständige Leuchter. Werfen Sie den Drahtleuchter zum Fenster hinaus! – Gute Nacht! – Kähler, der Herr hat jetzt täglich einen halben Taler zum Verzehr!“

Dat wēēr ėn Oḃend! Ėn Brēēf vun mien Ōlen, Geld in Hüll un in Füll, morgen spazēren gohn in de Frȫhjohrsluft un âll de lütten Dēērns hēēl ut de Nēēǧde sēhn! Un nu dat ēēn Pakēēt open: Goethe … Faust … Egmont … Wilhelm Meister! Un nu dat anner’ Pakēēt open: Twēē lütte, wunnerschȫne, sülvern Spēgellüchter. – Ruut mit dėn Drohtlüchter! Over nu, wōX31 mit dat Süsselnslicht|Sechserlicht(ReF2.4.017) hėn? Op dėn ēēn Spēgellüchter? Ih, dat wēēr je sō, as wėnn ėn Huusknecht op ėn Vullblōōthingst tō rieden kummt, dat geiht ni! „Voder Kähler“, sä ik, un ik wēēr recht ėn Ėnn hȫger opschoten, un Voder Kähler wēēr gēgen mien nieden Umstänn ėn hēēlM3 Ėnn wieder tōsomenkropen, „Voder Kähler, hoolt|holen|holen SēX10 mi mool twēē Lichter, dat Stück tō ėn Sülvergroschen.“ – (ReF7.018) Voder Kähler wull alX27 gohn. – „Hōōlt“, sä ik, „Voder Kähler! … Un dėnn … dėnn … schull|sollte wull in’e Nēēǧd ėn Büffstück mit Broodkantüffeln tō hėbben weenX82a? … Over loot|loten|lassen SēX10 man! … Ik heff nu twēē un ėn hâlfM3 Johr nix wieder as Ossenflēēsch tō sēhn kregen, blōōts Wiehnachten, Ōōstern un Pingsten broodten Buukspeck as ėn Happen för de Festdooğ … Nä, Voder Kähler, wat mēēnt|mēnen|meinen SēX10? Schull wull Swiensbroden …?“ – Tō’n Glück full mi over noch tō rechter Tiet in, dattX24 ik je för mien schȫȫnM3 Geld veel wat Schȫners verlangen kunn. Ik lēēt mi sōdennig de schȫȫnsten Gerichten dör dėn Kopp gohn; dėnn worum schull ik mi överielen un mien Geld verbâllern? Na, tōletzt kēēm ik dėnn op Hosenbroden. Dē schull dat ween, dorin wēēr ik nu fast. „Alsō, Voder Kähler, Hosenbroden!“

Voder Kähler gung bet an de Döör. – „Ōh, noch ėn Wōōrt! … Dat langt wull niX20, sunst wull|wollte ik wull ...“ – „Wat wullen|wollten SēX10 wull?“, frooğ Voder Kähler. – „Jo, ik mēēn|meinte, sō mit ėn hâlv’ Buddel Wien? Over man ni tō düür!“, sett|setzte ik fix hėntō, as ik sēhǧX58|sah, datt hē sik an’ Kopp kleien wull. – Ėndli sä hē: „Langen deit dat ni, over SēX10 mussen|müssten dėnn morgen …“ – „Jo“, full ik ėm in de Wȫȫr, „dat geiht, ik muss|müsste dėnn morgen wedderX41a Kommisbrōōt quosen|kauen. Na, man tō!“

Un no ėn hâlv’-Stunns Tiet sēēt ik dėnn nu bi mien Hosenbroden un mien hâlv’ Buddel Wien. Un vör mi stunnen twēē schȫne dicke Tâlliglichten op de sülvern Lüchter, un Voder Kähler hârr orntli andeckt un hârr ōōk ėn Sabbeljett|Serviette mitbrocht. … Dat wēēr echt ėn Hilligen Oḃend, un as ōl’ Voder Kähler gohn wēēr, lees|las ik mien Voder sien gōdenX50 Brēēf nochmool, un nȫȫssen (ReF2.4.018) lees ik in ›Willelm Meister sien Lēhrjohren‹, un as ik an de Steed

Wer nie sein Brot mit Tränen aß,

wer nie die kummervollen Nächte

auf seinem Bette weinend saß …

kēēm, dō wēēr mi tō Sinn, as wėnn ik över mi sülḃen|sülm rȫhrt worr|gerührt würde un ik över mi sülḃen wēnen muss|müsste. Dat wēēr|wäre ōōk hēēl (ReF7.0019) natüürli, dėnn ik wēēr|war schȫȫn satt. Dat heff ik ümmerX21 funnen in de Welt, dattX24 dē Lüüd, dē recht schȫȫn satt sünd, datt dē an lichtsten bi frėmdM3 Unglück rȫhrt wârrt|werden. Over dor blifft dat dėnn ōōk bi; un wėnn dat op würklige Hölp ankummt, dėnn sünd sümX04|sē niX20 tō Huus, dėnn springt ēhr|eher de Hungerige dėn Hungerigen bi.

Dėn annern Morgen broch|brachte Voder Kähler sō hėntō Klock ölḃen|ölm dėn Ünneroffzēēr Altmann no mi rop, dē schull mit mi spazēren gohn. Na, dat passēēr|geschah dėnn nu ōōk, wi gungen op dėn Wâll. Och, wat wēēr dat schȫȫn, wat wēēr dat herrli! Ik kunn in de Welt rinkieken, rinhȫren un oten|atmen. Ėn Bōōm grȫȫn|grünte twoors noch ni, un kēēn Blōōm blȫh|blühte dor. De Wischen un Knülls|Rasenplätze hârrn noch sümX06|ehr ōōlM3 verschotenM3 geelbruunM3 Klēēd an, sümX06 schȫȫnM3 nietM3 grȫȫnM3 Klēēd wēēr noch bi’n Snieder. Man de Snieder lēēt doch alX27 veelmools grȫten: Tō Ėnn vun de anner|nächster Week! Wėnn dat Klēēd over mit Blȫȫm besett wârrn schull, muss|müsse hē drēē Weken noch tōhėbben. Un sümX04 schullen dat ni krummnehmen, datt hē ni sülḃen kēēm, hē muss|müsste noch (wat wēēt ik) in Itooljen ōder bi de Törken achter’n wârmen Oḃen sitten. Hē schick|schick(t)e over vörlȫpig sien ēgen Jung, ėn Lichtfōōt vun Slüngel, dē de Grȫten over wull bestellen worr. Na, un sien Jung wēēr dėnn nu de schȫne wârme Vörjohrsluft, in dē âllns alX27 unsichtbor swümmt, wat dat Hatt frȫhli moken kann.

Un mien Hatt wēēr ōōk frȫhli, dat wēēr rein tō veel! Dat dä je gor niX20 nȫdig, dattX24 âll de ōlen lütten nüüdligen Frȫhjohrsgesichter vun Dēērns mi op dėn Wâll bemȫten mussen|mussten. Ik wēēr je mit ēēn tōfreden weenX82b, mit ēēn ēēnziǧste Dēērn, dē an mien Ârm hungen un mit mi in de Welt rinkeken hârr. (ReF2.4.019)

Over wat kunn dor mien Herr Ünneroffzēēr Altmann för, datt hē ni as ėn jungM3 Mäden op de Welt komen wēēr. Wat kunn hē dorför, datt hē jüst, wėnn ik an Gras un Blȫȫm un an Frieheit för mi un mien VoderlandX11 dach|dachte, op Schnabel verfull, wat ėn gruligen Rȫver un Mörder wēēr un ünner mien Quartēēr in Keden un Bannen sēēt? Jo, Schnabel hârrn sümX04|sē nu, hē wēēr nu ōōk al tō’n Dōōd (ReF7.020) verōōrdēēlt (Gott sei Dank!). Un Nacht un Dağ brėnn|brannte Licht in sien düüstere Komer, un ėn Artillerist stunn mit ėn blankM3 Kēēsmess|Siedengewehr vör sien Britsch|Pritsche. Dėnn drēēmool wēēr hē al utbroken un de fastesten Warschauer Slööt|Schlösser mook|machte hē mit ėn Bessenries|Besenreis un ėn Bindfoden open! Man nu, nu hârrn sümX04 ėm iesern Handschen antrocken, nu muss|musste hē sik geḃen|fügen! Och, du lēve Gott, wōX31 blēēv|blieb mien Frȫhjohr! Iesern Handschen, ik kunn|könnte je ōōk mool mit iesern Handschen bedacht wârrn!

Mien Herr Ünneroffzēēr Altmann vertell|erzählte mi utfȫhrli, wosückX30 Schnabel mool vörher ėn Popp mit sien Kledojen utstoppt un op sien Britsch leǧǧt hârr. Hē sülvst wēēr in dėn iesern Oḃen kropen un hârr dor luurt, bet de Sluter|Wärter komen wēēr un mit de utstoppte Popp op de Britsch ėn Snack anfungen hârr. Schnabel wēēr dėnn ut dėn Oḃen ruutsprungen un hârr dėn Sluter dėn sworen iesern Oḃendeckel in’t Gnick smeten, dattX24 de Mann dor tietleḃens ėn Schoden vun nēhm|nahm. Schnabel hârr nȫȫss’ twēē ēhrbore Börgers, dē vör sien Döör op Wach stohn hârrn, mit sümX06|ehr Köpp sōdennig tōsomenstött, datt sümX04|sē för ümmerX21 wat benüsselt|düsig bleḃen wēērn. Un ėndli wēēr hē sō op de Stroot un in Frieheit komen. – Jüst dō, as hē dat vertell un as mi ōōk sō tōmōōt wēēr, as much|mochte ik dėn Herrn Ünneroffzēēr sien Kopp mit ėn annern tōhōpenstȫten, datt hē ōōk tietleḃens benüsselt blēēv, jüst dō gungen an uns wücke Dooms vörbi. Un de ēēn kēēk mi wat snooksch an; un as ik mi umkēēk, wēēr sē stohnbleḃen un kēēk sik ōōk no mi um.

Wat wēēr dat för ėn fründliM3 un smuckM3 Gesicht! WoX30|Wie trurig un woX30 lēēf sēhgenX58 de schȫnen Ōgen ut! Un disse schȫnen Ōgen (ReF2.4.020) hârrn mi nokeken! Wat is nu schȫner, ėn Frȫhjohrsdağ ōder ėn Poor schȫne Ōgen? – Dėnn vun mien Herr Ünneroffzēēr un vun Schnabel will ik nix wieder vertellen. Och, ik dėnk doch an ėn Poor Ōgen! In sōōn Frȫhjohrsdağ kann ēēn rinkieken, wiet weǧ, jo wiet weǧ, schȫȫn is dat; man jē wieder ēēn kickt, jē mulleriger|trüber un diesiger|dunstiger wârrt dat. In sōōn Dēērns-Ōōğ kann ēēn ōōk rinkieken, dēēp un ümmer dēper, un jē wieder ēēn kickt, jē klorer wârrt dat; un hēēl ünnen an’ (ReF7.021) Grund, dor liǧǧt de Heḃen, un dėn sien blauen Wunner hett noch kēēn Minschen-Ōōğ klōōkkregen|durchschaut.

„WokēēnX33|’kēēn|Wer wēēr dat?“, frooğ|fragte ik. „Kėnnt|Kėnnen|Kennen SēX10 de Doom?“ – „Wiss doch!“, sä de Herr Ünner-offzēēr Altmann un lä|legte de Hand an dėn Tschako|Polizeihelm, as wull hē sien Honneurs moken|grȫten. „Dat is de ēēnziǧste Dochter vun dėn twēten Kummandant, Oberst B., un anner Kinner hett hē gor niX20. – Schnabel hett twēē Kinner, dē …“

„Dōōt|Dōōn|Tun SēX10 mi dėn ēēnziǧsten Gefâllen“, sä ik, „un loot|loten|lassen SēX10 Schnabel nu man ruhigX52 sitten.“

„Ih, wōX31 dėnkt|dėnken|denken SēX10 hėn!“, sä de Herr Ünner-offzēēr. „Dē kann je gor ni ruhigX52 sitten; de Artillerist, dē vör sien Britsch steiht, wârrt je âll twēē Stunnen aflȫȫst. Un ohn Snackerie geiht dat je ni af. – Schnabel seǧǧt ōōk …“

„Na, wüllt|wöötX63|wollen man tō Huus gohn“, sä ik un folğ de schȫne Dēērn ut de Fēērn no. Man in ehr Ōgen sēhǧX58|sähe ik mien Dooğ ni wedderX41a, un dat wēēr|war gōōtX50 sō. Wėnn ēēn lang in dėn Schadden seten hett un ēēn kickt dėnn mitmool|plötzlich in Gott sien lēve Sünn, dėnn kann ēēn blind wârrn. Un wėnn ēēn dooğsöver in dėn Keller rumhantēērt hett un kummt ruut un kickt in dėn blauen Heḃen, dėnn flirrt ēēn dat vör de Ōgen, un ēēn kann nüsselig|düsig wârrn un kann dat blieḃen dat Leḃen lang.

Dat gröttste Ēlend, wat no mien Weten noch kēēn vun de Herren Romoonschrievers utfȫhrli beschreḃen hett, is, wėnn sik sōōn ârmen, jungen, inpannten Studenten in ėn Kummandantendochter verkickt. Dat wēēt kēēnēēn, woX30 dat deit|schmerzt. Man wi wēēt Beschēēd, wi hebbt dat dörmookt. (ReF2.4.021)

Kapitel 3

Wo ik för ėn Rōōv-Mörder ansēhn worr un worum ik dėn Oberst B. för ėn Landsmann vun mi estimēren muss; un worum de Herr Justizroot Schrȫder in Treptow ēgentli de Mēnen is, ik hârr köppt wârrn must.

Ditmool kēēm dat niX20 tō sōōn Ēlend, ditmool redd|rettete mi Schnabel. Mien Herr Ünneroffzēēr lēēt|ließ mi kēēn Tiet, mi in de (ReF7.022) schȫne Dēērn tō verkieken. Jüst wėnn mi sō recht hell tō Sinn wēēr, dattX24 ik mi de smucke Kummandanten-dochter sō recht levig vörstellen wull, as wėnn ēēn opstunns in sōōn Ding vun Stereoskōōp rinkieken deit, dėnn rēēt|riss de Herr Ünneroffzēēr mien lütte, sȫte Hattenskumman-dantscheX16 ünner dat Glas weǧ un schōōv|schob Schnabel mit Keden un iesern Handschen ünner dat Glas.

Wi kēmen no Huus, Voder Kähler spârr|sperrte mi wedderX41a rin in dat Lock; un dor sēēt ik nu, un in mi hüpp|hüpfte un prickel|knisterte âllns, ni blōōts Odern un NervenX59, nä! Sülvst de ōlen Knoken hârrn|tieren|gebärdeten sik, as wull|wollte jēēdēēn vun sümX05|ehr op ēgen Fuust spazēren gohn.

Nu wēēr ēgentli de richtige Tiet un Stunn tō ėn orntliM3 un normoolM3 Verkieken|Verlieben. Man dat wēēr ōōk jüst de Tiet un Stunn för’t Mėddağeten. Dat is wohr, wėnn ēēn vēēruntwintig Johr ōōlt is, geiht ēēn hellschenX90|höllisch fix op dat Verkieken dool, man|aber wiss|gewiss eḃensō fix op dat Mėddağeten. Voder Kähler kēēm rin un stell|stellte ėn Oort Supp-Eten op dėn Disch, mit Schoopflēēsch un Ârfen un Kantüffeln un Kōhl un Rȫḃen|Rüben.

„Na“, sä ik, „wat vun dat Tüüǧs|Zeug hârr|hätte dėnn doch ōōk weǧblieḃen kunnt|können, dē Sook is mi dėnn doch tō koterbunt.“ Ik kunn dat je sėggen, ik hârr je dääǧli ėn hâlḃen Doler tō vertehren.

„SēX10 hebbt|hėbben recht“, sä Voder Kähler, „over ik kook|koche je niX20 för Sē allēēn, ik kook je ōōk för âll de annern, un dat hier hett sik ēēn utdrückli bestellt, dėn sien Ēhrendağ morgen is. (ReF2.4.022) Vundooğ is Schnabel sien Dōōdsōōrdēēl vun’ Kȫnig tōrüchkomen, un morgen wârrt hē köppt.“

„Al wedderX41a Schnabel!“, rēēp ik un sprung tōhȫȫch un kēēk ut dat Finster ruut.

„Stellt|Stellen SēX10 sik dor ni hėn“, sä Voder Kähler, „sēhtX58|sēhn|sehen SēX10 blōōts, wat dor för ėn Hümpel Minschen steiht, dē wüllt|wöötX63|wollen âll Schnabel sēhn. Dat is over ni mȫȫǧli, hē sitt je in ėn düüstere Komer. Un nu kunnen|könnten sümX04|sē Sē för Schnabel ansēhn, un dėnn kunn|könnte dat ėn Oplōōp geḃen.“

Gott in’ hōgen Himmel! Wat hârr ik mit Schnabel tō (ReF7.023) dōōn? Hârr ik dėnn würkli sōōn Rȫver- un Mördergesicht? Dat muss|musste je wull sō weenX82a; dėnn knapp hârr ik mi an dat Finster stellt, dō bölkX72|brüllte dat Volk ünnen: „Kiekt|Seht dor! Schnabel! Schnabel!“

Ik prâll|prallte vun dat Finster tōrüch. „Voder Kähler“, sä|sagte ik, „sēhX58|sehe ik dėn unglückligen Minschen liek|ähnlich?“ – „Gott bewohr!“, sä hē. „Hē hett vun Kind an wat vun ėn Sniedergesell un is hellschenX90|sehr flȫdig|schmächtig vun’ Lief|körperlich, man SēX10 sünd je schȫȫn brēēt in de Schullern.“

„Schnabel raus!“, bölk|brüllte dat Volk buten.

Ik sett|setzte mi op mien Strōhsack dool, lä|legte dėn Kopp in de Hand un sunn|gruvel ėn Tietlang un sä|sagte dėnn ėndli: „Voder Kähler, ik heff no mien Weten mien Dooğ kēēn Minschen umbrocht, ōōk kēēnēēn wat weǧnohmen.“

„Dat lȫȫvX36|glȫȫv ik“, sä Voder Kähler, „sunst worr de Oberst niX20 sō fründli tō Sē weenX82a.“

„Worum is hē ēgentli sō fründli tō mi?“

Voder Kähler gung hēēl dicht an mi ran un fluster mi in de Ōhren: „Hē wēēt, woX30 dat deit. Hē hett ōōk alX27 mool seten.“ – „Wat“, sä ik, „de twēte Kummandant hett seten?“ – „Jo, tō vēēr Johr wēēr hē verōōrdēēlt; man de Kȫnig hett ėm mit ėn hâlfM3 Johr lōōsloten.“ – „WosückX30 is dat dėnn komen?“, frooğ ik. – „Jä“, sä hē, „dat is ōōk sōōn Geschicht. Ik (ReF2.4.023) snack dor ni över, frooġt|frogen SēX10 dor man Altmann no, dē wēēt dat niep un nau|ganz genau.“

„Mi is sō wat vun Fründlichkeit noch ni vörkomen“, sä ik, „un dat gēgen ėn hēēl frėmmen Minschen.“ – „SēX10 mööġt|mögen ėm je wull ni hēēl frėmd ween“, sä hē, „dėnn hē is je ėn Landsmann vun Sē.“ – „Alsō doch?“, frooğ ik. – „Jo“, sä Voder Kähler, „dat wârrt wull sien Grund hėbben. Dėnn hier in de Stadt wohnt ėn Sniedermeister, wat ėn gōdenX50 Fründ vun mien Swiegersöhn is, dē stammt ut Friedland in Mekelborğ-Strelitz. Un dē hett uns veelmools vertellt, dattX24 de Oberst ėn Landsmann vun ėm wēēr, un datt hē ōōk sien Öllern kėnnt hett, wat hēēl gewȫhnlige Kotenlüüd weenX82b sünd.“ – „Over“, rēēp|rief ik ut, „wosückX30 tō’n Düvel is hē dėnn an dėn ›Oberst‹ komen?“ – „Ōh, wat mēēnt|mēnen SēX10? Hē hett al lang dēēnt, hē is al dōmools, (ReF7.024) as Schill|Ferdinand von Schill dör Mekelborğ trecken dä|(1806/07), as hâlfwus-sen|halbwüchsiger Knecht mit ėm gohn. Nȫȫssen hett hē sik sō dörfȫhlt|durchgefühlt no Ōōstpreussen un is dėnn mit dat Yorcksche Korps|(zum Flankenschutz der französischen Truppen, unter Johann David von Yorck) anno 1812 no Russland gohn un hett dėnn ōōk anno 1813, 1814 un 1815 mitmookt. Un as ik nȫȫssen|später in Breslau stunn, dō wēēr hē Riddmeister |Rittmeister bi’t Ēērste Kürassēēr-Regiment. Man dor wēēr hē dėnn as Uul manġ de Kreihen. Âll de Offzēērs bi dat Regiment wēērn Eddellüüd, hē wēēr de ēēnziǧste Börgerlige. Dorum wullen sümX04|sē ėm weǧbieten|wegbeißen. Man hē gung niX20, hē hēēl|hielt sik sümX05|ehr vun’ Lief. Na, dat hârr|hatte dėnn sachs sien Tiet wohrt|duurt; man tōletzt hârrn|hätten sümX04 ėm dėnn doch wull dükert|ünnerkregen, wėnn de ōl’ lütt’ pucklige Generool Hans von Ziethen ni weenX82b wēēr, dē hēēl|hielt ėm. Dat wēēr man ėn lütten Keerl, over ėn krötigen|eigensinniger Keerl, dē sik sō licht ni an dėn Wooğ fohren lēēt|ließ. – Nu sēhgenX58 dėnn de Herren, dattX24 sümX04 dor ni mit dörkēmen. Man sümX04 lēten ni no|locker un versöchen|versuchten dat mool op ėn anner’ Manēēr. SümX04 moken|machten ėn grōte Ingoov|Eingabe bi unsen Kȫnig: Dat kunn|könn(t)e doch ni angohn, datt bi dat öllste Regiment in dėn hēlen preus’schen Stoot, wat alX27 bi Fehrbellin|1875 Sieg Brandenburgs über Schweden vör dėn Fiend stohn hârr, datt dor ėn Börgerligen als Offzēēr stunn.“ (ReF2.4.024)

„Ih, dat’s je recht nüüdli|intressant, Voder Kähler“, sä ik, „de Herren hârrn man blōōts vergeten, datt bi Fehrbellin ėn Sniedergesell dat Regiment kummandēērt hârr.“

„Dat wēēt ik ni“, sä Voder Kähler, „dat’s vör mien Tiet ween. Man sō veel wēēt ik, hē muss|musste weǧ. Un wat dä|tat nöömli uns’ allergnädigste Kȫnig? – Hē wull|wollte de Herren Offzēērs ni vör’n Kopp stȫten un dėn Riddmeister doch ōōk ni missen|entbehren. Sōdennig mook|machte hē ėm tō ėn Majōōr un tōgliek ōōk tō ėn Eddelmann. – Wat dä over uns’ gōdeX50 Herr Oberst? Hē stēēk|steckte dėn ›Majōōr‹ ruhigX52 in de Tasch un för dėn ›Eddelmann‹ bedank|bedankte hē sik|(verzichtete er); hē wull niX20 dör dat veniensche Dōōn|Niedertracht vun sien Kameroden Eddelmann wârrn. – Na, nu wēēr natüürli dat Kâlf in’t Ōōğ sloon|slogen|musste eine Lösung her, nu muss|musste hē weǧ. Un sō worr hē dėnn hier de twēte Kummandant; dėnn sümX04|sē seġġt|sagen je âll, de Kȫnig höllt liekers noch grōte Stücken op ėm. Un dor stried|strie’X60 ik ōōk gor ni gēgenan“, sett|setzte ōl’ Voder Kähler hėntō. „Dėnn (ReF7.025) bi de anner ōl’ ēēklige Geschicht, dē hē hier nȫȫssen hârr, as hē dėn Stroofgefangen|Sträfling dōōtstēēk|erstach un wōX31 sümX04 ėm vēēr Johr Festen|Festung opbrummen|aufbrummten, dor lä sik je ōōk de Kȫnig in’t Middel, dattX24 hē mit ėn hâlfM3 Johr afkēēm.“

„WosückX30 wēēr dėnn dat?“, frooğ ik.

„Dor möötX61|möten|möön SēX10 Altmann no frogen, dē is dor je mit bi weenX82b. Ik bün ėn ōlen Mann, heff Fru un Kinner un över mien Vörlüüd|Vorgesetzten snack ik rein gor ni. Un dėnn is de Oberst ōōk ėn gōdenX50 Mann gēgen mi; wōtōX31 schull|sollte ik achter sien Rüch vun Soken snacken, dē ėm alX27 nōōğ griese Hoor mookt hėbbt|haben un dē ėm vun morgens bet oḃends in’ Kopp lieġt|liegen? Dėnn vun dē Tiet an is hē bȫȫsX90 verännert. Dat kann ēēn mârken, ohn datt ēēn tō de grōten Prophēten hȫren deit.“

Ōl’ Voder Kähler gung. Un ōl’ Voder Kähler wēēr ėn brovenX59 Mann, dat hȫȫrX65|hörte ik un sēhǧX58|sah ik; dėnn hē wēēr op sien Oort hēēl trurig worrn.

Ik dach|dachte över dėn Ōōl sien Vertellen** no. – Alsō doch ėn Mekelborger, ėn Landsmann! Hē un Schill-Sommer, beid’ Kameroden! – De ēēn verdorḃen un storḃen, de anner in Ēhr un Wüürd|Ehren und Würden un sundX38 un krâll|gesund und kräftig. – Schnabel full mi in. Wi wēērn je ōōk Kameroden, beid’ tō’n Dōōd verōōrdēēlt; hē sēēt ünnen un ik boḃen, blōōts dör ėn swacken (ReF2.4.025) Winnelböhn|Wendeldecke (Lehmwickeldecke) vunėnanner schēēdt|getrennt. Wi hârrn beid’ grulige Verbreken begohn. Hē hârr ėn poor Minschen umbrocht, un ik hârr op ėn düütsche Universitēēt an dėn helligen Dağ de düütschen Klȫren|Farben drogen! – Wi hârrn datsülvige Ōōrdēēl, un nu sēēt hē in Bangen un Dōōdsnōōt, un mi krümmt nüms ėn Hoor. – Worum dat? – WosückX30 kēēm dat?

„Lieber Freund“, sä loterhėn de Herr Justizroot Schröder tō mi, as ik ėm de Sook vertell|erzählte un disse Frooğ vörlä|vorlegte, „nichts einfacher als dies, der König hat Sie begnadigt, ihn nicht.“

„NiX20 begnodiǧt“, sä ik. „Dör sien böverstrichterlige Gewâlt hett hē de Dōōdsstroof in ėn Festenstroof afännert. Un wōX31 blifft dėnn dat Richteramt, wėnn dat mit de Gewâlt tōhōōpstellt wârrt?“

„Nun, Sie glauben doch nicht“, sä|sagte hē, „dass der König von (ReF7.026) Preussen wegen solcher Bagatelle hundert junge Leute hinrichten lassen werde?“ – „Worum ni?“, frooğ|fragte ik. „Wėnn nu sōōn achten Hinnerk vun Ėngeland ōder ėn russ’schen Pēter ōder blōōts man sōōn Niklos un sōōn mâllen|verrückter Korl vun Bruunswiek|Karl II. von Braunschweig op dėn preus’schen Thrōōn seten hârr … worum ni?“

„Gegen so einen Missbrauch der Todesstrafe schützt uns die Humanität|Menschlichkeitder Regierung und der Zeit. Todesstrafe muss sein; die menschliche Gesellschaft muss die Gewalt haben, sich der Bestien aus ihrer Mitte zu entledigen.“

„Dank för’t Kumpelment!“, sä ik. „Over, Herr Justizroot, Humanitēēt is opstunns nix wieder as ėn fâlsche Münt. Blōōts de GōōtmȫdigenX50 un de Dummen nehmt|akzeptieren ehr. Man dē ehr utgeeḃt|ausgeben un dormit tō MârktX77 treckt|ziehen, dē wohrt|hȫȫdt|hüten sik. – Un wat de Dōōdsstroof angeiht (un wat dē versleit|nütten deit), sō worr ik mi wünschen, SēX10 wēērn dor mool vun bedropen weenX82b. Mȫȫǧli, dattX24 Sē|Ihnen dėnn de Ōgen opengungen|aufgingen.“

„Sie haben sich nicht zu beschweren, denn das Gesetz sagt ausdrücklich: Konat|Planungdes Hochverrats wird bestraft wie der Hochverrat selbst. Nach Ihrer eigenen Aussage ist der konstatierte Zweck Ihrer Studenten-Verbindung gewesen: ›Herbeiführung eines auf Volksfreiheit un Volkseinheit gegründeten deutschen Staatslebens‹. Dies hat man richterlicherseits für ein Konat|Komplottdes Hochverrats angesehen, ob (ReF2.4.026) zu Recht oder Unrecht, lasse ich dahingestellt; aber dem Gesetz wurde entsprochen|es wurde salviert.“ (Notabene|Wohlgemerkt, dit wēēr|war no 1848!)

„Na, Herr Justizroot, dėnn will ik Sē|Ihnen wat sėggen, dėnn hebbt dat Gesett un de Humanitēēt ēēn dėn annern tō’n Nârren. Dėnn mutt wull dat Gesett de Humanitēēt afschaffen, ōder de Humanitēēt dat Gesett. – Sō, as sik dat ruutstellt hett, wēēr dat ėn Poppenspeel, ėn grausoomM3 Poppenspeel! – NiX20 mool sō bȫȫsX90 grausoom gēgen uns as gēgen uns’ ōle Öllern, un veel Minschenglück is dormit tōgrunnricht worrn. Ik bün gēgen de Dōōdsstroof, un ’kēēnX33|wer will mi dat verdėnken? WokēēnX33 in’t Woter fullen un dor meist|fast in verdrunken is, dē mağ dat Woter ni recht lieden. Un ni ik allēēn, nä, jēēdēēn kann in’t Woter fâllen! – Ik heff mool ėn twēēsniedigM3 Mess sēhn, wōX31 ėn (ReF7.027) Dördreih-ten|Wahnsinniger ėn Minschen mit umbrocht hârr, mi gru|schud-der|grauste vör dat Mess. Un jüstsō gruut mi ōōk vör ėn twēēsniedigM3 Gesett, wat ēēn dreihen un wėnnen kann as ėn natten Handschen, tōmool, wėnn dit Gesett in de Hand vun ėn Dördreihten geḃen wârrt. Un de sōnȫȫmte|sogenannte Referent in uns’ Sook, de Herr von Tschoppe, dē ut de Akten dat grulige Hōōchverroots-Plonen ruutpuult|ruutfummelt hârr, hârr ēēn an’e Luuk|war verrückt un blēēv ōōk as ėn Koppkranken dōōt. Dėn hârrn sümX04|sē tō rechter Tiet inpannen|einsperren schullt|sollen, dėnn wēērn Dusende vun Famieln vör unnȫdigM3Ēlend un Angst bewohrt bleḃen. — Un wat hârrn wi dėnn an’t Ėnn würkli doon? Nix, gor nix. Blōōts in uns’ Versammelns** un ünner vēēr Ōgen hârrn wi vun Dingen snackt, dē nu op de open Stroot frie ruutschregen wârrt, vun Düütschland sien Frieheit un Ēniǧkeit. Man tō’t Hanneln wēērn wi tō swack un tō’t Schrieḃen tō dumm. Dorum folgen|folgten wi de ōle düütsche Mōōd, wi snacken|redeten dor blōōts över. Dat wēēr je over ōōk nōōğ för sōōn vigelienschen|geschickten Richter bi de Ünnersȫken**, as unsen Unkel Dambach ēēn wēēr. Hē wēēr jüst in sien beste Karrēēr|Fahrt un kunn nu doch nix slippen|gleiten, schleifen